Γιατί ανεβάζουν τώρα το θερμόμετρο οι Τούρκοι στο Αιγαίο και πως πρέπει να απαντήσει η Ελληνική πλευρά

Τουρκικές επιδιώξεις στο Αιγαίο

Τoυ Θάνου Π. Ντόκου

Η συμπεριφορά της Τουρκίας στο Αιγαίο αλλά και γενικότερα στα διμερή ζητήματα τους τελευταίους μήνες προβληματίζει έντονα την ελληνική πολιτική και στρατιωτική ηγεσία.
Ιδιαίτερη ανησυχία προκαλεί η τουρκική τακτική χαμηλών υπερπτήσεων πάνω από το Αγαθονήσι και το Φαρμακονήσι και η επανάληψη των θέσεων της Άγκυρας περί γκρίζων ζωνών στο Αιγαίο. Επιπλέον, η Τουρκία χαρακτηρίζει ως τουρκική υφαλοκρηπίδα την περιοχή του Καστελλόριζου, ασκεί πιέσεις και, ενίοτε, απειλεί για να αποτρέψει έρευνες για υδρογονάνθρακες στην ευρύτερη θαλάσσια περιοχή της Κύπρου, δηλώνει ευθαρσώς ότι δεν πρόκειται να κάνει καμία κίνηση στο Κυπριακό και συνδέει το άνοιγμα της Θεολογικής Σχολής της Χάλκης με βήματα που πρέπει κατά την άποψή της να κάνει η ελληνική πολιτεία για τους μουσουλμάνους της Δυτικής Θράκης. Τέλος, αρνείται να εφαρμόσει τις υποχρεώσεις που προκύπτουν από τη διμερή ελληνοτουρκική συμφωνία για τη λαθρομετανάστευση.
Οι τακτικές στοχεύσεις της Τουρκίας είναι μάλλον σαφείς, όχι μόνο στην τρέχουσα χρονική περίοδο, αλλά καθ’ όλη τη διάρκεια της περιόδου «προσέγγισης» των δύο χωρών (από το 1999 ως σήμερα). Πρόκειται για μια προσπάθεια σαφούς και εμφατικής υπενθύμισης των τουρκικών θέσεων και διεκδικήσεων στα διμερή ζητήματα. Παράλληλα, η Άγκυρα συνεχίζει να «δοκιμάζει» τις αντιδράσεις της Ε.Ε. σε θέματα ελληνοτουρκικών διαφορών, σε μια προσπάθεια διαχωρισμού του προβλήματος από την περαιτέρω πορεία των ευρωτουρκικών σχέσεων.
Γιατί όμως η Τουρκία επιλέγει στη συγκεκριμένη χρονική στιγμή να ανεβάσει το θερμόμετρο στις ελληνοτουρκικές σχέσεις; Τι επιδιώκει να πετύχει; Πώς συνδυάζεται η τουρκική στάση με τις διακηρύξεις του νέου υπουργού Εξωτερικών κ. Αχμέτ Νταβούτογλου περί δόγματος «μηδενικών προβλημάτων» με τις γειτονικές χώρες; Υπάρχει μια σειρά από πιθανές εξηγήσεις:
α) εσωτερική πολιτική διαμάχη μεταξύ του κυβερνώντος κόμματος και του στρατιωτικοδιπλωματικού κατεστημένου,
β) ενόχληση τόσο από τις ελληνικές «καταγγελίες» στην Ε.Ε. για τη μη τήρηση της διμερούς συμφωνίας για τη λαθρομετανάστευση, όσο και από τη γενικότερη στάση μεγάλων ευρωπαϊκών χωρών στο ζήτημα της πλήρους ένταξης της Τουρκίας στην Ε.Ε.,
γ) αίσθηση ανωτερότητας λόγω γεωπολιτικής αναβάθμισης της Τουρκίας,
δ) τουρκική αίσθηση περί ελληνικής πολιτικής και οικονομικής αδυναμίας στη συγκεκριμένη χρονική περίοδο.
