2018: Η χρονιά των θλιβερών ηγετών

Του Leonid Bershidsky

Τα λεξικά αποφάσισαν ποιες είναι οι λέξεις της χρονιάς που φεύγει. Το Oxford επέλεξε τη λέξη "τοξικός". Το Merriam-Webster επέλεξε τη "δικαιοσύνη". Το Collins επέλεξε το "μιας χρήσης". Εγώ θα εστίαζα στη λέξη "κακοδιοίκηση". To 2018 ήταν η χρονιά της θλιβερής διακυβέρνησης ενός σημαντικού αριθμού χωρών από τη χειρότερη "σοδειά" παγκόσμιων ηγετών της πρόσφατης μνήμης.

Τα πιο χαρακτηριστικά παραδείγματα απασχολούν καθημερινά τις ειδήσεις. Ο Πρόεδρος των ΗΠΑ Donald Trump τραβά τα περισσότερα φώτα καθώς ξεμένει από εφόδια στην προσπάθειά του να πείσει τους Αμερικανούς ότι η εκλογή του ήταν ωφέλιμη για εκείνους. Η άνοδος της χρηματιστηριακής αγοράς, για την οποία καυχιόταν επανειλημμένως, εξαφανίζεται. Το δημοσιονομικό έλλειμμα των ΗΠΑ είναι το υψηλότερο από το 2012. Ανεξαρτήτως του εμπορικού πολέμου, το εμπορικό έλλειμμα είναι σε υψηλό 10ετίας.

H αντικατάσταση των συνεργατών του Προέδρου έφτασε σε καταστροφικά επίπεδα: το 65% της αρχικής ομάδας του Trump έχει αλλάξει από την εκλογή του στις 14 Δεκεμβρίου, σύμφωνα με το Ίδρυμα Brookings, και αυτό δεν περιλαμβάνει καν μέλη του υπουργικού συμβουλίου (12 από τα 24 μέλη του συμβουλίου έχουν αντικατασταθεί και τώρα, ένα ακόμη, ο υπουργός Άμυνας James Mattis, αποχωρεί). Ο Trump δυσκολεύεται να καλύψει τις κάποτε περιζήτητες θέσεις και οι αξιωματούχοι που απέλυσε και εκείνοι που παραιτήθηκαν ορισμένες φορές τον επικρίνουν σφοδρά - μια κατάσταση που, εάν είχε συμβεί σε εταιρεία, θα είχε βυθίσει τη μετοχή της.


Και όλα αυτά είναι η κορυφή του παγόβουνου όσων έχει κάνει ο Trump. Η ζημιά που έχει προκαλέσει στο ρόλο των ΗΠΑ στον κόσμο αρχίζει τώρα να φαίνεται. Σχεδόν παντού (με λίγες εξαιρέσεις όπως στο Ισραήλ και τη Νότια Κορέα), οι ευνοϊκές απόψεις για τις ΗΠΑ περιορίζονται και οι άνθρωποι είναι πλέον πεπεισμένοι ότι οι ΗΠΑ δεν ενδιαφέρονται για τα συμφέροντα άλλων χωρών. Οι συμμαχίες χαλαρώνουν και η πολυμερής παγκόσμια τάξη τρίζει.

Σχεδόν το ίδιο προφανής είναι η κακοδιοίκηση του Ηνωμένου Βασιλείου. Κλείνοντας τα μάτια στην πραγματικότητα της σταδιακής εξαφάνισης της οικονομικής ανάπτυξης, της επιβράδυνσης των επιχειρηματικών επενδύσεων και του διογκούμενου εμπορικού ελλείμματος, η κυβέρνηση της πρωθυπουργού Theresa May συνέχισε να προσπαθεί να αποσύρει τη χώρα από την Ευρωπαϊκή Ένωση και να φαντασιώνεται όρους εξόδου που η ΕΕ απέρριψε από την αρχή. Συντετριμμένοι από την dream team των διαπραγματευτών της ΕΕ, οι τσαπατσούληδες, ανεπαρκώς προετοιμασμένοι απεσταλμένοι της May άρχισαν να διαμαρτύρονται, λύγισαν από την απογοήτευση και τελικά κατήρτισαν μια συμφωνία που κανείς δεν θέλει πραγματικά - ούτε καν η ΕΕ, αν και την ευνοεί σημαντικά. Με την υποστήριξη της να είναι αδύναμη ακόμη και μέσα στο κόμμα της και τις διαπραγματευτικές της επιλογές να έχουν εξαντληθεί, η May τώρα ετοιμάζει τη χώρα για ένα σενάριο Brexit χωρίς συμφωνία που θα προκαλούσε τεράστια αναστάτωση σε εκατομμύρια ζωές - ο,τιδήποτε για να αποφύγει τη μόνη εύλογη επιλογή, ένα νέο δημοψήφισμα για έναν λαό που αντιλήφθηκε φέτος ότι είχε παραπλανηθεί από τις εκστρατείες του Brexit για τις συνέπειες μιας εξόδου.

