Από το τείχος του Βερολίνου στο αόρατο τείχος Βορρά - Νότου

Στις προγραμματικές δηλώσεις της κυβέρνησης, Νέα Δημοκρατία και ΣΥΡΙΖΑ λογομάχησαν για μια ακόμη φορά ως προς το ποιου η στρατηγική διαφυλάσσει καλύτερα τη συμμετοχή της Ελλάδας στο ευρώ. Ίσως όμως να λογαριάζουν χωρίς τον … ξενοδόχο, καθώς σε πείσμα της εγχώριας πολιτικής ρητορικής, αυξάνονται σταθερά τα σημάδια διάσπασης της ΟΝΕ.

Κανείς δεν αρνείται ότι υπάρχουν προσπάθειες διάσωσης του κοινού νομίσματος. Στην τελευταία σύνοδο κορυφής της Ευρωπαϊκής Ένωσης, για παράδειγμα, οι ηγέτες της Ευρωζώνης έδειξαν να κάνουν ένα βήμα προς τη σωστή κατεύθυνση με τη συμφωνία τους για ένα καθεστώς κοινής εποπτείας του τραπεζικού συστήματος των 17 κρατών μελών της Ευρωζώνης, που θα έχει ως βάση του την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα. Θετικό βήμα ήταν και το ότι το νέο εποπτικό σύστημα σχεδιάζεται να αποτελέσει το πρώτο βήμα προς μια ευρωπαϊκή τραπεζική ένωση που θα περιλαμβάνει ένα κοινό πανευρωπαϊκό σχήμα εγγύησης των καταθέσεων για την αποτροπή της φυγής των καταθέσεων από το Νότο κι ένα ευρωπαϊκό ταμείο ανασυγκρότησης και εκκαθάρισης των τραπεζών που θα αποτρέψει τυχόν ανεξέλεγκτες καταρρεύσεις τραπεζών οι οποίες μπορούν με τη σειρά τους να οδηγήσουν την Ευρώπη σε ολοκληρωτική κρίση.

Πολύ ωραία όλα αυτά, να όμως που στη συνέχεια μάθαμε ότι για να γίνουν πράξη θα χρειαστεί τουλάχιστον ένας χρόνος, θα πρέπει δηλαδή να περιμένουμε ως το 2013. Συγνώμη, αλλά με τα σπρεντ της Ισπανίας και της Ιταλίας να έχουν πάρει ξανά την ανηφόρα, έχει απομείνει καθόλου χρόνος;

Εν τω μεταξύ τα προβλήματα πιέζουν. Οι διοικήσεις των ελληνικών τραπεζών μας λένε ότι μετά τις εκλογές της 17ης Ιουνίου επέστρεψε ένα μέρος των καταθέσεων που έφυγαν προεκλογικά, όμως πρόκειται για ελάχιστα δις ευρώ – δηλαδή ψίχουλα μπροστά στα δεκάδες δις των ελληνικών τραπεζικών καταθέσεων που έφυγαν από το 2010. Τα ψίχουλα που γύρισαν δεν λύνουν το πρόβλημα της δραματικής αύξησης του λόγου δανείων προς καταθέσεις των ελληνικών τραπεζών το οποίο έχει ως συνέπεια το σημερινό επίπεδο αρνητικού δανεισμού της ελληνικής οικονομίας και συμβάλλει στη συντριπτική ελληνική ύφεση. Και συνάμα το ίδιο φαινόμενο έχει ξεκινήσει και βρίσκεται σε πλήρη εξέλιξη και στην Ισπανία. Συν τοις άλλοις, με τα ισπανικά σπρεντ να έχουν επιστρέψει στο δυσθεώρητο επίπεδο του 7%, δεν είναι καθόλου βέβαιο ότι η περίφημη συμφωνία της Ευρωζώνης για το δανεισμό της ισπανικών τραπεζών κατά 100 δις ευρώ απευθείας από τους ευρωπαϊκούς μηχανισμούς μπορεί πια να αντιστρέψει το κλίμα. Διότι σύμφωνα με τις αποφάσεις της συνόδου κορυφής, τα λεφτά που θα πάρει στο εγγύς μέλλον η Ισπανία θα φορτωθούν σε πρώτο στάδιο κανονικότατα στο ισπανικό δημόσιο και θα περάσουν στους ευρωπαϊκούς μηχανισμούς μόνο το 2013. Ποια θα είναι ως τότε η κατάσταση στην Ισπανία, την Ιταλία και όλο τον ευρωπαϊκό Νότο;

