Η μάχη των αγωγών

• Του Δρ. Γιάννη Δεσύπρη

Αποκαλείται σε όλη την Ευρώπη «η μάχη των αγωγών φυσικού αερίου». Η διαμάχη αυτή ξεκίνησε πριν από χρόνια, εξαιτίας μίας αμιγώς πολιτικής σύλληψης : Του ανοίγματος του Νότιου Διαδρόμου. Η πολιτική αυτή απέβλεπε στη μείωση της εξάρτησης της Ευρώπης από το ρωσικό φυσικό αέριο, την ασφάλεια προμηθειών σε προσιτές τιμές και την πρόσβαση της Ευρώπης στα κοιτάσματα της Κασπίας και των γειτονικών της χωρών. Εάν ποτέ άνοιγε αυτός ο «διάδρομος», οι χώρες διέλευσης θα αποκτούσαν σταθερότητα στις οικονομίες τους και σταθερά ρυθμιστικά πλαίσια, θα μπορούσαν έτσι να γίνουν πραγματικές επενδύσεις εκεί, ταυτόχρονα όμως θα βοηθούσε στην ανάπτυξη των χωρών της Κασπίας και της Μέσης Ανατολής και η Ε.Ε. θα αποκτούσε επιτέλους μία ενιαία ενεργειακή εξωτερική πολιτική.

Ο «Νότιος Διάδρομος», επομένως δεν αφορά το ρωσικό αέριο. Αφορά όμως τη ρωσική κυβέρνηση και την Gazprom.

Η πρώτη μεγάλη επιχειρηματική δραστηριότητα για την υλοποίηση του «Νότιου Διαδρόμου» ήταν το σχέδιο υλοποίησης του Nabucco. Ο Νabucco είναι ένα σχέδιο των εταιρειών RWE (Γερμανία), ΟΜV Αυστρία, ΜΟL (Oυγγαρία), Βοtas (Toυρκία), Bulgargaz (Boυλγαρία) και Transgaz (Ρουμανία) που υποστηρίζεται από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, την Γερμανική και την Αμερικανική κυβέρνηση και έχει ως στόχο να μεταφέρει περίπου 31 δις κυβικά μέτρα φυσικού αερίου από την περιοχή της Κασπίας και τη Μέση Ανατολή, μέσω της Τουρκίας, προς την Ευρώπη. Η τελική απόφαση για την επένδυση αναμένονταν να ληφθεί εντός του 2011, η έναρξη κατασκευής εντός του 2012 και η έναρξη της λειτουργίας εντός του 2015. Έτσι είχαν τα πράγματα μέχρι πρότινος, όταν για λόγους που θα επεξηγηθούν παρακάτω, η έναρξη λειτουργίας παρατάθηκε για το 2017.

Η ρωσική κυβέρνηση λίγο μετά αντιπαρέβαλε ένα άλλο σχέδιο μεταφοράς φυσικού αερίου στην ΕΕ, τον South Stream. Ο South Stream, είναι ένα έργο των εταιρειών Gazprom (Ρωσία), ENI (Ιταλία) και προοπτικά της EdF (Γαλλία), έχει ως στόχο να μεταφέρει 63 δις κυβικά μέτρα ρωσικού αερίου στην Ευρώπη. Η τελική απόφαση για την επένδυση αναμένεται να ληφθεί εντός του 2012 και το πρώτο αέριο να ρέει εντός του 2015.

Με τις παρούσες συνθήκες, λένε οι αναλυτές, δεν είναι ιδιαίτερα πιθανό να κατασκευασθούν και τα δύο αυτά έργα, δηλαδή και ο «Νότιος Διάδρομος» και οι νέοι ρωσικοί αγωγοί προς την ΕΕ. Ενενήντα τέσσερα δισεκατομμύρια κυβικά μέτρα αερίου πρόσθετα στην παρούσα κατανάλωση, είναι πάρα πολλά για την Ευρώπη.

Αυτό το «ένας από τους δύο» από την αρχή δημιούργησε την πρώτη μεγάλη αντιπαράθεση σε αυτή την εξελισόμενη «μάχη», μεταξύ του άξονα των Βρυξελλών-Βερολίνου-Ουάσιγκτον, που υποστηρίζουν τον Nabucco, ενάντια στον άξονα της Μόσχας-Ρώμης-Παρισιού, που υποστηρίζουν τον South Stream.

Οι περισσότεροι ανεξάρτητοι παρατηρητές συμφωνούν ότι η Ρωσία προώθησε τον South Stream, για να εμποδίσει τουλάχιστον εν μέρει την κατασκευή του Nabucco. Πολύ πρόσφατες δηλώσεις του Διευθύνοντος Συμβούλου του South Stream, αλλά και παλαιότερες δηλώσεις Ρώσων αξιωματούχων, υποδεικνύουν ότι ο λόγος είναι ότι η Ρωσία επιθυμεί να είναι λιγότερο εξαρτώμενη από την Ουκρανία ως χώρα διαμετακόμισης, και αυτός είναι σίγουρα ένας σημαντικός λόγος. Επίσης προβάλλεται το ότι το άθροισμα των ποσοτήτων από την υπάρχουσα διέλευση μέσω Ουκρανίας και μέσω από αυτήν του South Stream προς Ευρώπη, θα είναι περίπου ίδιες με τις σημερινές.

