Τρεις λόγοι να φοβόμαστε άλλον έναν μεγάλο πόλεμο σήμερα

Tου Hal Brands

Τον περασμένο μήνα ταξίδεψα στη Βιέννη, την πρώην έδρα της Αυστροουγγρικής Αυτοκρατορίας και ένα κατάλληλο μέρος για να κάνω κάποιες σκέψεις με αφορμή την 100η επέτειο από τη λήξη του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου.

Η σύγκρουση αυτή άρχισε με την κήρυξη πολέμου από την Αυστροουγγαρία κατά της Σερβίας τον Ιούλιο του 1914, μετά τη δολοφονία του αυστριακού αρχιδούκα Franz Ferdinand. Τελικά οδήγησε σε περισσότερους από 15 εκατομμύρια θανάτους, την κατάρρευση τεσσάρων αυτοκρατοριών, την άνοδο του κομμουνισμού και του φασισμού σε μερικά από τα ηγετικά κράτη της Ευρώπης, την ανάδυση και την επακόλουθη υποχώρηση της Αμερικής ως παγκόσμιας δύναμης και σε άλλες εξελίξεις που άλλαξαν βαθιά την πορεία του 20ού αιώνα.

Ο πρώτος Παγκόσμιος Πόλεμος ήταν "ο κατακλυσμός… ένας σπασμός της φύσης", παρατήρησε ο υπουργός Πυρομαχικών της Βρετανίας, David Lloyd George, "ένας σεισμός που σηκώνει τα βράχια της ευρωπαϊκής ζωής". Αν και η σύγκρουση αυτή έληξε πριν από έναν αιώνα, εξακολουθεί να προσφέρει τρία βασικά διδάγματα που σχετίζονται με τον όλο και πιο αποδιοργανωμένο κόσμο μας σήμερα.

Πρώτον, η ειρήνη είναι πάντα πιο εύθραυστη από ό, τι φαίνεται. Πηγαίνοντας πίσω στο 1914, η Ευρώπη είχε να βιώσει μια ολοκληρωτική, ηπειρωτική σύγκρουση από το τέλος των ναπολεόντειων πολέμων έναν αιώνα νωρίτερα. Ορισμένοι παρατηρητές πίστευαν ότι η επιστροφή σε μια τέτοια καταστροφική αιματοχυσία ήταν σχεδόν αδύνατη. Ο βρετανός συγγραφέας Norman Angell θα έγραφε ιστορία, λέγοντας μόλις λίγα χρόνια πριν από τον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο, ότι αυτό που θα ονομάζαμε σήμερα παγκοσμιοποίηση καθιστούσε ξεπερασμένη μια σύγκρουση μεγάλης κλίμακας. Ο πόλεμος, υποστήριξε τότε, είχε καταστεί μάταιος, διότι η ειρήνη και οι αυξανόμενες οικονομικές και χρηματοοικονομικές σχέσεις μεταξύ των μεγάλων ευρωπαϊκών κρατών παρήγαγαν τόσο μεγάλη ευημερία.


Ο Angell είχε στο πλευρό του ένα πλήθος στοχαστών που πίστευαν ότι οι βελτιωμένες επικοινωνίες φέρνουν την ανθρωπότητα ολοένα πιο κοντά, ότι η διεθνής διαιτησία καθιστά περιττό τον πόλεμο και ότι ο εθνικισμός καταπιέζεται από νεότερες, πιο διαφωτισμένες ιδεολογίες και βελτιωμένες μορφές διεθνούς συνεργασίας.

Το ξέσπασμα του Α 'Παγκοσμίου Πολέμου έδειξε ότι αυτές οι τάσεις ήταν κάθε άλλο παρά εγγύηση για την ειρήνη, επειδή επισκιάζονταν τόσο εύκολα από τις σκοτεινότερες δυνάμεις της σύγκρουσης και της αντιπαλότητας. Οι αποσταθεροποιητικές μετατοπίσεις της ισορροπίας δυνάμεων, οι γεωπολιτικές δυσκαμψίες που δημιούργησαν τα οξύθυμα στρατιωτικά σχέδια, η άνοδος του κοινωνικού Δαρβινιστή και οι μιλιταριστικές ιδέες που ανέδειξαν τον ρόλο του πολέμου στην ανθρώπινη και εθνική ανάπτυξη και οι εντάσεις γύρω από την αυξανόμενη προσπάθεια της Γερμανίας για ευρωπαϊκή υπεροχή και παγκόσμια δύναμη δημιούργησε μια μεγάλη μάζα εύφλεκτου υλικού, το οποίο πυροδοτήθηκε από την φαινομενικά μικρή σπίθα που προκάλεσε η δολοφονία ενός αρχιδούκα.