Αυτό που παρακολουθούμε σήμερα στην Ευρωζώνη είναι η αργή οικοδόμηση ενός αόρατου χρηματοπιστωτικού τείχους, ίσως τόσο επικίνδυνου όσο ήταν το λεγόμενο Σιδηρούν Παραπέτασμα που κάποτε χώριζε την Ανατολική από τη Δυτική Ευρώπη, έγραψε πολύ σωστά ο Πολ Τέιλορ του Ρόιτερ.

Σε τι διαφέρει το νέο τείχος από το παλιό; Αυτό το νέο και αόρατο ευρωπαϊκό χρηματοπιστωτικό τείχος δεν αφορά πια την Ευρώπη αλλά την Ευρωζώνη και δεν χωρίζει πια την Ανατολή από τη Δύση αλλά τον Νότο από το Βορρά.

Το πρώτο συστατικό στοιχείο του νέου ευρωπαϊκού τείχους έγκειται στα σπρεντ των κρατικών ομολόγων. Από τη μια μεριά υπάρχει ο Βορράς, που αποτελείται από τα κράτη πιστωτές όπως είναι η Γερμανία και η Ολλανδία που το κόστος δανεισμού τους βρίσκεται σε χαμηλό όλων των εποχών. Και από την άλλη πλευρά έχουμε τις χώρες του Νότου, τα κράτη δανειολήπτες δηλαδή, Ισπανία και Ιταλία – αφήνοντας απέξω την Πορτογαλία και την Ελλάδα που βρίσκονται σε ακόμη χειρότερη κατάσταση και είναι έτσι κι αλλιώς εκτός αγορών. Τα κράτη αυτά βλέπουν πλέον τις αποδόσεις των ομολόγων τους να έχουν περιέλθει στα υψηλά επίπεδα όπου ήταν πριν την υιοθέτηση του ευρώ – και μάλιστα χωρίς να έχουν τα πλεονεκτήματα της ευελιξίας της νομισματικής πολιτικής που απολάμβαναν όταν είχαν το δικό τους νόμισμα.

Το πρόβλημα του ανοίγματος των επιτοκίων για τα κράτη παράγει με τη σειρά του πρόβλημα για τις εθνικές οικονομίες. Από τη στιγμή που το αξιόχρεο ενός κράτους και οι αποδόσεις των ομολόγων του ορίζουν ένα κατώφλι για το κόστος δανεισμού των εγχώριων τραπεζών και επιχειρήσεων, συνεπάγεται πως ακόμα και οι καλύτερες ισπανικές, ιταλικές – όπως και ελληνικές – επιχειρήσεις πρέπει να πληρώνουν τόσο μεγάλα επιτόκια για τον δανεισμό τους – οι ελληνικές περί το 10% – που δεν υπάρχει περίπτωση να μπορούν να ανταγωνιστούν ακόμη και τις χειρότερες γερμανικές και ολλανδικές.

