Νέες «πληγές» ανοίγουν στην Αγία Σοφία

Ίσως η μετατροπή ενός μνημείου σε κτίριο θρησκευτικών τελετουργιών να φαίνεται κάτι απλό, όμως δεν είναι. Οποιαδήποτε αλλαγή στη χρήση του αποτελεί από μόνη της την κορυφαία προσβολή στον μνημειακό του χαρακτήρα, στην αντίληψη που έχουμε για αυτό και ακυρώνει την ιστορική του πορεία μέσα στον χρόνο.

Επίσης, ανοίγει «πληγές» στο ίδιο το «σώμα» του μνημείου. Ολες οι «πληγές» είναι απαράδεκτες, μερικές όμως εν δυνάμει μπορεί να το θέτουν σε μεγαλύτερο κίνδυνο. Τα δάπεδα της Αγίας Σοφίας καλύφθηκαν με χιλιάδες τετραγωνικά μέτρα τσόχας και από πάνω μάλλινων χαλιών. Σε συγκεκριμένες θέσεις θα χρησιμοποιούνται κουρτίνες ώστε να κρύβονται κάποια ψηφιδωτά τις ώρες της προσευχής. Ανατριχιαστικό ερώτημα: Και αν ξεσπάσει πυρκαγιά μέσα στο μνημείο, τα υλικά αυτά δεν θα λειτουργήσουν με τον χειρότερο τρόπο;

Τα τυρκουάζ χαλιά υποτίθεται πως έχουν πυρίμαχα στοιχεία, σύμφωνα με τους κατασκευαστές τους, αυτό όμως δεν σημαίνει πως είναι και άφλεκτα. Η τσόχα που έχει στρωθεί από κάτω μεγαλώνει τον κίνδυνο. Μαζί με τα ξύλινα στοιχεία (μιχράμπ κ,λπ.) που βρίσκονται μέσα στο μνημείο, αν τυχόν παραδοθούν στις φλόγες θα αποβούν μοιραία, καθώς τα θερμικά φορτία που θα αναπτυχθούν είναι δυνατόν να δημιουργήσουν μέχρι και προβλήματα ευστάθειας στους κίονες. Κάτι τέτοιο θα ήταν τραγικό για ένα αρχιτεκτόνημα που στέκεται χάρη στον συνδυασμό ισορροπιών, από τις οποίες μερικές είναι εξαιρετικά λεπτές. Μέχρι τώρα, με το μαρμάρινο δάπεδο, αυτός ο κίνδυνος δεν υπήρχε.


Γιατί όμως δεν έπρεπε να καλυφθεί το δάπεδο με χαλί- απαραίτητο για τη μουσουλμανική προσευχή; Επειδή ο κατασκευαστής του φαίνεται πως είχε προσδώσει συμβολικό χαρακτήρα σε αυτό. Το μαρμάρινο έδαφος τού κυρίως ναού ήταν χωρισμένο σε τέσσερις ζώνες κάθετες στον κατά μήκος άξονα από τέσσερις μουντές γκρίζες ταινίες. Είναι οι τέσσερις ποταμοί τού Υπερπέραν, όπως σημειώνουν βυζαντινοί μελετητές, o Γαίων, ο Φύσων, ο Τίγρης και ο Ευφράτης.

Σύμφωνα με τον πρωτοπρεσβύτερο π. Σπυρίδωνα Λόντο, «η πρώτη εγκατάσταση του ανθρώπου,σύμφωνα με την βιβλική αφήγηση, γίνεται στον Παράδεισο,στον κήπο της Εδέμ, όπου κατοικεί ανάμεσα στον ποταμό και τους 4 παραποτάμους του. Τα γεωλογικά και βιβλικά στοιχεία αποδεικνύουν ότι οι τέσσερις ποταμοί της Εδέμ από τα δυτικά προς τα ανατολικά ήταν ο Φισών (Wadi al Batin), ο Γεών (Karun), ο Τίγρης (Hiddekel) και ο Ευφράτης. Και ενώ η ταυτοποίηση των ποταμών Φισών και Γεών πρέπει να θεωρηθεί δύσκολη, η συγκεκριμένη ταύτιση του Τίγρη και του Ευφράτη δεν αφήνει καμία αμφιβολία ως προς την κατά προσέγγιση θέση του Κήπου της Εδέμ. Αυτοί οι ποταμοί οριοθετούν, την βιβλική τοποθεσία του Κήπου της Εδέμ στην περιοχή του σημερινού Περσικού Κόλπου [15]. Φυσικά η οριοθέτηση του τόπου δεν μπορεί να προσδιοριστεί απόλυτα, μιας και η γεωγραφική περιοχή από αρχαιοτάτων χρόνων έχει υποστεί τρομακτικές γεωλογικές αλλαγές.

