Ασύμμετρες απειλές και Ισλάμ

Πόλεμος και ειρήνη στον 21ο αιώνα

Από την 11η Σεπτεμβρίου και μετά ο κόσμος έχει περάσει σε μια κατάσταση συνεχούς και αφανούς πολέμου. Τα σύνορα μεταξύ ειρήνης και πολέμου έχουν γίνει δυσδιάκριτα και ο πόλεμος τείνει να «χωνευτεί» μέσα στην ειρήνη. Σε αυτόν τον θολό κόσμο προκύπτουν νέες, πρωτοφανέρωτες, προκλήσεις, οι οποίες καθιστούν αναχρονιστικές πολλές από τις παλαιές μας αντιλήψεις και απαιτούν μια νέα προσέγγιση και αντιμετώπιση.
Ίσως η μεγαλύτερη πρόκληση αυτού του νέου κόσμου είναι αυτή που εκφράζεται από τον ασαφή και δύσκολα προσδιορίσιμο όρο «ασύμμετρες απειλές». Οι ασύμμετρες απειλές εκφράζουν έναν κόσμο όπου οι ίδιες οι απαιτήσεις της Άμυνας έχουν ενοποιηθεί με αυτές της «Ασφάλειας», δηλαδή ενός κόσμου όπου τα προβλήματα της ειρήνης έχουν ενοποιηθεί με αυτά του πολέμου. Οι ασύμμετρες απειλές φέρνουν μαζί τους και μια νέα μορφή μεταλλαγμένων ενόπλων δυνάμεων και υπηρεσιών ασφαλείας. Αξίζει να σημειωθεί ότι οι ίδιες οι δυνάμεις που καλούνται να αντιμετωπίσουν τις ασύμμετρες απειλές μπορούν, με την σειρά τους, να αποτελέσουν ασύμμετρες απειλές για κάποιες άλλες χώρες.
Για παράδειγμα, οι «μαύρες επιχειρήσεις» που διεξάγουν μυστικές υπηρεσίες στο έδαφος μιας άλλης χώρας, με σκοπό την «επιθετική άμυνα», δηλαδή την αδρανοποίηση τρομοκρατών αποτελούν ασύμμετρη απειλή για τη χώρα - στόχο.
Τι είναι οι ασύμμετρες απειλές
Αρκετά χρόνια πριν από την 11η Σεπτεμβρίου ο όρος αυτός «παίζει» πολύ στον διεθνή αμυντικό τύπο, χωρίς ωστόσο να έχει ποτέ προσδιοριστεί πλήρως το νοηματικό του πλαίσιο. Πράγματι, είναι πολύ δύσκολο να εκφράσουμε επαρκώς το νόημα του όρου «ασύμμετρη απειλή», ενώ δεν υπάρχει κάποιος ή κάποιοι κοινά αποδεκτοί ορισμοί.
Σε πολύ γενικές γραμμές, μπορούμε να πούμε ότι ως ασύμμετρη εννοούμε την απειλή αυτή η οποία δεν αποσκοπεί να συντρίψει τις άμυνες του στόχου της με περίσσεια ισχύος, αλλά να τις υπερκεράσει και να κτυπήσει στα αδύνατά του σημεία. Δηλαδή μια μεθοδολογία προσβολής ενός στόχου που σκοπεύει στις «αχίλλειες πτέρνες» του.
Υπό μία έννοια, λοιπόν, ασύμμετρη απειλή είναι αυτή που προσαρμόζει την ισχύ της στις αδυναμίες του στόχου της. Ένα άλλο στοιχείο για τις απειλές αυτής της κατηγορίας αποτελεί το ότι είναι απροσδόκητες και απρόσμενες. Δεν τις περιμένουμε και κατά συνέπειαν δεν έχουμε προβλέψει άμυνες για αυτές. Ίσως ο πληρέστερος ορισμός που μπορούμε να δώσουμε για τις ασύμμετρες απειλές, είναι ότι με τον όρο αυτό εννοούμε οπλικά συστήματα, τακτικές, στρατηγικές, εγκληματική δραστηριότητα κλπ., που απειλούν κάποιον στόχο (ο οποίος επίσης μπορεί να είναι ένα όχημα, ένα πλοίο, ένας ολόκληρος στρατός, μια κοινωνία. ένας πολιτισμός, ή οτιδήποτε άλλο) με τέτοιον τρόπο που ο στόχος δεν είναι προετοιμασμένος να αντιμετωπίσει.
Όλα τα παραπάνω ενδέχεται να φαντάζουν αφελή, ασαφή, ανόητα ή αυτονόητα, ανάλογα με την οπτική πλευρά που μπορεί να τα δει κανείς.