Ωστόσο, με μια πρώτη ματιά καμία εξήγηση δεν φαίνεται από μόνη της ικανοποιητική. Παραδείγματος χάριν, τι θα κέρδιζαν οι στρατηγοί από την αύξηση της έντασης στο Αιγαίο από τη στιγμή που αναφορά σε τέτοια γεγονότα γίνεται –στην καλύτερη περίπτωση– με μονόστηλα στις εσωτερικές σελίδες των τουρκικών εφημερίδων; Πώς θα επηρέαζε κάτι τέτοιο τη διαμάχη τους με τους ισλαμιστές; Αν ήθελαν να κερδίσουν πόντους στα μάτια της τουρκικής κοινής γνώμης ως υπερασπιστές της εθνικής ασφάλειας και ακεραιότητας της χώρας, θα έπαιζαν το κουρδικό χαρτί. Η δε ενόχληση για τη διαφαινόμενη απροθυμία πολλών ευρωπαϊκών χωρών να αποδεχθούν την Τουρκία ως πλήρες μέλος της Ένωσης δεν είναι κάτι καινούργιο και δεν είναι επίσης σαφές πως ωφελείται η Τουρκία από την άσκηση πιέσεων σε βάρος της Ελλάδας.
Οι επόμενες δύο εξηγήσεις είναι πιο ενδιαφέρουσες: η Άγκυρα αισθάνεται ισχυρή και αντιλαμβάνεται την Ελλάδα ως αποδυναμωμένη στη συγκεκριμένη χρονική συγκυρία. Ασκεί λοιπόν πιέσεις για να εξασφαλίσει κάποια οφέλη σε θέματα όπως οι «γκρίζες ζώνες» στο Αιγαίο, οι ενεργειακοί πόροι γύρω από την Κύπρο ή η θέση της μουσουλμανικής μειονότητας στη Θράκη.
Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει η προσπάθεια αποκρυπτογράφησης των τουρκικών προθέσεων σε επίπεδο πολιτικής ηγεσίας: Συμπλέει ο κ. Ερντογάν ευκαιριακά με το «βαθύ κράτος», έχοντας άλλες προτεραιότητες και μη θέλοντας να ανοίξει άλλο ένα μέτωπο αντιπαράθεσης με το διπλωματικό και στρατιωτικό κατεστημένο; ‘Η συμμερίζεται απόλυτα τις πάγιες θέσεις και επιδιώξεις της τουρκικής εξωτερικής πολιτικής όσον αφορά στις ελληνοτουρκικές σχέσεις;
Οι πρόσφατες κινήσεις της Άγκυρας δημιουργούν την εντύπωση ευθυγράμμισης, αν όχι απόλυτης ταύτισης του κ. Ερντογάν (και του κυβερνώντος κόμματος ΑΚΡ) με τις απόψεις του κεμαλικού κατεστημένου και τις πάγιες τουρκικές θέσεις. Ίσως γιατί δεν επιθυμεί να επιβαρύνει περισσότερο τις τεταμένες σχέσεις με τους στρατηγούς –τη θέση και επιρροή των οποίων προσπαθεί να αποδομήσει μέσω της υπόθεσης Εργκενεκον– προτιμώντας να ξοδέψει πολιτικό κεφάλαιο σε εσωτερικά ζητήματα υψηλότερης (κατά τον κ. Ερντογάν) προτεραιότητας. Αυτό ίσως εξηγεί, αλλά δεν δικαιολογεί την όχι ιδιαίτερα εποικοδομητική στάση της τουρκικής κυβέρνησης.
Το γεγονός παραμένει ότι ο κίνδυνος θερμού επεισοδίου πάντοτε ελλοχεύει. Πώς πρέπει να αντιδράσει η Ελλάδα, εκτός φυσικά από το να διαχειριστεί την ένταση με όσο το δυνατόν μεγαλύτερη ψυχραιμία; Δεν είναι βέβαιο ότι η καταγγελτική πολιτική στο πλαίσιο της Ε.Ε. είναι αποτελεσματική, αλλά μπορεί η Ελλάδα να μην αντιδράσει έστω και με αυτόν τον τρόπο στις τουρκικές κινήσεις;
Ίσως ο αποτελεσματικότερος (αλλά σίγουρα όχι ο φθηνότερος) τρόπος αποτροπής των τουρκικών ενεργειών είναι η διατήρηση της στρατιωτικής ισορροπίας δυνάμεων. Σε εποχή σοβαρών προβλημάτων για την ελληνική οικονομία, απαιτείται και αποτελεσματική αξιοποίηση των διατιθέμενων για την άμυνα πόρων. Αν αντί να αγοράζουμε άρματα μάχης και τεθωρακισμένα οχήματα επενδύαμε σε μαχητικά αεροσκάφη τέταρτης γενιάς, ίσως η Τουρκία να φερόταν διαφορετικά. Ίσως…
* Ο Θάνος Π. Ντόκος είναι Γενικός Διευθυντής στο Ελληνικό Ίδρυμα Ευρωπαϊκής & Εξωτερικής Πολιτικής (ΕΛ.Ι.ΑΜ.Ε.Π.)

Νεότερη ανάρτηση Παλαιότερη Ανάρτηση