Το ερώτημα είναι, θα πρέπει να κάνει τη διαφορά για την Ευρώπη, από που θα προέρχονται οι νέες προμήθειες φυσικού αερίου; Ο South Stream θα εφοδιάζεται από τη Ρωσία, και θα αυξήσει την εξάρτηση της ΕΕ από τη αυτή τη χώρα. Οι προμήθειες για τον Nabucco αναμένεται να προέλθουν κατ’αρχήν από το Αζερμπαϊτζάν και ενδεχομένως από το Τουρκμενιστάν και από το Ιράκ. Ως εκ τούτου προκύπτει και η ευρύτατη πολιτική υποστήριξη της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για τον Nabucco. Αν όμως τελικά δοθεί προτεραιότητα στο South Stream, καταρίπτεται η πολιτική σύλληψη του «Νότιου Διαδρόμου», του διαδρόμου της απεξάρτησης από το ρωσικό αέριο. Αυτό βεβαίως θα οδηγήσει σε πλήρη αποτυχία πολυετείς προσπάθειες της Ευρωπαϊκής ενεργειακής εξωτερικής πολιτικής.

Στο περιθώριο αυτού του σημαντικού μετώπου αντιπαράθεσης εξελίσονται μικρότερου μεγέθους αντιπαραθέσεις, ιδίως μεταξύ του TAP (του Αγωγού Trans-Adriatic Pipeline) και του IΤGI (Διασύνδεση Τουρκίας -Ελλάδας-Ιταλίας), οι οποίες όμως έχουν σοβαρές επιπτώσεις ειδικά στον Nabucco.

Υπάρχει κατ’ αρχήν ο IΤGI, o oποίος σχεδιάζεται για να αποτελέσει «το νέο δρόμο που θα συνδέει την Ευρώπη με τα αποθέματα φυσικού αερίου της Κασπίας και της Μέσης Ανατολής». Ο IΤGI, ανήκει στην κοινοπραξία των εταιρειών EDISON Ιταλίας και ΔΕΠΑ, περιλαμβάνει ειδική εταιρία για τον υποθαλάσσιο αγωγό, που ονομάζεται «Ποσειδών», και έχει ως στόχο να μεταφέρει 10 δις κυβικά μέτρα φυσικού αερίου με ένα αγωγό ανοικτής θάλασσας, δια μέσου της βόρειας Ελλάδας και Αδριατικής, στην Ιταλία. Η ιταλική EDISON όμως, ανήκει κατά 49,9% στην γαλλική EDF, η οποία λέγεται ότι βρίσκεται σε διαπραγματεύσεις για εξαγορά μεγαλύτερου ποσοστού στην εταιρία. Η EDF όμως προοπτικά αναμένεται να είναι και μέτοχος του South Stream, και αυτό κάνει τα πράγματα ακόμα πιο ενδιαφέροντα.

Ο ITGI βρίσκεται σε αντιπαράθεση με τον TAP που επίσης διεκδικεί να είναι «το άνοιγμα του νότιου διαδρόμου φυσικού αερίου» προς την Ευρώπη, δηλαδή να μεταφέρει φυσικό αέριο από την Κασπία και τη Μέση Ανατολή προς την Ευρώπη, περίπου 10 δις κυβικά μέτρα, μέσω Ελλάδας και Αλβανίας και από εκεί μέσω της Αδριατικής, προς την Ιταλία. Ο ΤΑΡ ανήκει σε μια ισχυρή ομάδα εταίρων: στην EGL της Ελβετίας, στην Statoil της Νορβηγίας και στην Eon - Ruhrgas της Γερμανίας. Το πλεονέκτημα που προβάλει ο ΤΑΡ είναι ότι δεν χρειάζεται επιδοτήσεις, οι εταιρίες-μέτοχοι είναι αρκούντως ισχυρές για άμεσες επενδύσεις, μπορεί αν χρειαστεί να μεταφέρει περισσότερο αέριο, και είναι πιο οικονομικός εν τέλει. Αληθές, εντούτοις είναι εξόχως ανταγωνιστικός του ITGI για τη διέλευση προς Ιταλία (ο ΤΑΡ σχεδιάζει διέλευση μέσω Αλβανίας), και επομένως αδυνατεί να προσελκύσει σημαντική πολιτική στήριξη από τις χώρες, οι οποίες θα αποτελέσουν την «περιφερειακή αγορά» φυσικού αερίου μέχρι το 2015, μεταξύ αυτών και η Ελλάδα.

