Μείζονες προκλήσεις απειλούν τον Ερντογάν

Από τα τέλη Μαΐου, δεκάδες χιλιάδες Τούρκοι πολίτες, κυρίως της μεσαίας τάξης, συνεχίζουν να διαδηλώνουν και να εκφράζουν την απογοήτευσή τους, όπως άλλωστε φανερώνουν και τα συνθήματά τους, για τον αυταρχισμό του Ερντογάν στη διακυβέρνηση της Τουρκίας. Τόσο οι συνεχιζόμενες διαμαρτυρίες όσο και ο τρόπος αντιμετώπισης των διαδηλωτών εγείρουν μια σειρά από ερωτήματα, σχετικά με τις μελλοντικές πολιτικές εξελίξεις στην γείτονα χώρα, με την οικονομική της πορεία, την εσωτερική κατάσταση ασφάλειας και τη συμπεριφορά της σε περιφερειακό επίπεδο. Συνεπώς, οι συνεχιζόμενες διαδηλώσεις και ταραχές είναι πιθανό να επιφέρουν μακροχρόνιες συνέπειες για την Τουρκία, αλλά και να επηρεάσουν τις μελλοντικές εξελίξεις σε περιφερειακό επίπεδο. Συνεπώς, οι συνεχιζόμενες διαδηλώσεις και ταραχές είναι πιθανό να επιφέρουν μακροχρόνιες συνέπειες για την Τουρκία, αλλά και να επηρεάσουν τις μελλοντικές εξελίξεις σε περιφερειακό και όχι μόνο επίπεδο. Ήδη, αρκετοί αναλυτές αμφισβητούν ότι ο Ερντογάν θα καταφέρει να θεσπίσει το νέο Σύνταγμα μέσω δημοψηφίσματος και στη συνέχεια να εκλεγεί πρόεδρος της Τουρκίας.

Η φθορά που υπέστη ο Τούρκος πρωθυπουργός θα καταστεί ορατή στις επόμενες τοπικές εκλογές (Μάρτιος 2014), εάν βέβαια στο μεσοδιάστημα δεν προκύψουν κάποιες μείζονος σημασίας πολιτικές εξελίξεις, που θα ανατρέψουν το παρόν πολιτικό σκηνικό. Ίσως, η απόφαση του AKP, στις 8 Ιουνίου 2013, να μην προκηρύξει πρόωρες εκλογές αποδειχθεί «στρατηγικό λάθος». Μέχρι τις τοπικές εκλογές, είναι πιθανόν η πολιτική φθορά του κυβερνώντος κόμματος να παρουσιάσει ανοδική πορεία, ειδικά αν συνεχισθούν οι διαμαρτυρίες στις τουρκικές μεγαλουπόλεις και παρατηρηθούν ενδοκομματικές αντιπαραθέσεις.

Δημοσκόπηση της MetroPoll

Μια δημοσκόπηση της MetroPoll, που δημοσιεύθηκε στις 17 Ιουνίου, έδειξε ότι παρά τις συνεχιζόμενες αντικυβερνητικές διαδηλώσεις το AKP διατηρεί σταθερό προβάδισμα.[1] Ωστόσο, τα κόμματα της αντιπολίτευσης έχουν αυξήσει τη δύναμή τους.

Στην ερώτηση «ποιο κόμμα θα ψηφίζατε αν οι εκλογές διεξάγονταν σήμερα;», το 35,3% δήλωσε ότι θα επέλεγε το AKP. Δηλαδή, μία μόνο ποσοστιαία μονάδα κάτω από μια προηγούμενη δημοσκόπηση, που πραγματοποιήθηκε τον Απρίλιο του 2013. Όμως, το κοσμικό Ρεπουμπλικανικό Λαϊκό Κόμμα (CHP) της αξιωματικής αντιπολίτευσης είδε τα ποσοστά του να αυξάνονται σε 22,7% από 15,3% τον προηγούμενο Απρίλιο. Άλλα μικρότερα κόμματα σημείωσαν και αυτά μια σχετική άνοδο, καθώς υποστηρίχθηκαν από τη δεξαμενή των αναποφάσιστων ψηφοφόρων.

Σύμφωνα με δηλώσεις του επικεφαλής της MetroPoll, Ozer Sencar, στους Reuters, όλα τα κόμματα της αντιπολίτευσης αύξησαν τα ποσοστά τους, ενώ οι αναποφάσιστοι μειώθηκαν σε 7,6% από 20,4% (Απρίλιος 2013).