Δεν είναι αγγλοσαξωνικό το θέμα

Ακόμη και πέρα από αυτά τα δύο εμφανή παραδείγματα κακοδιαχείρισης και ανικανότητας, τα πράγματα δεν φαίνονται πολύ καλύτερα. Πέρυσι, ο Emmanuel Macron της Γαλλίας φάνταζε ως η μεγάλη ελπίδα του Δυτικού κόσμου με τα σαρωτικά του σχέδια μεταρρύθμισης και με ένα μεγάλο όραμα για μια στενότερη ΕΕ. Ολοκληρώνει το έτος έχοντας οπισθοχωρήσει εξαιτίας αυτού που μπορεί να χαρακτηριστεί η πιο αποτελεσματική καθοδηγούμενη από το Facebook εξέγερση σε δυτικό έθνος μέχρι σήμερα -το κίνημα των Κίτρινων Γιλέκων που ξεκίνησε ως διαμαρτυρία ενάντια σε μια μικρή αύξηση των φόρων στα καύσιμα, αλλά εξελίχθηκε σε μια βίαιη εξέγερση κατά της ελίτ. Ο Macron υπονόμευσε τις μεταρρυθμιστικές του φιλοδοξίες, κάνοντας παραχωρήσεις στα Κίτρινα Γιλέκα αξίας έως και 11 δισεκατομμυρίων ευρώ ετησίως, και η δημοτικότητά του δεν έχει ανακάμψει, διατηρώντας το απογοητευτικό ποσοστό στήριξης του 27% στις δημοσκοπήσεις.

Μία άλλη φερέλπιδα ηγέτιδα της Δύσης, η καγκελάριος της Γερμανίας Angela Merkel, πέρασε το μεγαλύτερο μέρος του χρόνου μουδιασμένη από την ανοιχτή εξέγερση στο κόμμα της, τη Χριστιανοδημοκρατική Ένωση και το βαυαρικό αδελφό της κόμμα, την Χριστιανοκοινωνική Ένωση. Οι συντηρητικοί αποστάτες παρέλυσαν την κυβέρνηση απαιτώντας αυστηρότερες πολιτικές μετανάστευσης και εξανάγκασαν την Merkel σε εξαντλητικές πολιτικές μάχες που την άφησαν στεγνή, ενίοτε ακόμη και απαθή. To CDU δεν είχε καλή απόδοση σε δύο σημαντικές εκλογές κρατιδίων και η Merkel αναγκάστηκε να παραιτηθεί από την ηγεσία του κόμματος. Αν και η επιλεγμένη διάδοχός της, Annegret Kramp-Karrenbauer, κέρδισε τις εκλογές ηγεσίας νωρίτερα αυτό το μήνα, νικώντας τον πιο συντηρητικό Friedrich Merz, ο διχασμός στο κόμμα δεν έχει θεραπευτεί και η ανίσχυρη Merkel δεν μοιάζει σαν να έχει απελευθερωθεί από το βάρος της κομματικής πολιτικής ώστε να ενεργήσει πιο δυναμικά ως καγκελάριος. Το καλύτερο που δείχνει να μπορεί να κάνει είναι να διασφαλίσει τη σταθερότητα, το οποίο φαίνεται σε πολλούς Γερμανούς σαν στασιμότητα σε μια εποχή που η χώρα μένει πίσω σε σχέση με άλλους στην τεχνολογία και υποεπενδύει σε τομείς όπως η εκπαίδευση και οι υποδομές.

Το 2018 ήταν ένα έτος χάους και σε άλλες δημοκρατίες.

Η λαϊκιστική κυβέρνηση στην Ιταλία κατήρτισε έναν απίστευτο προϋπολογισμό που περιελάμβανε την εκδοχή ενός παγκόσμιου βασικού εισοδήματος και πολέμησε με την ΕΕ για αυτόν (μόνο και μόνο για να καταλήξει να μειώσει τις μη ρεαλιστικές προβλέψεις της) ενώ η οικονομία διολίσθησε προς την ύφεση.

Στην Ισπανία, η κεντροδεξιά κυβέρνηση του Mariano Rajoy λύγισε υπό το βάρος των σκανδάλων διαφθοράς και ο απερχόμενος πρωθυπουργός πέρασε μια ολόκληρη μέρα σε ένα εστιατόριο, καθώς ο σοσιαλιστής αντίπαλος Pedro Sanchez τον καθαιρούσε με ένα είδος κοινοβουλευτικού πραξικοπήματος. Ωστόσο, ο Sanchez δεν τα πηγαίνει πολύ καλά: την ώρα που η κυβέρνησή του είναι συγκλονισμένη από τα σκάνδαλα, αντιμετωπίζει νέα νευρικότητα από τους Καταλανούς αυτονομιστές που είχαν καταστήσει σχεδόν αδύνατο για τον Rajoy να επικεντρωθεί σε οτιδήποτε άλλο. Τώρα, για πρώτη φορά εδώ και δεκαετίες, ένα εθνικιστικό-λαϊκιστικό κόμμα, το Vox, βλέπει τη δημοτικότητά του να αυξάνεται και έχει κερδίσει εκπροσώπηση στο περιφερειακό κοινοβούλιο της Ανδαλουσίας.

