Η Ευρώπη στη σκιά του γερμανικού ορντοφιλελευθερισμού

Γράφει ο Χρήστος Μπαξεβάνης

Στο πλαίσιο πρόσφατης ομιλίας που εκφώνησε στο Πανεπιστήμιο Χούμπολτ στο Βερολίνο, ο ομοσπονδιακός υπουργός Οικονομικών της Γερμανίας πρότεινε να μετατραπεί η έδρα της Γαλλίας στο Συμβούλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ σε έδρα της ΕΕ. Το Παρίσι από την πλευρά του δεν είδε θετικά την πρόταση του Σολτς. Αντίθετα, ο Γάλλος πρέσβης στις ΗΠΑ, Ζεράρ Αρόντ, έσπευσε να γράψει στο twitter ότι η υλοποίησή της είναι αδύνατη από νομικής άποψης, διότι αντιβαίνει στον Καταστατικό Χάρτη του ΟΗΕ, η αλλαγή του οποίου δεν είναι πολιτικά εφικτή.

Η πρόταση του Όλαφ Σόλτς έρχεται να προστεθεί στην πρόταση της Γερμανίδας καγκελαρίου για τη δημιουργία «ευρωπαϊκού στρατού» αλλά και «Συμβουλίου Ασφαλείας της ΕΕ» στα πρότυπα του αντίστοιχου του ΟΗΕ. Όλες αυτές οι πρωτοβουλίες αποτελούν μέρος μιας ευρύτερης και μακρόχρονης στρατηγικής της Γερμανίας για ηγεμονισμό στους κόλπους του νεοφιλελεύθερου ευρωπαϊκού οικοδομήματος, ήδη, από τη δημιουργία του σκληρού ευρώ.

Αποκορύφωμα η κρίση της Ευρωζώνης και, συγκεκριμένα, η «αυταρχική» διαχείρισή της από την ΕΕ (Γερμανία), στο όνομα της νεοφιλελεύθερης ορθολογικότητας και με οδηγό τον ορντοφιλελευθερισμό (ordoliberalismus). Η εν λόγω θεωρία αποτελεί την επικρατούσα γερμανική αντίληψη στην οικονομική επιστήμη, η οποία έχει εμπεδωθεί από την ίδρυση της Ομοσπονδιακής Δημοκρατίας της Γερμανίας σε όλους τους ομοσπονδιακούς θεσμούς και τις αντίστοιχες ελίτ. Πρόκειται για έναν «εύτακτο» ή συντεταγμένο φιλελευθερισμό που επιμένει στη θεσμική και κανονιστική πλαισίωση των αγορών.


Για τους ορντοφιλελεύθερους, οι εθνικές οικονομίες έχουν την ικανότητα να προσαρμόζονται γρήγορα στις κρίσεις, ενώ όταν οι τιμές και οι μισθοί δεν αντιδρούν γρήγορα, αυτό οφείλεται σε θεσμικά εμπόδια, όπως οι συλλογικές διαπραγματεύσεις ή οι νομοθετικά κατοχυρωμένοι κατώτατοι μισθοί. Η λύση που προτείνεται, τότε, είναι διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις που κάνουν πιο ευέλικτες τις αγορές. Ακολούθως, τα δημοσιονομικά προβλήματα είναι αποτέλεσμα ανεύθυνων συμπεριφορών των φορέων χάραξης πολιτικής.

Ηθικολογία λουθηρανής εμπνεύσεως

Σε περίπτωση δε, που βρεθούν αντιμέτωποι με οικονομική ύφεση, οι ορντοφιλελεύθεροι ανασύρουν πολιτικές που θεωρούνταν «ορθόδοξες» μέχρι την Κρίση του 1929: «Δομικές» μεταρρυθμίσεις, ισοσκελισμός του προϋπολογισμού, «εξυγίανση» της οικονομίας, εκκαθάριση των «άρρωστων» κλάδων και επιχειρήσεων. Αξιοσημείωτη είναι η επιρροή του ορντοφιλελευθερισμού στα δημόσια (οικονομικά) πράγματα της Ένωσης: από τη Συμφωνία της Ρώμης, που προβλέπεται η αρχή του «ελεύθερου και ανόθευτου ανταγωνισμού», μέχρι την εισαγωγή του ορίου (ή «φρένου») χρέους (Schuldenbremse), που συμπεριλήφθηκε στο Δημοσιονομικό Σύμφωνο του 2011, τα «Πακέτα Διάσωσης» καθώς και την επιδιωκόμενη, αν όχι και διαφαινόμενη, μετατροπή του κώδικα του Μνημονίου σε γενικό ευρωπαϊκό κανόνα.

Μέσα σε αυτό το πλαίσιο και επί τη βάσει μιας πολιτικής ηθικολογίας λουθηρανής εμπνεύσεως που συνδυάζει τον προτεσταντικό πουριτανισμό με τον πρωσικό αυταρχισμό, η ΕΕ διέγνωσε ως «υπεύθυνους» της κρίσης (αποκλειστικά) τις «προβληματικές» χώρες και ως αιτία αυτής την απροθυμία/ανικανότητά τους να ελέγξουν τα δημοσιονομικά τους.

Ακολούθως, η «κατασκευή», δηλαδή ο τρόπος νοηματοδότησης της κρίσης και απεικόνισης των υπευθύνων αυτής, μέσα από αναλογικούς συσχετισμούς (οι «πλαδαροί», «ράθυμοι» και «σπάταλοι» του Νότου) και ιστορικούς παραλληλισμούς (ιστορική εμπειρία του υπερπληθωρισμού της Δημοκρατίας της Βαϊμάρης), και, όχι πάντως, ανεξάρτητα από υλικές σχέσεις και σχέσεις ισχύος, προσέφερε τα κατάλληλα ρητορικά εργαλεία, τόσο για τη νομιμοποίηση σειράς αντιλαϊκών μέτρων σε ευρωπαϊκό και εθνικό επίπεδο, όσο και για την ιδεολογική βάση συνοχής των συνασπισθέντων απέναντι σε παλιές και νέες απειλές της Ευρωζώνης/ΕΕ/Ευρώπης.