Συνεπώς,το βιβλικό κείμενο μας δίνει την πληροφορία ότι η ευτυχία του ανθρώπου συνδέεται με την διαβίωση μέσα σε ένα ωραίο φυσικό περιβάλλον με βλάστηση,άφθονα ύδατα, καρπούς για την διατροφή του, ορυκτά και άλλα πολύτιμα προϊόντα».

Στο δάπεδο υπάρχει και το ομφάλιον, το οποίο δεν θα καλυφθεί αλλά θα οριοθετηθεί ώστε να μην πατάνε επάνω οι προσκυνητές. Το ομφάλιον είναι ένα πολυποίκιλτο τετράγωνο σύνολο κυρίως κυκλικών πολύχρωμων μαρμάρινων διακοσμήσεων, υψηλής τέχνης, σε συγκεκριμένο σημείο του δαπέδου των βυζαντινών ναών. Στην Αγία Σοφία βρίσκεται κεντρικά και ελαφρώς δεξιά στο δάπεδο της Μεγάλης Εκκλησίας και εμπρός από τη μετέπειτα οθωμανική προσθήκη για τη παρουσία του μουεζίνη. Αποτελείται από μία μεγάλη κεντρική μαρμάρινη ροζέτα πορφυρίτη λίθου, όπου εκεί ήταν η θέση της Στέψης του εκάστοτε Βυζαντινού Βασιλέα ή Αυτοκράτορα. Στο σημείο αυτό παρέμενε ο Αυτοκράτορας κατά τη διάρκεια των περισσοτέρων επίσημων τελετών της εκκλησίας (περιγραφές του Πορφυρογέννητου ). Η χρήση του ομφάλιου ήταν συνεπώς λειτουργική, αλλά και τελετουργική.

Γενικά, όταν ένα κτίριο χρησιμοποιείται και ως ευκτήριος οίκος (εκκλησία, τζαμί, συναγωγή) δημιουργούνται λόγω της χρήσης πολλά προβλήματα. Κοιτάζοντας προσεκτικά τις μαρμάρινες κολώνες στην Αγία Σοφία, θα δει κάποιος αμέτρητες πρόκες, βίδες, σύρματα και μεταλλικά στοιχεία τα οποία, κατά καιρούς, στερέωναν ή κρατούσαν διάφορα. Εφόσον κάτι είναι απαραίτητο για λειτουργικούς λόγους κατά τη θρησκευτική χρήση του κτιρίου, δεν υπάρχει φειδώ ή αυτοσυγκράτηση. Αν χρειάζεται ένα καρφί, θα μπει. Αν εκεί πρέπει να στηριχθεί καλώδιο, θα στηριχθεί. 'Ετσι, συσσωρεύονται υλικά που «πληγώνουν» οποιοδήποτε μνημείο, ιδίως το συγκεκριμένο, με τους πολυτελείς κίονες πολλοί από τους οποίους προέρχονται από μεγάλα μνημεία της αρχαιότητας.

Ας πάμε όμως στα περίφημα ψηφιδωτά, κάποια από τα οποία, όπως της Παναγίας που κρατά τον Χριστό και του Αρχάγγελου Γαβριήλ θα καλυφθούν με κουρτίνες. Βρίσκονται στην κατεύθυνση της Κάαμπα, την κατεύθυνση δηλαδή που βλέπει στην Μέκκα και στην οποία προσεύχονται οι μουσουλμάνοι, επομένως θα πρέπει να «εξαφανίζονται» πέντε φορές την ημέρα. Το ζήτημα δεν είναι μόνο ποιες φθορές θα προξενούνται από την ύπαρξη των κουρτινών (όσο και αν οι αρμόδιοι επιμένουν πως δεν θα καρφωθεί ούτε καρφί, δεν μπορεί να μην υπάρχει κάποια στήριξη). Βασικά, είναι πως το μνημείο θα χάνει την ταυτότητά του και την εικόνα με την οποία έχει φτάσει ως εμάς, πέντε φορές την ημέρα.