Για παράδειγμα, κάποιος, πολύ απλά, μπορεί να αναρωτηθεί, «δηλαδή υπάρχουν και απειλές οι οποίες σκοπεύουν στα δυνατά σημεία του στόχου τους και όχι στα αδύνατα;». Η απάντηση σε αυτό το ερώτημα είναι «ναι». Οι περισσότερες απειλές σκοπεύουν στα δυνατά σημεία του στόχου τους και όχι στα αδύνατα, όσο κι αν αυτό φαίνεται παράδοξο με μια πρώτη ματιά. Για παράδειγμα, ένα αντιαρματικό βλήμα κοίλου γεμίσματος (HEAT) Kornet, επιδιώκει να καταστρέψει το άρμα - στόχος, ασκώντας πάνω στον θώρακά του (δηλαδή στο δυνατό του σημείο) ισχύ τέτοια που θα ξεπεράσει τα όρια αντοχής του. Το αντιαρματικό βλήμα, λοιπόν, είναι μια απόλυτα σύμμετρη απειλή για το άρμα.
Αντίθετα, το ίδιο το βλήμα, εάν χρησιμοποιηθεί από μια ομάδα των ειδικών δυνάμεων που βρίσκεται σε μια βραχονησίδα του Αιγαίου και βληθεί αιφνιδιαστικά εναντίον μιας διερχόμενης φρεγάτας, μετατρέπεται σε ασύμμετρη απειλή για αυτήν, δεδομένου ότι δεν έχει κατασκευασθεί για να αντιμετωπίζει παρόμοιες απειλές. Και αφού μιλάμε για πολεμικά πλοία, το αμερικανικό ναυτικό, ως ασύμμετρη απειλή, μεταξύ των άλλων, θεωρεί και «σμήνη» (swarms) από ταχύπλοα σκάφη ή ακόμη και τζετ σκι, τα οποία θα «ξεπεταχτούν» από κάποια βραχονησίδα ή από την ακτή και θα χυμήξουν πάνω σε κάποιο πλοίο του, σε μια επίθεση αυτοκτονίας.
Οι πύραυλοι και τα πυροβόλα των αμερικανικών πολεμικών δεν έχουν σχεδιασθεί για να αντιμετωπίζουν παρόμοιες απειλές και για τον λόγο αυτόν τα σμήνη ταχύπλοων μικρών σκαφών, κοντά στο περιβάλλον των ακτών, μετεξελίσσονται σε ασύμμετρη απειλή. Η ασύμμετρη απειλή, υπό μίαν έννοιαν, είναι σαν τον «τρελλό» ή το άλογο στο σκάκι, που διεισδύει ή υπερπηδά την άμυνα και κτυπάει στην «καρδιά» του στόχου. Η «ασυμμετρία» ενός οπλικού συστήματος, τακτικής ή στρατηγικής δεν είναι ένα σταθερό μέγεθος και λαμβάνει υπόσταση ανά περίσταση. Ως ασύμμετρες απειλές «στρατηγικής ασφάλειας» μπορεί να εννοηθούν οι ποιοτικές και ποσοτικές αλλοιώσεις προβλημάτων δημόσιας τάξης, με τρόπο τέτοιο που να θέσουν σε κίνδυνο τα ζωτικά συμφέροντα της χώρας και να θίξουν τη συνολικότερη υπόσταση της κοινωνίας.
Κατηγορίες ασύμμετρων απειλών
Μια κατηγορία ασύμμετρων απειλών είναι παλαιές απειλές, οι οποίες «μεταλλάσσονται», δηλαδή εξελίσσονται σε κάτι διαφορετικό από την αρχική τους μορφή.
Ένα παράδειγμα «μεταλλαγμένης» ασύμμετρης απειλής είναι η ακραία ισλαμική (υπερ)τρομοκρατία. Ενέργειες όπως αυτές της 11ης Σεπτεμβρίου στις ΗΠΑ, του Μπαλί ή της Κωνσταντινούπολης, έχουν πολύ περισσότερα συγγενικά στοιχεία με τους αεροπορικούς βομβαρδισμούς πόλεων, που διεξήχθησαν κατά την διάρκεια του Β΄ Π. Π. από ό,τι με οποιαδήποτε ενέργεια των Ερυθρών Ταξιαρχιών, της RAF ή του ΕΛΑ στις δεκαετίες του ΄70 και του ΄80. Θα μπορούσαμε να περιγράψουμε τις ενέργειες αυτές, ως τρομοκρατία που έχει «μεταλλαχθεί» και έχει εξελιχθεί σε μια νέα μορφή πολέμου.