Οι αναλυτές συμφωνούν ότι ο IΤGI και o TAP δεν μπορούν να κατασκευαστούν ταυτόχρονα. Διότι αγωγοί δεν γίνονται χωρίς σύμβαση προμήθειας αερίου. Μέχρι την υπογραφή του συμβολαίου μένουν στα χαρτιά. Και ο Nabucco, ο ITGI και ο ΤΑΡ, που ο καθένας τους θέλει να αποτελέσει το «Νότιο Διάδρομο», ανταγωνίζονται πολύ έντονα για το ποιος θα υπογράψει το πολυπόθητο συμβόλαιο αερίου με το Αζερμπαιτζάν. Το οποίο Αζερμπαιτζάν μπορεί να διαθέσει μόνο 10 δισεκατομμύρια κυβικά μέτρα προς την Ευρώπη σε αυτή τη φάση. Οι ITGI και TAP είναι «διαστασιολογημένοι» γι’ αυτά τα επίπεδα παροχής αερίου, όμως ο Nabucco είναι υπερδιαστασιολογημένος (επομένως πολύ πιο ακριβός) γι’ αυτές τις παροχές, επομένως πρέπει είτε να βρει πρόσθετο αέριο από άλλες γειτονικές χώρες εκτός Ρωσίας, είτε να ξανασχεδιάσει τον αγωγό του. Αυτό που θα είναι πρόβλημα για τον Nabucco δηλαδή, είναι ότι τα έργα αυτά στοχεύουν στις ίδιες περιορισμένες πηγές προμήθειας αερίου και κυρίως το Αζερμπαϊτζάν, το Τουρκμενιστάν και το Ιράκ. Αυτό σημαίνει ότι εάν ένα από τα ITGI ή TAP κατασκευαστεί, δεν θα υπάρχει επαρκής ποσότητα αερίου για να δικαιολογήσει την ύπαρξη του Nabucco.

Αυτή η διαμάχη δημιουργεί συμμαχίες, όπως είναι φυσικό. Πέρα από τις προφανείς, που σχετίζονται με τις εθνικότητες των εταιριών που συμμετέχουν, ο ελληνικός ΤΑΡ συνδυάζεται από τους Κροάτες με τον Ionic Adriatic Pipeline, ο οποίος, σε συνδυασμό με το LNG terminal Krk, θα έκανε τη χώρα τους ένα hub αερίου. Η Ελλάδα από την άλλη, επιθυμεί να γίνει η ίδια ένα Hub μέσω του ITGI, της επέκτασης της Ρεβυθούσας και της αποθήκης στο Βόρειο Αιγαίο. Την επιθυμία όμως αυτή έχουν η κάθε μία για τον εαυτό της, και για προφανείς λόγους, και η Βουλγαρία και η Τουρκία, μέσω του Nabucco.

Τελικά, η πολιτική σύλληψη του «Νότιου Διαδρόμου» άνοιξε μία έντονη διαμάχη μεγάλων εταιριών αλλά και κυβερνήσεων, οι οποίες προσπαθούν να διαμορφώσουν συμμαχίες ανάμεσα στις χώρες της Ε.Ε., προκειμένου να καλύψουν το πρώτο βήμα, την απαραίτητη πολιτική κάλυψη για τη διέλευση μέσα από χώρες με διαφορετικά επίπεδα ρυθμιστικής ωριμότητας και κυβερνητικών παρεμβάσεων σε επενδύσεις. Ο τελικός κριτής όμως για την επιλογή του αγωγού μεταφοράς του αζέρικου αερίου προς την Ευρώπη είναι ο προμηθευτής του αερίου πολύ μακρυά, στην πηγή.

Και ο South Stream; Ο South Stream δεν αντιμετωπίζει πρόβλημα προμηθευτή αερίου, όμως συνεχίζει να αποτελεί τον βασικό ανταγωνιστή του «Νότιου Διαδρόμου». Και γι’ αυτό το λόγο πρέπει να επιλύσει σημαντικά ρυθμιστικά εμπόδια στην υλοποίησή του, τα οποία επιβάλλονται από το Τρίτο ενεργειακό πακέτο, κυρίως την πρόσβαση τρίτων σε αγωγούς εταιριών που δεν ανήκουν στην Ε.Ε. Και αυτά προσπαθεί να τα διαπραγματευτεί με τον εμπνευστή του «Νότιου Διαδρόμου», δηλαδή την ίδια την Κομισιόν.

Το πιο σημαντικό από όλα για την Ελλάδα, είναι ότι τελικά το έδαφός της αποτελεί πεδίο πραγματικής αντιπαράθεσης για επενδύσεις, μελλοντικά έσοδα από τα τέλη διέλευσης αερίου, και δυνατότητες περισσότερου ανταγωνιστικού αερίου στη χώρα. Βρίσκεται, δηλαδή, σε μία καλή θέση για διαπραγμάτευση με πολύ ισχυρές εταιρίες και κυβερνήσεις πίσω από αυτές. Αρκεί να ξέρει τι θέλει.

*Ο Δρ. Γιάννης Δεσύπρης είναι Πρόεδρος του Ινστιτούτου Ενέργειας ΝΑ Ευρώπης

Νεότερη ανάρτηση Παλαιότερη Ανάρτηση