Αν υποθέσουμε σήμερα ότι ο πόλεμος μεταξύ των μεγάλων δυνάμεων δεν μπορεί να συμβεί - ότι η οικονομική αλληλεξάρτηση συγκρατεί αυτόματα τις αυξανόμενες εντάσεις μεταξύ των ΗΠΑ και της Κίνας, ότι η πρόοδος στο διαφωτισμό του ανθρώπου περιορίζει τον εθνικισμό και την επιθετικότητα στα ιστορικά συγγράμματα – τότε κι εμείς οι ίδιοι ίσως ανακαλύψουμε ότι η ειρήνη μας είναι πολύ πιο επισφαλής από ό, τι νομίζουμε.

Δεύτερον, ο Α’ Παγκόσμιος Πόλεμος μας υπενθυμίζει ότι όταν η ειρήνη "σπάει” και η διεθνής τάξη καταρρέει, οι συνέπειες μπορεί να είναι πολύ χειρότερες από ό,τι θα φανταζόταν σχεδόν οποιοσδήποτε. Ακόμη και μετά το ξέσπασμα του Α' Παγκοσμίου Πολέμου, πολλοί παρατηρητές πίστευαν ότι η διάρκειά του θα ήταν σύντομη και τα αποτελέσματά του περιορισμένα. Τον Σεπτέμβριο του 1914, ο Economist διαβεβαίωνε τους αναγνώστες του ότι "η οικονομική και χρηματοπιστωτική αδυναμία διεξαγωγής εχθροπραξιών για πολύ περισσότερους μήνες αυτή τη στιγμή κλιμακώνεται". Ωστόσο, αυτή η πρόβλεψη, όπως και πολλές άλλες, ήταν πολύ λάθος, διότι οι ίδιες οι πηγές που είχαν δημιουργήσει τόση αισιοδοξία στα χρόνια πριν από τον πόλεμο, έκαναν τώρα τον αντίκτυπό του ακόμα πιο κατακλυσμιαίο.

Η ανάπτυξη πιο σύγχρονων και ικανών κρατών κατά τις δεκαετίες πριν από τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο παρείχε στους ηγέτες της Ευρώπης τη δυνατότητα να φορολογούν και να επιστρατεύουν τους πληθυσμούς τους πιο αποτελεσματικά και ως εκ τούτου, να κρατούν ζωντανή μια τρομακτική σύγκρουση πολύ περισσότερο από ό,τι αναμενόταν. Οι βιομηχανικές και τεχνολογικές ανακαλύψεις της εποχής επέτρεψαν τους σκοτωμούς σε βιομηχανική κλίμακα. Όπως παρατήρησε ένας εφημέριος μιας βρετανικής εκκλησίας, "όλοι οι πόροι της επιστήμης χρησιμοποιήθηκαν για να τελειοποιήσουν τα όπλα καταστροφής για την ανθρωπότητα".

Καθώς οι συγκρούσεις συνεχίζονταν, οι ηθικές απαγορεύσεις εξαλείφθηκαν και εισήχθησαν τρομακτικές καινοτομίες όπως οι αεροπορικοί βομβαρδισμοί, τα δηλητηριώδη αέρια και ο υποβρύχιος πόλεμος. Ο πόλεμος είχε ως αποτέλεσμα τη γενοκτονία των Αρμενίων και αμέτρητα άλλα εγκλήματα με θύματα αμάχους. Οι μακροπρόθεσμες συνέπειες ήταν εξίσου τραυματικές, καθώς ο Α’ Παγκόσμιος Πόλεμος δημιούργησε ένα νέο πολιτικό χάρτη στις ηπείρους, ξεκίνησε επαναστάσεις από την καρδιά της Ευρώπης προς την Άπω Ανατολή και επώασε μερικές από τις πιο δηλητηριώδεις πολιτικές ιδεολογίες στην ανθρώπινη ιστορία.

