Η επιθετικότητα στην τουρκική κουλτούρα

Του Μανούσου Μαραγκουδάκη

Η επιθετικότητα του Ταγίπ Ερντογάν δεν αποτελεί μία μεμονωμένη πολιτική απόφαση ή ιδιοσυγκρασιακή συμπεριφορά. Αντίθετα, βασίζεται επάνω σε ιστορικές μνήμες και πολιτισμικά πρότυπα, σε νοοτροπίες δηλαδή, που χαρακτηρίζουν το ευρύ και κυρίαρχο Τουρκικό κοινωνικό υπόστρωμα πάνω στο οποίο η κάθε πολιτική ηγεσία οικοδομεί την εξωτερική πολιτική της.

Τρία είναι τα πολιτισμικά στρώματα που χαρακτηρίζουν την τουρκική κοινωνία:

α) Η πατριαρχία: Η τουρκική οικογένεια είναι βαθιά συντηρητική, πατριαρχική, και ιεραρχική. Η «τιμή» αποτελεί ύψιστο αγαθό, και η βία είναι το μέσον επιβεβαίωσης και επαύξησής της. Οποιαδήποτε αμφισβήτηση των κανόνων οικογενειακής συμπεριφοράς, δηλαδή των προδιαγεγραμμένων συμπεριφορών κάθε μέλους της οικογένειας, θεωρείται επίθεση εναντίον της τιμής και της υπόληψης του πατέρα-πατριάρχη και αντιμετωπίζεται βίαια με συνοπτικές διαδικασίες.

β) Η θρησκεία: Σε αντίθεση με κάποιες διαλλακτικές ερμηνείες, το Ισλάμ είναι η πιο φιλοπόλεμη θρησκεία – η αμεσότητα και η αυθεντία του μηνύματος επιτρέπει μικρές και επιφανειακές παρεμβάσεις μόνον. Το μήνυμα δεν χωρά εναλλακτικές ερμηνείες: «Εκ των πιστών δεν είναι στο ίδιο επίπεδο αυτοί που δεν έλαβαν μέρος στον πόλεμο… με εκείνους που με τις περιουσίες τους και με τον ίδιο τους τον εαυτό αγωνίζονται και πολεμούν υπέρ του Αλλάχ. Ο Αλλάχ προτίμησε τους αγωνιζόμενους… με μεγαλύτερη ανταμοιβή ως ειδική χάρη» (Κ4:95). Ο στίχος Κ8:60 συμβουλεύει τους μουσουλμάνους «…να φυτέψετε τον τρόμο στις (καρδιές) των εχθρών του Αλλάχ και των δικών σας εχθρών, και άλλων τους οποίους εσείς ίσως να μην γνωρίζετε, αλλά που ο Αλλάχ γνωρίζει». Και ο στίχος Κ9:29 διδάσκει τους μουσουλμάνους: «Πολεμήστε εκείνους που δεν πιστεύουν στον Αλλάχ ούτε στην Ημέρα της Κρίσης, και δεν απαγορεύουν αυτό που απαγορεύει ο Αλλάχ και ο Απόστολός του, και ούτε αναγνωρίζουν την αληθινή θρησκεία… μέχρις ότου δώσουν τον φόρο υποτελείας με εκούσια υποταγή και αισθανθούν ταπεινωμένοι».


γ) Ζωντανές μνήμες αυτοκρατορικού και εθνικιστικού μεγαλείου: Ο Μύθος της «μαχαιριάς στην πλάτη» από αγνώμονες χριστιανούς που πρόδωσαν την μεγαλειώδη αυτοκρατορία τον Α’ ΠΠ, η κάθαρση του τουρκικού εδάφους από τις προδοτικές μειονότητες, και η νίκη επί του Ελληνικού στρατού το 1922 έχουν μετατραπεί σε «πολιτική θρησκεία» με πρέπουσες τελετές και εθνικές διακηρύξεις (βλ. εκτεταμένη ανάρτηση τουρκικών σημαιών και πορτρέτων του Ατατούρκ) που αναπαράγονται με ένταση από το 1923 μέχρι και σήμερα διατηρώντας ζωντανή την εχθροπάθεια και την επιθετικότητα. Ο «νεο-οθωμανισμός» του Ερντογάν δεν αλλάζει, αλλά συμπληρώνει χρονικά και νοηματοδοτικά το αφήγημα περί της παρελθούσης και μέλλουσας δόξας του τουρκικού έθνους.

