Μια νέα προσφυγική κρίση τύπου 2015 θα διέλυε την ΕΕ - κι ο Ερντογάν το ξέρει

Του Andreas Kluth

Το χάος του 2015, όταν περισσότεροι από ένα εκατομμύριο πρόσφυγες ήρθαν στην Ευρωπαϊκή Ένωση μέσα σε χρονικό διάστημα ενός έτους, προκάλεσε διαρκή ρήγματα μεταξύ των χωρών του μπλοκ, αλλά και στο εσωτερικό πολλών εξ αυτών. Τώρα, ολοένα και περισσότεροι μετανάστες εισέρχονται για άλλη μια φορά στην ΕΕ από την Τουρκία.

Είναι πολύ νωρίς για να εκτιμήσει κανείς εάν αυτή η διογκούμενη κρίση θα μπορούσε να μετατραπεί σε ένα νέο 2015. Ωστόσο, είναι ήδη φανερό ότι αποτελεί τεράστιο βήμα προς τα πίσω, το οποίο αναδεικνύει την πλήρη αποτυχία της ΕΕ να μεταρρυθμίσει το σύστημα υποδοχής μεταναστών τα τελευταία πέντε χρόνια - μια αποτυχία που αφήνει "ανοιχτή χαραμάδα" για εκβιασμούς από κυνικούς αυταρχικούς ηγέτες χωρών όπως ο Τούρκος πρόεδρος Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν.

Ο κυνισμός του προέδρου της Τουρκίας

Αν και - στα χαρτιά - εταίρος των ευρωπαϊκών χωρών στο ΝΑΤΟ και υποψήφια προς ένταξη στην ΕΕ χώρα, η Τουρκία καθίσταται όλο και περισσότερο μια γεωπολιτική απειλή για τη Δύση. Ο Ερντογάν διεξάγει πόλεμο στη Συρία, για τον οποίο επιζητεί ευρωπαϊκή υποστήριξη, ακόμα και όταν το αιματηρό σφαγείο στο οποίο συμμετέχει εκεί πυκνώνει τις τάξεις των μαζικών ροών απελπισμένων, οι οποίοι προσπαθούν να ξεφύγουν από την κόλαση του Ιντλίμπ.

Για να ασκήσει πίεση στην ΕΕ, ο Ερντογάν σπρώχνει ενεργά όλο και περισσότερους εκ των 4 εκατομμυρίων προσφύγων που φιλοξενούνται στην Τουρκία προς την Ευρώπη. Αυτό έρχεται σε αντίθεση με τη συμφωνία που η Τουρκία και η ΕΕ σύναψαν το 2016, όταν ο Ερντογάν, σε αντάλλαγμα για μεγάλα ποσά ευρωπαϊκού χρήματος, υποσχέθηκε να εμποδίζει τους μετανάστες να περνούν στην Ελλάδα και να παίρνει πίσω οποιονδήποτε κάνει κάτι τέτοιο.


Ως αποτέλεσμα, οι πρόσφυγες άρχισαν εκ νέου να μπαίνουν σε λέμβους προς τα ελληνικά νησιά και στη συνέχεια να στοιβάζονται σε υπερπλήρεις και βρώμικους καταυλισμούς. Άρχισαν επίσης - και αυτό είναι καινούργιο φαινόμενο - να βαδίζουν μαζικά στα σύνορα της Τουρκίας με την Ελλάδα και τη Βουλγαρία στη Θράκη όπου, τουλάχιστον προς το παρόν, σταματούν αντιμετωπίζοντας δακρυγόνα και συρματοπλέγματα. Είναι δύσκολο να πει κανείς ακριβώς πόσες δεκάδες χιλιάδες είναι. Ωστόσο, όσον αφορά την ΕΕ, πρόκειται για μια νέα πιθανή καταστροφική κρίση, όποιος κι αν είναι ο ακριβής αριθμός τους.