Το δεύτερο συστατικό στοιχείο του αόρατου χρηματοπιστωτικού τείχους είναι η αναδιοργάνωση – δια επιλογής ή δια επιβολής – των ευρωπαϊκών τραπεζών, με τη εξελισσόμενη συγκέντρωση ενεργητικών και παθητικών σε εθνική βάση. Παρακολουθούμε τις ευρωπαϊκές ηγεσίες να αρνούνται όλες αυτές τις εξελίξεις, δηλώνοντας ότι το ευρώ είναι εδώ για να μείνει, όμως στην πράξη οι εθνικές εποπτικές αρχές κινούνται σιωπηρά προσπαθώντας να περιορίσουν την έκθεση των εγχώριων τραπεζών στις ξένες χώρες. Η ίδια η ΕΚΤ όρισε την περασμένη εβδομάδα ένα όριο στο ύψος των κρατικά εγγυημένων τραπεζικών ομολόγων που θα δέχεται από τις τράπεζες ως ενέχυρο για τις δανειοδοτικές της δραστηριότητες. Σε μια άλλη περίπτωση που έγινε ευρέως γνωστή η εποπτική αρχή της Γερμανίας Bafin έδωσε εντολή στην HBV, γερμανική θυγατρική της ιταλικής Unicredit, να μειώσει τις μεταβιβάσεις στη μητρική της ιταλική τράπεζα, φοβούμενη τους κινδύνους της ιταλικής κρίσης. Από τη στιγμή που η εποπτεία του τραπεζικού συστήματος βρίσκεται σε εθνικό επίπεδο οι περιορισμοί αυτοί είναι νόμιμοι. Παράλληλα όμως έρχονται σε αντίθεση με την αρχή της ελεύθερης κίνησης των κεφαλαίων στην ενιαία αγορά της Ευρωπαϊκής Ένωσης και την ολοκληρωμένη νομισματική ένωση.

Όσο πιο πολύ κρατάει η παρούσα κατάσταση, τόσο πιο πολύ θα υψώνεται το αόρατο χρηματοπιστωτικό τείχος της Ευρώπης και τόσο πιο απίθανη θα γίνεται η ανάκαμψη των κρατών του Ευρωπαϊκού Νότου, άρα και τόσο μεγαλύτερο το χάσμα πλούτου ανάμεσα στο Βορρά και το Νότο. Παράλληλα ο Νότος έχει αρχίσει να παίρνει τον επικίνδυνο δρόμο της πολιτικής αστάθειας – καθώς τα αυξημένα επίπεδα ανεργίας και φτώχειας εγκυμονούν αναταραχή και λαϊκές αντιδράσεις, δηλαδή καταστάσεις που πάντα συνόδευαν την εφαρμογή των προγραμμάτων του ΔΝΤ.

Ακόμα και ο πρόεδρος της ΕΚΤ Μάριο Ντράγκι έφτασε την περασμένη βδομάδα να αναγνωρίσει ότι η απόσταση Βορρά Νότου καθιστά ακόμη πιο δύσκολη την άσκηση της ενιαίας νομισματικής πολιτικής. ‘Δεν είναι σαφές αν υπάρχουν μέτρα που μπορούν να είναι αποτελεσματικά σε μια άκρως κατατμημένη περιοχή’, είπε χαρακτηριστικά ο Ντράγκι.

Μην γελιέστε: η τραπεζική ένωση – που υποτίθεται ότι μπορεί να κάνει τη διαφορά – έχει αφεθεί μετέωρη. Αμφιβάλλουμε γενικότερα για το τι μπορεί να προχωρήσει από την στιγμή που αμέσως μετά τη λήξη της συνόδου της 29ης Ιουνίου η Γερμανίδα καγκελάριος Αγγέλα Μέρκελ έσπευσε να απορρίψει κατηγορηματικά κάθε πιθανότητα ανάληψης υποχρεώσεων των άλλων κρατών μελών από την Ευρωζώνη μέσα από κοινά πανευρωπαϊκά σχήματα εγγύησης καταθέσεων ή κοινά πανευρωπαϊκά ταμεία εκκαθάρισης των τραπεζών.

Μπορεί κάποιοι να ισχυρίζονται ακόμη ότι η Ευρώπη έχει την πολιτική βούληση να σώσει το ευρώ και πως η σωστή (η ποια;) αντιμετώπιση της κρίσης θα την οδηγήσει στην περαιτέρω ολοκλήρωση και την τραπεζική ένωση, αλλά επί του παρόντος όμως βλέπουμε μόνο την εξέλιξη της χρηματοπιστωτικής αποδιάρθρωσης της Ευρώπης: ένα αόρατο χρηματοπιστωτικό τείχος να υψώνεται αργά χωρίζοντας (οριστικά;) τον ευρωπαϊκό Βορρά από τον ευρωπαϊκό Νότο…

Μαριάννα Τόλια

Νεότερη ανάρτηση Παλαιότερη Ανάρτηση