Συνολικά, τα τρία αυτά κυρίαρχα και συμπληρωματικά πολιτισμικά υποστρώματα νομιμοποιούν και νοηματοδοτούν κάθε επιθετικότητα που αποφασίζει να επιδείξει η τουρκική πολιτική ηγεσία. Πιο σημαντικό, λειτουργούν όχι μόνον ως ένας πολλαπλασιαστής της επιθετικότητας και νομιμοποιητής του τουρκικού αναθεωρητισμού της Συνθήκης της Λωζάνης, αλλά και ως ερμηνευτής της συμπεριφοράς του αντιπάλου: ερμηνεύει την διαλλακτικότητα της άλλης πλευράς ως αδυναμία και δειλία, εντείνοντας την δική του επιθετικότητα και αδιαλλαξία. Στην ανθρωπολογία το φαινόμενο αυτό ονομάζεται «σχισμογένεση» και οδηγεί πάντοτε στην καταστροφή. Ο μόνος τρόπος εξόδου από αυτό το ανατροφοδοτούμενο φαινόμενο είναι η «έξοδος» του πληττόμενου μέρους από τον ρόλου του καρπαζοεισπράκτορα και η άσκηση λελογισμένης βίας στην βία του επιτιθέμενου. Με άλλα λόγια η συζήτηση και η διαλλακτικότητα είναι πρέπουσες όταν αντιπαρατίθεσαι με κάποιον που εμπνέεται από τις ίδιες φιλειρηνικές αξίες και νοοτροπίες με εσένα∙ είναι άκρως επικίνδυνες συμπεριφορές όταν αντιπαρατίθεσαι με κάποιον όπως η Τουρκία.

Μήπως αλλάζει αυτό το πρότυπο αν, όπως υποστηρίζει σήμερα μία μερίδα Ελλήνων αναλυτών, δεν είναι η Τουρκία η επιτιθέμενη χώρα, αλλά η Ελλάδα; Αλλάζει αν ισχύει αυτό που λέει το αναθεωρητικό στρατόπεδο στην Ελλάδα ότι εμείς περικυκλώνουμε και οι Τούρκοι αντιδρούν; Το θέμα σε αυτή την συζήτηση μετατίθεται χρονικά, αλλά δεν αλλάζει στην ουσία του: Η Τουρκία πάντοτε συλλαμβάνει τις σχέσεις της με την Ελλάδα ως σχέσεις μηδενικού αθροίσματος – οι εθνοκαθάρσεις των Ελλήνων της Τουρκίας καθ’ όλη τη διάρκεια του 20ου αιώνα μέχρι την πλήρη εξάλειψή τους, αλλά και η εμμονή της για παραμονή στην Κύπρο σε κάθε περίπτωση και κάτω από οποιαδήποτε συνθήκη, δεν δείχνουν κάποια επιθυμία συνεργασίας και διαλλακτικότητας, αλλά εφαρμογές του, όχι και τόσο δημοκρατικού ρητού, «ένας ηγέτης, ένα κράτος, ένας λαός».

Αυτό που θέλω να πω είναι ότι ακόμη κι αν ισχύει η θέση περί «Ελληνικής επιθετικότητας» αυτή οφείλεται στην συνεχή επιθετικότητα της Τουρκίας που αναγκάζει την Ελλάδα να προβαίνει σε ενέργειες οικοδόμησης συμμαχιών – οι οποίες εκλαμβάνονται από την Τουρκία ως επιθετικές ενέργειες, κ.ο.κ. Με άλλα λόγια, ακόμη κι αν σήμερα γινόμασταν (πιο) διαλλακτικοί, όπως επιθυμούν οι «περιστέρες», αυτό δεν θα εκλαμβανόταν ως μία καλοπροαίρετη ενέργεια, αλλά ως μία ακόμη εκδήλωση δειλίας και αδυναμίας. Ακόμη κι αν προκρίναμε την συνεκμετάλλευση των υποθαλασσίων πόρων του Αιγαίου, δεν πρέπει να έχουμε καμία αμφιβολία ότι το επόμενο στάδιο θα ήταν η συνεκμετάλλευση των νήσων του Ανατολικού Αιγαίου. Οι χιλιάδες παράνομοι μουσουλμάνοι μετανάστες στην Λέσβο αποτελεί μία θαυμάσια παρακαταθήκη για κάτι τέτοιο.

* O κ. Μανούσος Μαραγκουδάκης είναι Καθηγητής Κοινωνιολογίας, Πανεπιστήμιο Αιγαίου
Liberal


Οι απόψεις του ιστολογίου μπορεί να μην συμπίπτουν με τα περιεχόμενα του άρθρου

Νεότερη ανάρτηση Παλαιότερη Ανάρτηση