Εάν η Ελλάδα κρατήσει σθεναρή στάση, πλήθος ανθρώπων αναπόφευκτα θα υποφέρει στην ζώνη μεταξύ των συνόρων των δύο χωρών, ενώ πολλοί θα αρρωστήσουν και θα πεθάνουν. Η ΕΕ, σε αντίθεση με ηγέτες όπως ο Ερντογάν, οι οποίοι καταλαβαίνουν μόνον τους άτεγκτους κανόνες της realpolitik, δεν μπορεί να αντέξει ηθικά το να επιτρέψει μια τέτοια ανθρωπιστική καταστροφή. Εάν θυσιάσει τις αξίες της, χάνει και τον ίδιο τον λόγο ύπαρξής της.

Εάν, ωστόσο, η ΕΕ επιτρέψει στους μετανάστες να εισέλθουν, αυτό θα δημιουργήσει ακόμη μεγαλύτερα προβλήματα. Με το που θα ακουστεί η φράση ότι τα σύνορα είναι "ανοικτά", περισσότεροι άνθρωποι θα ξεκινήσουν το ταξίδι τους, όχι μόνο από τη Συρία, αλλά και από την Αφρική, το Αφγανιστάν και αλλού. Η μαζική έλευση μεταναστών θα ήταν ακόμη ένα δώρο στους λαϊκιστές, οι οποίοι τείνουν να είναι ταυτόχρονα ξενοφοβικοί και ευρωσκεπτικιστές. Μια νέα προσφυγική κρίση θα σήμαινε ότι περισσότεροι λαϊκιστές σε περισσότερες χώρες θα προσπαθούσαν ακόμη πιο έντονα να υπονομεύσουν την ΕΕ από τα μέσα.

Ένα τέτοιο δίλημμα θα μπορούσε να είχε προβλεφθεί ήδη από το 2015, όταν η αντίδραση κατά των προσφύγων παρ’ ολίγον θα ανέτρεπε την Άνγκελα Μέρκελ από την θέση της στην καγκελαρία της Γερμανίας. Αυτό καθιστά την αποτυχία των ηγετών της ΕΕ να προετοιμαστούν για μια νέα κρίση ακόμη πιο καταφανή. Είναι πέραν πάσης λογικής το γεγονός ότι η Ένωση εξακολουθεί σήμερα να έχει το ίδιο ελαττωματικό σύστημα διαχείρισης του μεταναστευτικού που κατέρρευσε τόσο θεαματικά το 2015.

Η κατάρρευση του Δουβλίνου και η μόνη εναλλακτική

Γνωστό ως "Σύστημα του Δουβλίνου", απαιτεί από τους μετανάστες να υποβάλλουν αίτηση ασύλου μόνον στο πρώτο κράτος μέλος της ΕΕ στο οποίο εισέρχονται ως φυσική παρουσία, δηλαδή συνήθως στην Ελλάδα, την Ιταλία ή την Ισπανία. Στην πραγματικότητα, το σύστημα αφήνει τα κράτη στα εξωτερικά σύνορα της ΕΕ να αντιμετωπίζουν το ζήτημα μόνα τους - ή και να μην καταφέρνουν να το πράξουν - παρόλο που οι περισσότεροι μετανάστες έχουν ως διακηρυγμένο σκοπό να προχωρήσουν προς τις βορειοευρωπαϊκές χώρες. Υπό μεταναστευτικό/προσφυγικό "κατακλυσμό", η Ελλάδα μόλις ανέστειλε την επεξεργασία των αιτήσεων ασύλου για έναν μήνα. Το σύστημα αυτό λοιπόν αποδείχθηκε και δυσλειτουργικό και άδικο.

Μετά την προηγούμενη κατάσταση έκτακτης ανάγκης στο μεταναστευτικό, η Γερμανία και μερικές ακόμη χώρες προσπάθησαν να προχωρήσουν σε μεταρρύθμιση του συστήματος. Με βάση το σχέδιο αυτό, η ΕΕ στο σύνολό της θα επιμέριζε πρόσφυγες μεταξύ όλων των κρατών μελών ανάλογα με την οικονομική τους δύναμη και το μέγεθος του πληθυσμού τους. Ωστόσο, η υποδοχή ακόμη και σχετικά λίγων αλλοδαπών, ιδιαίτερα μουσουλμάνων, αναθεματίστηκε από εθνικιστικές κυβερνήσεις όπως εκείνες της Ουγγαρίας και της Πολωνίας, οι οποίες μπλόκαραν σκόπιμα κάθε προσπάθεια μεταρρύθμισης του θεσμικού πλαισίου.