Πράγματι, τα κτυπήματα εναντίον της Νέας Υόρκης και της Ουάσιγκτον την 11η Σεπτεμβρίου από την Αλ Κάιντα είναι, ουσιαστικά, βομβαρδισμοί αστικών κέντρων με ασύμμετρο τρόπο, δηλαδή πολεμικές ενέργειες, οι οποίες διεξήχθησαν με τέτοιον τρόπο που να μην επιτρέπει την αντιμετώπισή τους από την πολεμική μηχανή του κράτους-στόχου και η μεθοδολογία αυτή είναι ακριβώς το στοιχείο που τις καθιστά ασύμμετρες ενέργειες.
Μια δεύτερη κατηγορία ασύμμετρων απειλών είναι αυτές τις οποίες γεννούν οι νέες τεχνολογίες και οι συνεπακόλουθες νέες «αχίλλειες πτέρνες», που δημιουργούν οι τεχνολογίες αυτές στις σύγχρονες κοινωνίες. Για παράδειγμα, μια ασύμμετρη απειλή «νέας γενεάς» είναι ο κυβερνοπόλεμος (cyberwarfare), δηλαδή η προσβολή του πληροφορικού-επικοινωνιακού ιστού των προηγμένων κοινωνιών. Στο παρελθόν, αυτό το είδος της απειλής δεν υπήρχε και κατά συνέπειαν δεν ανεπτύχθησαν μέθοδοι αντιμετώπισης των κυβερνο-επίθεσεων, ούτε καν έχουν μελετηθεί πλήρως οι πιθανές τους συνέπειες. Επίσης, δεν μπορεί να τεθεί μια διαχωριστική γραμμή μεταξύ του πολέμου και της ειρήνης όσον αφορά τον κυβερνοπόλεμο και η ιδιότητα αυτή είναι επίσης ένα χαρακτηριστικό των ασύμμετρων απειλών. Αξίζει να επισημανθεί ότι σε ανώτερο γεωπολιτικό επίπεδο, ένα στοιχείο που συνθέτει τον ορισμό των ασύμμετρων απειλών είναι ακριβώς το ότι λειτουργούν στο πλαίσιο αυτής της γκρίζας ζώνης μεταξύ ειρήνης και πολέμου, η οποία αποτελεί χαρακτηριστικό της σημερινής εποχής.
Μια άλλη ασύμμετρη απειλή, η οποία περιλαμβάνει μια παλαιά «κλασική» απειλή, που έχει μεταλλαχθεί, σε συνδυασμό με μια καινοφανή «αχίλλειο πτέρνα» των σύγχρονων κοινωνιών, είναι η «μη φονική» αξιοποίηση των πυρηνικών όπλων εναντίον των δορυφόρων, από τους οποίους εξαρτώνται ολοένα και περισσότερο οι προηγμένες τεχνολογικά χώρες.
Σύμφωνα με την έγκυρη αμυντική επιθεώρηση Janes Defense Weekly, η απόλυτη ασύμμετρη απειλή για την Δύση θα ήταν ένας πυρηνικός πύραυλος κάποιου «ταραχοποιού» κράτους (rogue country), όπως για παράδειγμα της Βορείου Κορέας, ο οποίος θα εκρήγνυτο στο Διάστημα και με τον εκλυόμενο ηλεκτρομαγνητικό παλμό (EMP) θα προκαλούσε όλεθρο στον «δορυφορικό στόλο» των ΗΠΑ και των άλλων χωρών της Δύσης, «τηγανίζοντας» τα ηλεκτρονικά τους εξαρτήματα και μετατρέποντάς τους σε άχρηστα μεταλλικά κουφάρια, που θα περιφέρονται ασκόπως στο Διάστημα.
Τέλος, μια άλλη κατηγορία ασύμμετρων απειλών είναι αυτές των «κλασικών» οπλικών συστημάτων, τα οποία όμως λειτουργούν σε ένα νέο γεωπολιτικό πλαίσιο, σε αυτόν τον νέο γκρίζο μανδύα που ενοποιεί την ειρήνη με τον πόλεμο και έχει καλύψει τον κόσμο μετά την 11η Σεπτεμβρίου.
Σε αυτήν την κατηγορία εντάσσονται οι φορητοί πύραυλοι εναντίον αεροσκαφών, όπως είναι οι αμερικανικοί FIM-92 Stinger ή οι ρωσικοί SA-18 Igla και SA-7 Strela, οι οποίοι δεν απειλούν πλέον στρατιωτικά αεροσκάφη, όπως σχεδιάσθηκαν, αλλά πολιτικά επιβατικά αεροπλάνα. Οι πύραυλοι αυτοί, σε συνδυασμό με τον ιδιαίτερα σημαντικό ρόλο που παίζουν στις σύγχρονες κοινωνίες οι αερογραμμές, αποτελούν μια ιδιαίτερα σημαντική ασύμμετρη απειλή. Στο άρθρο αυτό θα εξεταστούν αυτές ακριβώς οι τρεις χαρακτηριστικές κατηγορίες ασύμμετρων απειλών, οι οποίες εκφράζουν το σημερινό γεωπολιτικό σκηνικό.