Και τώρα, ας έρθουμε στις κουρτίνες. Οι φωτογραφίες από την Αγία Σοφία Τραπεζούντας, είναι αποκαρδιωτικές. Η εκκλησία έχει μετατραπεί σε τζαμί από το 2013. Στο «πριν», βλέπουμε αποτυπωμένη την μοναδική ομορφιά της, με τα ίχνη του Χρόνου και της Ιστορίας ορατά. Πρόκειται για δυνατές εικόνες που σαγηνεύουν. Και στο «μετά» βλέπουμε το κτίριο να λειτουργεί ως τζαμί, με κρυμμένη την ομορφιά του. Δεν φαίνεται καν η μακραίωνη πορεία του, καθώς κουρτίνες και πλέγματα το μετατρέπουν σε ένα κτίσμα χωρίς καμία ομορφιά και ιδιαιτερότητα, του αφαιρούν τη σημασία που έχει για τον παγκόσμιο πολιτισμό.

Η Αγία Σοφία Τραπεζούντας, όπως και η Αγία Σοφία της Πόλης και άλλοι παρόμοιοι ναοί, δεν υπήρχε κανένας λόγος να γίνει τζαμί και να απωλέσει τον παγκόσμιο χαρακτήρα της. Είναι πραγματικά θλιβερό να εργαλειοποιούνται τα μνημεία.

Πολλές ελπίδες έχουμε στηρίξει στην UNESCO για την καταδίκη της μετατροπής του μουσείου σε τζαμί, πλην εκείνη δεν φαίνεται και τόσο διατεθειμένη να αντιδράσει σθεναρά. Βεβαίως και στην UNESCO όπως και σε όλους τους διεθνείς οργανισμούς, η διπλωματία είναι το παν. Σε δήλωσή της, η οργάνωση ανέφερε ότι λυπάται βαθιά που η απόφαση ελήφθη χωρίς προηγούμενη συζήτηση, προσθέτοντας: "Η Αγία Σοφία είναι ένα αρχιτεκτονικό αριστούργημα και μια μοναδική μαρτυρία για αλληλεπιδράσεις μεταξύ Ευρώπης και Ασίας κατά τη διάρκεια των αιώνων. Το καθεστώς του ως μουσείου αντικατοπτρίζει την παγκόσμια φύση της κληρονομιάς του και το καθιστά ένα ισχυρό σύμβολο διαλόγου".

Υπήρξαν και προειδοποιήσεις για παραβίαση της Σύμβασης Παγκόσμιας Πολιτιστικής Κληρονομιάς του 1972, που είναι και το μοναδικό όπλο μας, εφόσον καταφέρουμε να το χρησιμοποιήσουμε αποφασιστικά. Σύμφωνα με αυτήν, ένα μνημείο μπορεί να θεωρηθεί πως βρίσκεται σε κίνδυνο, ανάμεσα σε άλλα και όταν αντιμετωπίζει συγκεκριμένο και αποδεδειγμένο επικείμενο κίνδυνο, όπως :

- σοβαρή αλλοίωση υλικών ·

- σοβαρή επιδείνωση της δομής ή / και των διακοσμητικών χαρακτηριστικών ·

- σοβαρή επιδείνωση της αρχιτεκτονικής ή της πολεοδομικής συνοχής ·

- σοβαρή επιδείνωση του αστικού ή αγροτικού χώρου ή του φυσικού περιβάλλοντος ·

- σημαντική απώλεια ιστορικής γνησιότητας ·

- σημαντική απώλεια πολιτιστικής σημασίας.

Το δεύτερο σημείο, καθώς και το τελευταίο, εφόσον υιοθετηθούν, θα βοηθήσουν. Αυτό θα σημαίνει αρνητική φήμη για την Τουρκία, με όσα συνεπάγονται.

Αγγελική Κώττη
Liberal


Οι απόψεις του ιστολογίου μπορεί να μην συμπίπτουν με τα περιεχόμενα του άρθρου

Νεότερη ανάρτηση Παλαιότερη Ανάρτηση