Γιατί πρέπει οι κεντρικές τράπεζες να συνεχίσουν να τυπώνουν χρήμα

• Σπεύδε βραδέως – είναι ένα ρητό που κληρονομήσαμε από τους αρχαίους Ρωμαίους και που πρέπει να ενστερνιστούν σήμερα οι σχεδιαστές πολιτικές

Πολλοί πολιτικοί πιστεύουν ότι εξαιτίας των δημοσίων ελλειμμάτων, πρέπει να επισπεύσουν εδώ και τώρα τη δημοσιονομική σύσφιξη, με την ελπίδα ότι θα έχει αναπτυξιακές επιπτώσεις. Πόσο πιθανό είναι να έχουν δίκιο; Ελάχιστα. Υπάρχουν καλύτερες εναλλακτικές επιλογές. Το μόνο τους πλεονέκτημα είναι πως δεν είναι ορθόδοξες. Δυστυχώς πολλοί 'συνετοί' προτιμούν μια ορθόδοξη ύφεση από μια ανορθόδοξη ανάκαμψη.
Πώς μπορεί μια ισχυρή δημοσιονομική σύσφιξη να οδηγήσει σε ανάπτυξη; Όπως παρατηρούν οι οικονομολόγοι του Χάρβαρντ Αλμπέρτο Αλεσίνα και Σίλβια Αρντάνια, σε ένα σημαντικό τους άρθρο, η μείωση των δημοσίων ελλειμμάτων μπορεί να βελτιώσει την εμπιστοσύνη μεταξύ καταναλωτών και επενδυτών, αυξάνοντας την κατανάλωση. Σε ό,τι αφορά την πλευρά της προσφοράς, η δημοσιονομική σύσφιξη μπορεί να αυξήσει την προσφορά εργασίας, κεφαλαίων και επιχειρηματικότητας. Το βασικό συμπέρασμα του άρθρου είναι ότι η δημοσιονομική προσαρμογή «που βασίζεται στις περικοπές δαπανών και όχι στην αύξηση της φορολογίας είναι πολύ πιο πιθανόν να οδηγήσει σε περιορισμό του δημόσιου ελλείμματος και του δημόσιου χρέους ως ποσοστό του ΑΕΠ από ό,τι η σύσφιξη που βασίζεται στην αύξηση της φορολογίας. Επί πλέον, η προσαρμογή που βασίζεται στη μείωση των δαπανών αντί στην αύξηση των φόρων είναι λιγότερο πιθανό να οδηγήσει σε ύφεση».
Είναι αυτό το επιχείρημα πειστικό; Όχι. Οι δύο συγγραφείς συγκέντρωσαν στοιχεία για τα κράτη μέλη του ΟΟΣΑ στο διάστημα 1970-2007. Αλλά το αντίκτυπο της δημοσιονομικής προσαρμογής εξαρτάται από τις περιστάσεις.
Κάθε μείωση του δημοσίου ελλείμματος πρέπει να αντισταθμίζεται από μεταβολές στο ισοζύγιο του ιδιωτικού τομέα και στο ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών. Για να έχει μια δημοσιονομική σύσφιξη αναπτυξιακές επιπτώσεις, πρέπει να έχουμε παράλληλα αύξηση των καθαρών εξαγωγών και της ιδιωτικής κατανάλωσης, ή μείωση των ιδιωτικών αποταμιεύσεων. Συνεπώς η δημοσιονομική σύσφιξη έχει εντελώς διαφορετικές επιπτώσεις όταν αφορά λίγες μικρές χώρες και όχι πολλές μεγάλες οικονομίες ταυτόχρονα. Όταν ο χρηματοπιστωτικός τομέας είναι υγιής και όχι προβληματικός. Όταν ο ιδιωτικός τομέας δεν επιβαρύνεται με χρέη, αντί να είναι υπερχρεωμένος. Όταν τα επιτόκια είναι υψηλά και όχι κοντά στο μηδέν. Όταν η εξωτερική ζήτηση είναι ισχυρή και όχι αδύναμη. Και όταν υπάρχει μεγάλη υποτίμηση της συναλλαγματικής ισοτιμίας του νομίσματος αντί να παραμένει σταθερή.
Με δυο λόγια, από τη στιγμή που οι οικονομίες που επηρεάζονται από το εύθραυστο του χρηματοπιστωτικού τομέα αποτελούν το ήμισυ του κόσμου (αν προσθέσουμε και την αδύναμη ακόμα ιαπωνική οικονομία το 60% του κόσμου), από τη στιγμή που η πιο δυναμική μεγάλη οικονομία του κόσμου – η Κίνα – ακολουθεί μερκαντιλιστική πολιτική, από τη στιγμή που τα επιτόκια είναι κοντά στο μηδέν, και από τη στιγμή που οι επιχειρήσεις για τα νοικοκυριά είναι υπερχρεωμένα, είναι εντελώς απίθανο μια πρόωρη δημοσιονομική σύσφιξη να αποκτήσει αναπτυξιακές επιπτώσεις.
Υπάρχει μια μελέτη της Επιτροπής του αμερικανικού Κογκρέσου για τον Υπεύθυνο Προϋπολογισμό που εξετάζει τις περιπτώσεις του Καναδά, της Δανίας, της Φιλανδίας, της Ιρλανδίας και της Σουηδίας. Αυτό που αναδεικνύεται ως σημαίνον είναι η σημασία της εξωτερικής ζήτησης και, σε αρκετές περιπτώσεις, μιας μεγάλης υποτίμησης της συναλλαγματικής ισοτιμίας. Πόσο ταιριάζουν αυτά τα παραδείγματα με τα των Ηνωμένων Πολιτειών και της Ευρωπαϊκής Ένωσης σήμερα; Ελάχιστα.