Ο πρώτος Παγκόσμιος Πόλεμος δεν ήταν τόσο διαφορετικός, από αυτή την άποψη, από πολλούς από τους πολέμους μεγάλης ισχύος που έχουν διαρρήξει κατά περιόδους το διεθνές σύστημα. Μόλις καταρρεύσει η υπάρχουσα τάξη, δεν υπάρχει όριο στο πόσο μακριά μπορεί να φτάσει η καταστροφή, οι παραβιάσεις της αποδεκτής ηθικής και η γεωπολιτική αναταραχή. Καθώς οι Αμερικανοί σκέφτονται πόσο ισχυρά να υπερασπιστούν τη διεθνή τάξη -ή αν θα την υπερασπιστούν καν- που δημιούργησε η χώρα τους ενάντια στις αυξανόμενες πιέσεις που ασκούν αυταρχικές ρεβιζιονιστικές δυνάμεις όπως η Κίνα και η Ρωσία, αυτό το μάθημα αξίζει να ληφθεί υπόψη.

Το ίδιο ισχύει και για το τρίτο μάθημα: ότι αν οι ΗΠΑ αποτραβηχτούν από τον κόσμο, ίσως καταλήξουν να επανέλθουν αργότερα με πολύ υψηλότερο κόστος. Η Αμερική διαδραμάτισε καθοριστικό ρόλο στην οικονομική αποκατάσταση της μεταπολεμικής Ευρώπης κατά τη δεκαετία του 1920. Ωστόσο, απέρριψε το είδος των μακροπρόθεσμων στρατηγικών και στρατιωτικών δεσμεύσεων που θα επέφερε τελικά μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο.

Οι Αμερικανοί το έκαναν για λόγους που φαίνονταν αρκετά κατανοητοί τότε. Υπήρξε ευρεία απροθυμία να καταργηθεί η παράδοση της μη εμπλοκής στην Ευρώπη, καθώς και ο φόβος ότι η ένταξη στην Κοινωνία των Εθνών θα υπονόμευε την κυριαρχία των ΗΠΑ και τις συνταγματικές εξουσίες του Κογκρέσου όσον αφορά στην κήρυξη πολέμου. Πάνω απ 'όλα, υπήρξε στρατηγικός εφησυχασμός που προκλήθηκε επειδή η ήττα της Γερμανίας και των συμμάχων της φαινόταν να απέκλεισε σημαντικούς γεωπολιτικούς κινδύνους στον ορίζοντα.

Η ιστορία της δεκαετίας του 1930 και της δεκαετίας του 1940 σύντομα απέδειξε ότι νέοι και ακόμη μεγαλύτεροι κίνδυνοι θα μπορούσαν να προκύψουν απουσία έγκαιρων, αποφασιστικών προσπαθειών από τις δημοκρατίες να τους σταματήσουν. Αν και οι ΗΠΑ και οι σύμμαχοί τους κατάφεραν τελικά να νικήσουν τις δυνάμεις του Άξονα κατά τη διάρκεια του Β' Παγκοσμίου Πολέμου, μπόρεσαν να το πράξουν με κόστος σε ζωές, χρήματα και γενικές καταστροφές που υπονόμευαν τον φόρο αίματος που "πληρώθηκε” στον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο.

Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο οι ΗΠΑ επέλεξαν να παραμείνουν τόσο βαθιά αφοσιωμένες στις υποθέσεις της Ευρώπης, της περιοχής της Ασίας και του Ειρηνικού και άλλων βασικών περιοχών μετά το 1945: Επειδή οι Αμερικανοί αξιωματούχοι είχαν μάθει ότι στη γεωπολιτική, όπως και στην ιατρική, η πρόληψη κοστίζει συχνά πιο φτηνά από τη θεραπεία. Σε μια στιγμή που το μέλλον της δέσμευσης της Αμερικής στη διεθνή ηγεσία είναι και πάλι υπό αμφισβήτηση, αυτό είναι ίσως το πιο σημαντικό μάθημα που μπορεί να προσφέρει ο Α’ Παγκόσμιος Πόλεμος. Και υπάρχουν πολύ χειρότεροι τρόποι να υπενθυμίσουμε στον εαυτό μας αυτή τη γνώση, από το να περπατήσουμε στη Βιέννη, μια πόλη γεμάτη από μνημεία μιας αυτοκρατορίας - και ένα διεθνές σύστημα - που κατέστρεψε ο Α’ Παγκόσμιος Πόλεμος.

Capital


Οι απόψεις του ιστολογίου μπορεί να μην συμπίπτουν με τα περιεχόμενα του άρθρου

Νεότερη ανάρτηση Παλαιότερη Ανάρτηση