Η θυσία ενός σκιάχτρου

Του Κωνσταντίνου Σαραβάκου

Νεοφιλελευθερισμός. Θα μπορούσα να κλείσω εδώ το άρθρο μου και να έχω πει όλα τα δεινά της ανθρωπότητας σε μία λέξη. Όμως, τι πραγματικά μας λέει ο όρος νεοφιλελευθερισμός; Μας λέει ότι το κράτος πρέπει να είναι μικρό με χαμηλούς φόρους ή μας λέει πως πρέπει να έχουμε υψηλά πλεονάσματα και υπερφορολόγηση; Μας λέει πως πρέπει να έχουμε ελεύθερη αγορά για τους «νοικοκυραίους» και καταστολή για τους μη «κανονικούς» ή μας λέει πως πρέπει να έχουμε κοινωνικό κράτος όπως η σχολή του Φράιμπουργκ;

Όπως βλέπετε, ο όρος στερείται περιγραφικής αξίας, δηλαδή δεν φτάνει να τον χρησιμοποιήσει κάποιος/α για να επικοινωνήσει, θα πρέπει να του δώσει και σαφές περιεχόμενο για να συνεννοηθεί. Η μόνη περιγραφική αξία, που δεν συνιστά ιδεολογία, έγκειται στο ότι ο όρος προσπαθεί να περιγράψει το κλίμα των ιδεών στην οικονομία και την πολιτική που ακολούθησε τη μεταπολεμική «σοσιαλδημοκρατική συναίνεση», δηλαδή τη στροφή στην οικονομία της αγοράς.

Βέβαια, μαζί με αυτό περιλαμβάνει και τόσα άλλα, που ούτε αυτό βοηθάει. Υπάρχουν όμως άλλοι που τα έχουν γράψει πιο νωρίς, πιο καλά και εγώ τα έμαθα από εκείνους, οπότε δεν θα σταθώ άλλο στην αξία χρήσης του όρου (βλ. Αριστείδης Ν. Χατζής, Η Επίσηµη Ιδεολογία της Παγκοσµιοποίησης: «Νεοφιλελευθερισµός», Φιλελευθερισµός και Οικονοµική Επιστήµη).


Αυτό που έχει νόημα να πω στη σημερινή συγκυρία είναι πως ο νεοφιλελευθερισμός φτιάχτηκε, επειδή ο φιλελευθερισμός νίκησε και νίκησε μάλιστα πανηγυρικά. Σε όλο τον προηγούμενο αιώνα, κυρίως η Αριστερά, είχε έναν αντίπαλο - τον φιλελευθερισμό. Πάλευε εναντίον του καπιταλισμού (κάθε μορφής) και υπερασπιζόταν με σθένος τον σοσιαλισμό, τον ορθόδοξο. Όταν όμως φτάσαμε να γνωρίζουμε πως ο φιλελευθερισμός δουλεύει, πως το 1980 κάτω από το όριο φτώχειας ζούσε το 42% του παγκόσμιου πληθυσμού ενώ το 2015 το 10%, όταν αφήσαμε τους ανθρώπους να «ψηφίσουν με τα πόδια» και εκείνοι πήγαιναν και πηγαίνουν σε φιλελεύθερες δημοκρατίες, όταν είδαμε πως τα ατομικά δικαιώματα, τα αιτήματα απελευθέρωσης των ατόμων από την κοινωνική ηθική, προστατεύονται μόνο στα φιλελεύθερα καθεστώτα, όταν έπεσαν τα τείχη της ντροπής των Λαϊκών Δημοκρατιών και μάθαμε καλύτερα για τα εγκλήματα των καθεστώτων και των συνθηκών διαβίωσης, δεν είχαν άλλη διέξοδο. Μεγάλο μέρος της Αριστεράς πήρε την μεγάλη στροφή, και έγινε -έστω πολιτικά- φιλελεύθερη. Συνεπώς έπρεπε αφενός με κάποιον τρόπο να το πει και αφετέρου να βρει έναν καινούργιο αντίπαλο.

Δεν είναι τυχαίο ότι ο νεοφιλελευθερισμός δεν είναι παιδί της ιδεολογικής παραγωγής των πρώην σοσιαλιστικών καθεστώτων. Δεν τον έφτιαξε κάποιος κομμουνιστής φιλόσοφος στο σοβιετικό μπλοκ. Η αριστερή σκέψη στη Δύση δημιούργησε τον νεοφιλελευθερισμό και αυτό συνέβη για δύο λόγους. Ο πρώτος είναι πως τον είχε ανάγκη, καθώς έμεινε χωρίς αντίπαλο μετά την επικράτηση των φιλελεύθερων ιδεών. Ο δεύτερος είναι πως στη Δύση υπήρχε η πνευματική ελευθερία να δημιουργηθεί. Στα πανεπιστήμια της Δύσης, στις φιλελεύθερες δημοκρατίες, υπάρχει η ελευθερία έκφρασης και εναντίωσης οποιουδήποτε προς το κυρίαρχο κοινωνικό σύστημα, εκεί παράγεται οποιαδήποτε κριτική, υγιής ή όχι, σκέψη. Με βάση αυτά τα χαρακτηριστικά και με τη βοήθεια μιας εθνολαϊκιστικής Δεξιάς έφτιαξαν μία έννοια χωρίς νόημα, έτσι ώστε αν ξαναχάσουν να μη φτιάχνουν νέους αντιπάλους, ο νεοφιλελευθερισμός να τα χωράει όλα.

Ο φιλελευθερισμός νίκησε λοιπόν και αν το τίμημα της νίκης του είναι η καταστροφή μιας έννοιας, που ίσως κάποτε θα μπορούσε να εκφράσει ένα συνεκτικό σύστημα ιδεών, εγώ το δέχομαι. Ας θυσιαστεί το σκιάχτρο, ας καεί ο αχυράνθρωπος.

* Ερευνητής του ΚΕΦίΜ, πολιτικός επιστήμονας
Liberal


Οι απόψεις του ιστολογίου μπορεί να μην συμπίπτουν με τα περιεχόμενα του άρθρου

Νεότερη ανάρτηση Παλαιότερη Ανάρτηση