Ας δούμε μια άλλη κατάσταση που μοιάζει πιο πολύ με τη σημερινή. Το πιο κοντινό παράλληλο με την κατάσταση των ΗΠΑ και της ΕΕ είναι η δεκαετία του 1930, σε όρους της αναλογίας της παγκόσμιας οικονομίας που επλήγη από την κρίση, σε όρους χαμηλών επιτοκίων και σε όρους αποπληθωριστικού υπόβαθρου. Σύμφωνα με περσινή μελέτη, τα δημοσιονομικά μέτρα τόνωσης της οικονομίας ήταν αποτελεσματικά όσο δοκιμάστηκαν. Συνεπάγεται πως η δημοσιονομική σύσφιξη θα είχε – και πράγματι είχε – υφεσιακές επιπτώσεις.
Στις παρούσες περιστάσεις, συνεπώς, η πεποίθηση ότι μια συντονισμένη δημοσιονομική σύσφιξη ανά τον αναπτυγμένο κόσμο θα έχει αναπτυξιακές επιπτώσεις είναι – το λιγότερο – υπεραισιόδοξη. Πρέπει λοιπόν να αναρωτηθούμε: τι άλλο μπορούμε να κάνουμε; Αν τα σημερινά μεγάλα ελλείμματα επιμείνουν, οι αγορές θα εξεγερθούν, τα επιτόκια θα αυξηθούν και η δυναμική του χρέους θα γίνει όντως τρομακτική.
Υπάρχουν δύο απαντήσεις. Η πρώτη είναι πως ο κύκλος της απομόχλευσης παράγει μεγάλα πλεονάσματα στον ιδιωτικό τομέα του ανεπτυγμένου κόσμου. Μέχρι να δούμε μια συνολική αλλαγή της ισορροπίας στα εξωτερικά πλεονάσματα (και τα αντίστοιχα ελλείμματα των αναδυόμενων χωρών), αυτά τα πλεονάσματα είναι υποχρεωμένα να επενδύονται σε κρατικά χρεόγραφα. Αυτό εξηγεί γιατί οι αποδόσεις των ασφαλέστερων κρατικών ομολόγων παραμένουν τόσο χαμηλές.
Η δεύτερη απάντηση είναι πως αν πρέπει να έχουμε κρατικά ελλείμματα για τη στήριξη της ζήτησης όσον καιρό ο ιδιωτικός τομέας, παραμένει αδύναμος, οι κυβερνήσεις μπορούν πάντα να δανείζονται από την κεντρική τράπεζα. Ναι, πρόκειται για 'εκτύπωση χρήματος'. Είναι μια τρελή ριζοσπαστική πολιτική που συνέστησε ο τρελός ριζοσπάστης Μίλτον Φρίντμαν το 1948. Η πρότασή του είναι πως οι κυβερνήσεις πρέπει να αυξάνουν την προσφορά χρήματος στην ύφεση και να την συμπιέζουν στις περιόδους ανάπτυξης που ακολουθούν. Μια αγορά είτε με σταθερή ισοτιμία είτε με κυμαινόμενη ισοτιμία νομίσματος μπορεί έτσι να σταθεροποιήσει την οικονομία της δίχως να αποσταθεροποιήσει τις χρηματοπιστωτικές αγορές. Το πολύ θετικό σε αυτή την πρόταση είναι ότι δεν πρέπει κανείς να λάβει αποφάσεις για το ποιος θα σηκώσει το μεγάλο βάρος, η νομισματική ή η δημοσιονομική πολιτική: είναι δύο πλευρές του ίδιου νομίσματος.
Το επιχείρημα για μια επιθετική νομισματική επέκταση παραμένει ισχυρό, από τη στιγμή που ο ευρύς δείκτης προσφοράς χρήματος και το ονομαστικό ΑΕΠ παραμένουν χαμηλά. Η πρόταση της 'ποσοτικής χαλάρωσης”, όπως έχει αποκληθεί, του Φρίντμαν έχει νόημα στο σημερινό πλαίσιο. Στην παρούσα συγκυρία “υπάρχει λίγο χρήμα που αγοράζει πολλά αγαθά”, γι' αυτό πρέπει να κάνουμε επιθετική νομισματική πολιτική. Όταν έλθει η ανάκαμψη, τα μέτρα αυτά μπορούν να αποσυρθούν, μέσα από τη δημιουργία δημόσιων πλεονασμάτων μέσω του μακροπρόθεσμου ελέγχου των δαπανών. Βραχυπρόθεσμα πάλι, ο αντίκτυπος της νομισματικής επέκτασης στην αύξηση των καταθέσεων των εμπορικών τραπεζών στην κεντρική τράπεζα μπορεί να αντισταθμιστεί μέσω της αύξησης των αποθεματικών τους. Αλλά και επειδή πρακτικά η προσφορά χρήματος οδηγείται περισσότερο από τη ζήτηση για πιστώσεις παρά από τα αποθεματικά αυτό μπορεί να μην είναι αναγκαίο.

Πηγή

Νεότερη ανάρτηση Παλαιότερη Ανάρτηση