Τουρκική οικονομία

Σήμερα, λόγω των συνεχιζόμενων ταραχών στην και των δυσοίωνων εξελίξεων στη γειτονική Συρία, αμφισβητείται τόσο η σταθερότητα όσο και η οικονομία της χώρας. Θα συνεχισθεί η εισροή ξένων κεφαλαίων, που τόσο συνέβαλαν στην ανάδυση της τουρκικής οικονομίας, αν δεν πραγματοποιηθούν οι κατάλληλες πολιτικές επιλογές και οι δέουσες διορθωτικές κινήσεις;

Ήδη, από το 2012, δηλαδή πριν την έναρξη των ταραχών και πριν τη σημαντική επιδείνωση της συριακής κρίσης, η τουρκική οικονομία διένυε μια περίοδο «ομαλής προσγείωσης», εγκαταλείποντας τους υψηλούς ρυθμούς ανάπτυξης του 2011. Σύμφωνα με το Turkish Statistical Institute, ο ρυθμός ανάπτυξης επιβραδύνθηκε από 8,8% το 2011 σε 2,2% το 2012. Μάλιστα, η Προσωρινή Ετήσια Οικονομική Έκθεση για την Τουρκία του υπουργείου Εξωτερικών της Ελλάδας (Μάρτιος 2013) αναφέρει μεταξύ άλλων ότι «τα τρωτά σημεία της τουρκικής οικονομίας παραμένουν το μεγάλο εξωτερικό της χρέος (331 δισ. δολάρια), το έλλειμμα στο εμπορικό της ισοζύγιο, παρά τις σημαντικές προσπάθειες για βελτίωσή του τα τελευταία χρόνια, τα χαμηλά επίπεδα κατανάλωσης στο εσωτερικό της, οι περιορισμένες επενδύσεις σε Έρευνα και Τεχνολογία (μόλις το 0,73% του ΑΕΠ της) που επιβραδύνουν τον εκσυγχρονισμό της, και φυσικά τα ανοιχτά πολιτικά μέτωπα στην ευρύτερη περιοχή της Μέσης Ανατολής, που δημιουργούν κλίμα ανασφάλειας για δυνητικούς επενδυτές».[2]

Πράγματι, είναι σημαντικά τα ερωτήματα για το μέλλον της τουρκικής οικονομίας. Θα μπορέσει να σταθεί αλώβητη από τις συνεχιζόμενες εσωτερικές αναταραχές και τις εξελίξεις στη Συρία, σε μια χρονική περίοδο ευρωπαϊκής ύφεσης (σ.σ. η ΕΕ συνιστά το σημαντικότερο εμπορικό εταίρο της Τουρκίας), ώστε να κατευνάσει τις ανησυχίες των ξένων επενδυτών, να εγγυηθεί την εισροή κεφαλαίων και να προστατέψει την τουριστική της βιομηχανία; Είναι προφανές ότι εάν δεν ανατραπεί το υφιστάμενο κλίμα επενδυτικής ανασφάλειας, τότε το μέλλον της τουρκικής οικονομίας θα είναι δυσοίωνο, καθώς, όπως προαναφέρθηκε, επηρεάζεται αρνητικά από μια σειρά παραγόντων, οι οποίοι τείνουν να καταστούν μη αναστρέψιμοι.

Κουρδικό

Ως γνωστόν, οι αρχικά αποσχιστικές απαιτήσεις του PKK έχουν μετατραπεί σε ένα λιγότερο φιλόδοξο στόχο για περισσότερη πολιτιστική και πολιτική αυτονομία. Από την πλευρά της, η κυβέρνηση του AKP φαίνεται να αποφάσισε την ενσωμάτωση των Κούρδων στην τουρκική κοινωνία, μέσω πολιτικών, πολιτιστικών και οικονομικών μεταρρυθμίσεων.

Στα τέλη Δεκεμβρίου του 2012, ο πρωθυπουργός Ερντογάν αποκάλυψε δημοσίως ότι οι τουρκικές υπηρεσίες πληροφοριών διαπραγματεύτηκαν με τον φυλακισμένο ηγέτη του ΡΚΚ, Αμπντουλάχ Οτσαλάν, προκειμένου οι μαχητές του PKK να αφοπλισθούν και να εγκαταλείψουν τη χώρα. Στα τέλη Μαρτίου του 2013, ο Οτσαλάν και άλλα ηγετικά στελέχη του ΡΚΚ κήρυξαν κατάπαυση του πυρός, τουλάχιστον για όσο χρονικό διάστημα η τουρκική κυβέρνηση θα πείθει το PKK και τους υπόλοιπους Κούρδους ότι επιδιώκει ειλικρινά την επίλυση των ζητημάτων καίριας σημασίας για αυτούς.

Όπως γίνεται αντιληπτό, οποιοδήποτε πρόβλημα προκύψει στη διάρκεια αυτής της διαδικασίας (αφοπλισμού των ανταρτών του PKK) θα μπορούσε να επιδεινώσει περαιτέρω την ήδη επιβαρυμένη εσωτερική κατάσταση της Τουρκίας, εξαιτίας των πρόσφατων διαδηλώσεων και αναταραχών σε εθνικό επίπεδο.