Πρώτη από αυτές είναι η ισλαμική υπερ-τρομοκρατία, δεύτερη είναι ο κυβερνο-πόλεμος και τρίτη οι φορητοί αντιαεροπορικοι πύραυλοι εναντίον πολιτικών αεροσκαφών.
Ασύμμετρες απειλές στην κοινωνία του θεάματος
Οι ασύμμετρες απειλές αποτελούν ένα μέρος μιας ευρύτερης εξέλιξης στην πορεία του πολέμου. Ήδη από τις αρχές του 20ου αιώνα ο πόλεμος έπαψε να είναι μια «καθαρή» στρατιωτική διαδικασία και άρχισε να εμπλέκει και τον άμαχο πληθυσμό. Αυτό επεκτάθηκε στον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο.
Όμως, ακόμη και τότε, ο πόλεμος ήταν πλήρως διακριτός από την ειρήνη. Στην συνέχεια όμως τα πράγματα άλλαξαν. Ο εμπλουτισμός του πολέμου κατά την διάρκεια των τελευταίων δεκαετιών, έχει σε μεγάλο βαθμό ενοποιήσει την πολιτική με την στρατιωτική τεχνολογία και την πολιτική με την στρατιωτική υποδομή. Π. χ. ο κυβερνο-ιστός, οι τηλεπικοινωνιακοί δορυφόροι και οι δορυφόροι τηλεπισκόπισης ή τα σύγχρονα επικοινωνιακά συστήματα με μικροκυματικές ζεύξεις και οπτικές ίνες, έχουν τόσο πολιτική, όσο και στρατιωτική σημασία.
Ο ίδιος ο πολιτισμός μας έχει αλλάξει. Το θέαμα, η εικόνα, έχουν μεταβληθεί σε μέρος της πολεμικής διαδικασίας. Τα ίδια τα οπλικά συστήματα έχουν πλέον πολλά εξαρτήματα πολιτικής τεχνολογίας.
Στην πραγματικότητα, πάρα πολλά οπλικά συστήματα κρίσιμης σημασίας αποτελούν υβρίδια καθαρά στρατιωτικών και πολιτικών συστημάτων, ή συνδυασμός μόνο εμπορικά διαθέσιμων πολιτικών συστημάτων, όπως μπορεί να είναι συστήματα διοίκησης και ελέγχου. Στο παρελθόν αυτό δεν συνέβαινε, ή τουλάχιστον δεν συνέβαινε σε τέτοιο βαθμό.
Ο κόσμος μας γίνεται πιο δικτυωμένος, πιο σύνθετος, πιο πολύπλοκος. Για παράδειγμα, δια μέσου της εικόνας, στις δημοκρατικές κοινωνίες της Δύσης, όπου η κοινή γνώμη έχει μεγάλη ισχύ, ο διαχωρισμός των στρατιωτικών δυνάμεων από τους πολίτες είναι πολύ πιο ασαφής από ό,τι στο παρελθόν.
Οι διαθέσεις της Κοινής Γνώμης μπορεί να αλλάξουν την πορεία των στρατιωτικών επιχειρήσεων, ανεξάρτητα με τις εξελίξεις στο πεδίον της μάχης. Αυτό όμως που έχουμε την τάση να ξεχνάμε είναι ότι η αυξημένη αυτή ισχύς της κοινής γνώμης των δυτικών κοινωνιών, καθιστά και τους πολίτες τους «νόμιμους» στόχους. Δεν μπορούμε λοιπόν να κατανοήσουμε την φύση των ασύμμετρων απειλών, εάν δεν κατανοήσουμε την φύση του πολέμου, με τον οποίο οι ασύμμετρες απειλές βρίσκονται σε διαλεκτική σχέση.
Μέσα σε έναν ασαφή, «ολιστικό» κόσμο, έναν κόσμο τα στοιχεία του οποίου αλληλοεπηρεάζονται και βρίσκονται σε δυναμική και ασταθή ισορροπία μεταξύ τους, ήταν φυσικό να γεννηθούν και νέες απειλές, οι ασύμμετρες απειλές, κυρίαρχη εκ των οποίων είναι σίγουρα οι υπερ-τρομοκρατικές ενέργειες.
Του Κωνσταντίνου Γρίβα

Νεότερη ανάρτηση Παλαιότερη Ανάρτηση