Εκβιασμοί στη Ρώμη

Τελευταίο χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελούν οι ασφυκτικές πιέσεις/εκβιασμοί προς την Ιταλία. Μπορεί το ψυχόδραµα της ιταλικής ανταρσίας να λήξει με συμβιβασμό και αποφυγή ευρωπαϊκών κυρώσεων, η ακραία λιτότητα, όμως, και η αυστηρή δημοσιονομική πειθαρχία συνεχίζουν να αποτελούν πολιτική επιλογή των συντηρητικών ελίτ της Ευρώπης.

Η εμμονή της Ένωσης στην «ενοχή» και «τιμωρία» όσων κρατών-μελών παρεκκλίνουν, αποσιωπά και παραγνωρίζει συστημικές αφετηρίες που συνδέονται σε πολύ μεγάλο βαθμό με τις δομικές ανισορροπίες της Ευρωζώνης, την κερδοφορία του κεφαλαίου, τον ρόλο των χρηματοπιστωτικών αγορών. Επίσης, εμποδίζει αναγκαίους συνολικούς αναπροσανατολισμούς στην αρχιτεκτονική του ευρωπαϊκού οικοδομήματος και στην ενοποιητική διαδικασία.

Την ίδια στιγμή, η Ευρώπη των πολλών ταχυτήτων, αντί της «διαρκώς στενότερης ένωσης» με πλήρη δικαιώματα και αντίστοιχες δυνατότητες στους τομείς δράσης, φαίνεται να προβάλλει ως μια πολύ πιθανή εξέλιξη για το μέλλον του ευρωπαϊκού οικοδομήματος. Ένας νέος συνασπισμός «πρόθυμων και ικανών» διαμορφώνεται με συνεκτικό ιστό την «Grundnorm» του ανταγωνισμού και της αποδοτικότητας/αποτελεσματικότητας, απέναντι σε όσους «δεν θέλουν ή και δεν μπορούν» να ακολουθήσουν.

Το όρια της Γερμανίας

Παρά τη δεσπόζουσα θέση της, η Γερμανία, ωστόσο, δεν έχει όλα εκείνα τα μεγέθη ισχύος (οικονομικά και, κυρίως, στρατιωτικά) προκειμένου να επιβάλλει μια συνολική ηγεμονία στη Γηραιά ήπειρο. Ούτε, επίσης, διαθέτει ιδεολογική και πολιτική επιρροή, ένα «way of life» θελκτικό προς τους υπόλοιπους λαούς της Ευρώπης. Τουναντίον.

Οι αρχές που πρεσβεύει και οι οποίες συμπυκνώνονται στην επιβολή οικονομικών πολιτικών σκληρής λιτότητας και ασφυκτικής δημοσιονομικής πειθαρχίας είναι αυτές που υποσκάπτουν τα θεμέλια πάνω στα οποία θα μπορούσε να στηριχθεί μια ηγεμονία, και σίγουρα τρέφουν τον ευρωσκεπτικισμό σε πολλά κράτη μέλη της ΕΕ, που τείνει πια να λάβει τη μορφή του ευρωαρνητισμού.

Περαιτέρω, μια στενότερη συνεργασία της Μεγάλης Βρετανίας με τις ΗΠΑ, ύστερα και από το BREXIT, είναι πολύ πιθανό να αμφισβητήσει τη δεσπόζουσα θέση της Γερμανίας, ειδικά στον βαθμό που ο γαλλογερμανικός άξονας (της ανταγωνιστικής συνεργασίας) παραμένει ακόμα στα χαρτιά. Ακολούθως, η ισχυρή παρουσία του ΝΑΤΟ στην Ευρώπη, διατηρεί και διασφαλίζει τα ηγεμονικά πρωτεία της Αμερικής, η οποία, ειδικά και υπό την πίεση των ρωσικών βλέψεων στην περιοχή, δεν είναι διατεθειμένη να τα εγκαταλείψει, για κανέναν επίδοξο διάδοχο/διεκδικητή, εντός ή εκτός ευρωπαϊκών συνόρων. Μολονότι το ενδιαφέρον των ΗΠΑ έχει μεταφερθεί, εξαιτίας του ανταγωνισμού με την Κίνα, στην περιοχή της νοτιοανατολικής Ασίας, είναι βέβαιο πως αν χρειαστεί θα επιστρέψει δυναμικά στη Γηραιά Ήπειρο.

Με δύο λόγια, η Γερμανία κατέχει δεσπόζουσα θέση και πρωτεύοντα ρόλο στο ευρωπαϊκό γίγνεσθαι αφού είναι μια ηγέτιδα δύναμη της Ευρώπης. Κάτι τέτοιο, όμως, δεν σημαίνει ότι (μπορεί να) είναι και ηγεμονική (παρά τους διακαείς πόθους της). Όπως θα έλεγε και ο πρώην υπουργός Εξωτερικών των ΗΠΑ, Henry Kissinger: «Καημένη Γερμανία. Πολύ μεγάλη για την Ευρώπη και πολύ μικρή για τον κόσμο».

SLPress


Οι απόψεις του ιστολογίου μπορεί να μην συμπίπτουν με τα περιεχόμενα του άρθρου

Νεότερη ανάρτηση Παλαιότερη Ανάρτηση