Ήταν λάθος από πλευράς ΕΕ να αφήσει όλους αυτούς τους οπαδούς του "όχι σε όλα" να τη γλιτώσουν για την πεισματική άρνησή τους. Ωστόσο, η ΕΕ πρέπει τώρα να προχωρήσει χωρίς αυτές τις χώρες σε μια νέα προσέγγιση που να λειτουργεί. Άνθρωποι όπως ο Τζέραλντ Κνάους, αρχιτέκτονας της συμφωνίας του 2016 μεταξύ της ΕΕ και της Τουρκίας, πιστεύουν ότι μια ομάδα χωρών με επικεφαλής τη Γερμανία, τη Γαλλία και την Ιταλία θα πρέπει να προχωρήσει σε επιμερισμό των νέων μεταναστευτικών αφίξεων ανάμεσα στα κράτη της, ακόμη και αν άλλα κράτη μέλη αρνούνται να μοιραστούν το βάρος. Κάτι τέτοιο θα ανακούφιζε τα συνοριακά κράτη όπως η Ελλάδα.

Το μαστίγιο και το καρότο

Το πιο σημαντικό, αυτό το νέο σύστημα θα πρέπει να είναι σχεδιασμένο κατά τέτοιο τρόπο ώστε να αποφεύγει να καταστεί νέος "πόλος έλξης", εξασφαλίζοντας πάνω απ΄ όλα την ταχεία και οριστική απέλαση των οικονομικών μεταναστών που δεν έχουν δικαίωμα ασύλου. Η ΕΕ πρέπει να σηματοδοτήσει ότι η παράνομη μετανάστευση δεν αξίζει το επικίνδυνο ταξίδι και ταυτόχρονα να προσφέρει μια νόμιμη οδό μετανάστευσης προς την ίδια, με περισσότερες - για παράδειγμα - θεωρήσεις (βίζες) και άδειες εργασίας για ειδικευμένους εργαζόμενους.

Για να μπορέσει να εξασφαλίσει τη συνεργασία των χωρών καταγωγής των οικονομικών μεταναστών, από την Αφρική έως το Αφγανιστάν, η ΕΕ πρέπει να χρησιμοποιήσει χωρίς καμία τύψη πολιτικές "μαστιγίου και καρότου". Οι χώρες εκείνες οι οποίες θα συμμετέχουν σε ένα τέτοιο σύστημα, για παράδειγμα, θα μπορούσαν να επιτύχουν καλύτερους όρους στο διμερές εμπόριο, στις επενδύσεις και βοήθεια ανάλογη με την ετοιμότητά τους να δέχονται επαναπατρισμό μεταναστών πολιτών τους από την Ευρώπη.

Είναι αυτονόητο ότι πρόκειται για τεράστιο και πολύπλοκο εγχείρημα. Ωστόσο, η ΕΕ είχε πέντε χρόνια για να ξεκινήσει μια τέτοια διαδικασία και δεν έχει να επιδείξει παρά ελάχιστη πρόοδο. Η αδράνεια της την έχει αφήσει στο έλεος γεγονότων όπως πόλεμοι και λιμοί ή παραγόντων όπως ο Ερντογάν, που βρίσκονται εκτός του ελέγχου της. Μια συνομοσπονδία που δεν μπορεί να ελέγξει τα σύνορά της και δεν μπορεί να εμπνεύσει αίσθημα συνοχής ανάμεσα στα μέλη της δεν έχει αξιοπιστία και τελικά, νομοτελειακά, θα καταρρεύσει. Εάν η ΕΕ θέλει να αποφύγει αυτή τη μοίρα, θα πρέπει να αρχίσει να εργάζεται στην αντίθετη κατεύθυνση άμεσα.

Capital


Οι απόψεις του ιστολογίου μπορεί να μην συμπίπτουν με τα περιεχόμενα του άρθρου

Νεότερη ανάρτηση Παλαιότερη Ανάρτηση