Δυστυχώς για τον Ερντογάν και στο κουρδικό άρχισαν να σημειώνονται προβλήματα. Συγκεκριμένα, ο Τούρκος πρωθυπουργός δήλωσε ότι μόλις το 15% των μαχητών του ΡΚΚ έχουν εγκαταλείψει τη χώρα, ενώ αντίθετα, ο επικεφαλής του κουρδικού κόμματος BDP, Σελαχατίν Ντεμίρτας, ισχυρίσθηκε ότι, μέχρι στιγμής, περισσότεροι από το 80% έχουν περάσει τα σύνορα της Τουρκίας. Το BDP εκτιμά ότι «το πρώτο στάδιο της διαδικασίας έχει ολοκληρωθεί και το κλίμα είναι πλέον ευνοϊκό για τις μεταρρυθμίσεις». Αντίθετα, ο Ερντογάν δηλώνει ότι «το πρώτο στάδιο της διαδικασίας δεν θα ολοκληρωθεί αν δεν αποχωρήσει και το τελευταίο μέλος του ΡΚΚ». Επιπρόσθετα, το BDP κάλεσε τον κουρδικό πληθυσμό στο Ντιγιάρμπακιρ, τη Μερσίνη και τα Άδανα, να πραγματοποιήσει πορείες, αρχίζοντας ένα κύκλο διαμαρτυριών με στόχο να αυξηθεί η πίεση στην κυβέρνηση, ώστε να εφαρμοστούν οι μεταρρυθμίσεις στο πλαίσιο της ειρηνευτικής διαδικασίας.

Πέραν αυτών των ιδιαίτερα ανησυχητικών εξελίξεων, θα πρέπει επίσης να τονισθεί ότι, κατά τη διάρκεια της συριακής κρίσης, η συνεργαζόμενη με το PKK, Δημοκρατική Ένωση της Συρίας (Democratic Union of Syria - PYD), έχει καταφέρει να ελέγξει μια λωρίδα της κουρδοκατοικημένης περιοχής στα σύνορα Συρίας-Τουρκίας, γεγονός που ανησυχεί ιδιαίτερα την Άγκυρα για την πιθανή επέκταση της δραστηριότητας του PKK.

Σαφώς, ο Ερντογάν διαθέτει έναν ιδιόμορφο αυταρχικό χαρακτήρα. Πως αλλιώς θα μπορούσε να χαρακτηρισθεί όταν υποστηρίζει το δικαίωμα στη διαφωνία και τα ανθρώπινα δικαιώματα τόσο των Παλαιστίνιων της Γάζας όσο και των Σύριων αντικαθεστωτικών, ενώ αντιδρά σε παρόμοιες διαμαρτυρίες στο εσωτερικό της χώρας του; Ο Ερντογάν πόνταρε στην τεράστια πολιτική δύναμη του 50%. Πόνταρε στην αδυναμία των πολιτικών του αντιπάλων και στο «οικονομικό θαύμα», ως αποτέλεσμα των δικών του πολιτικών επιλογών, αλλά παρασύρθηκε από τον έμφυτο αυταρχισμό του. Μοιραίο πολιτικό σφάλμα; Πιθανόν, οι μελλοντικές εξελίξεις να το επιβεβαιώσουν. Ήδη, διαφαίνεται η έναρξη ενός νέου κύκλου διαδηλώσεων με τη συμμετοχή και των Κούρδων. Αν συνεχισθούν και ενταθούν αυτές οι διαδηλώσεις, τότε, ο Τούρκος πρωθυπουργός θα κληθεί να αντιμετωπίσει μείζονες προκλήσεις, που θα περιορίσουν σημαντικά τουλάχιστον τις πολιτικές του φιλοδοξίες.

[1] Η δημοσκόπηση της MetroPoll πραγματοποιήθηκε από 3 έως 12 Ιουνίου και κατέγραψε τις απόψεις 2.818 ατόμων, στο πλαίσιο των μεγαλύτερων αντικυβερνητικών αναταραχών που γνώρισε η Τουρκία τις τελευταίες δεκαετίες.

Ece Toksabay, Reuters, “Poll shows rising support for Turkish opposition amid protests”, June 17, 2013

[2] Πρεσβεία της Ελλάδος στην Άγκυρα, Γραφείο Οικονομικών & Εμπορικών Υποθέσεων, «Προσωρινή Ετήσια Έκθεση», Μάρτιος 2013

Βασίλης Γιαννακόπουλος

Άρθρο του GeoStrategy στην εφημερίδα "ΝΑΥΤΕΜΠΟΡΙΚΗ"

Νεότερη ανάρτηση Παλαιότερη Ανάρτηση