Η Σουηδία και η Λετονία εισέρχονται στη νέα χρονιά χωρίς κυβερνήσεις μετά τις εκλογές που δεν έφεραν αποτέλεσμα αλλά και μετά από μήνες διαπραγματεύσεων με στόχο ένα συνασπισμό. Στη Σουηδία, τα υπάρχοντα κόμματα προσπαθούν να αποκλείσουν έναν όλο και πιο δυναμικό λαϊκιστή αντίπαλο. Στη Λετονία, τα καθιερωμένα κόμματα θα ήθελαν να προσελκύσουν τους αυξανόμενους λαϊκιστές, ώστε να δημιουργήσουν ένα ισχυρό κόμμα που θεωρείται φιλο-ρωσικό, αλλά τα αποτελέσματα είναι τα ίδια: μία πολιτική ρωγμή χωρίς προηγούμενο στην ιστορία των δύο χωρών.

Στο Βέλγιο, η κυβέρνηση μόλις ανατράπηκε από ένα εθνικιστικό κόμμα που αγωνίστηκε ενάντια σε ένα μη δεσμευτικό σύμφωνο των Ηνωμένων Εθνών για τη μετανάστευση, το οποίο το Βέλγιο ενέκρινε μαζί με 163 άλλες χώρες.

Οι ισχυροί αποδυναμώνονται

Αυτή η χρονιά δεν ήταν καλή ούτε για τους ισχυρούς, αλλά ούτε και για τα υβριδικά καθεστώτα.

Ο Ρώσος πρόεδρος Vladimir Putin επανεξελέγη, αλλά από τότε έχει δει τη δημοτικότητά του να υποχωρεί, μετά από μια άκρως αντιδημοφιλή αύξηση του ορίου ηλικίας συνταξιοδότησης. Η οικονομία της Ρωσίας και τα εισοδήματα των Ρώσων παραμένουν στάσιμα και ο Putin έχει περιορισμένες επιλογές, μετά από μια σειρά δημόσιων αποτυχιών της επιθετικής στρατιωτικής υπηρεσίας πληροφοριών της Ρωσίας και την αδυναμία να οικοδομήσει μια συνεργατική σχέση με τις ΗΠΑ.

Ο Narendra Modi της Ινδίας εισέρχεται στο 2019 έχοντας χάσει τις εκλογές σε τρία κρατίδια όπου προηγουμένως κυριαρχούσε το κόμμα του Bharatiya Janata. Η ύβρις του Modi και οι μόνιμες επιπτώσεις των πολιτικών λαθών του, όπως η καταστροφική "απονομισματοποίηση" του 2016, κατά την οποία απέσυρε το 86% των μετρητών της χώρας από την κυκλοφορία, είναι εν μέρει υπεύθυνες για την αποδυνάμωση της εξουσίας του. Ο Urjit Patel, διοικητής της κεντρικής τράπεζας, παραιτήθηκε νωρίτερα αυτό το μήνα μετά τις επανειλημμένες προσπάθειες του Modi να αποδυναμώσει την ανεξαρτησία της τράπεζας και να πάρει τον έλεγχο των αποθεμάτων της. Αν και η οικονομική ανάπτυξη ήταν ισχυρή, δεν τους βοήθησε όλους όπως υποσχέθηκε ο Modi. Η ανεργία βρέθηκε σε υψηλό δύο ετών τον Οκτώβριο.

Ο Recep Tayyip Erdogan της Τουρκίας εδραίωσε την εξουσία του με τη νίκη του στις εκλογές, αλλά κακοδιαχειρίζεται την οικονομία της Τουρκίας. Το Bloomberg προβλέπει ότι η χώρα θα διολισθήσει σε ύφεση ξεκινώντας από αυτό το τρίμηνο. Η λίρα είναι το νόμισμα με τη δεύτερη χειρότερη απόδοση στον κόσμο μετά το πέσο της Αργεντινής, έχοντας χάσει περίπου το 29% της αξίας της έναντι του δολαρίου ΗΠΑ.

Ο πρίγκιπας της Σαουδικής Αραβίας, Mohammed Bon Salman, που κάποτε ήταν ένας τολμηρός μεταρρυθμιστής, είδε τη φήμη του να καταστρέφεται από τη δολοφονία του δημοσιογράφου της Washington Post Jamal Khashoggi στο προξενείο της Σαουδικής Αραβίας στην Κωνσταντινούπολη τον Οκτώβριο. Η βίαιη πράξη υπονόμευσε τη διεθνή υποστήριξη για τον MBS, όπως είναι γνωστός ο πρίγκιπας, και έπληξε τα σχέδιά του για τη μείωση της εξάρτησης της Σαουδικής οικονομίας από το πετρέλαιο.

Αλλά και η προαιώνια αντίπαλος της Σαουδικής Αραβίας, το Ιράν, δεν τα πάει και πολύ καλύτερα. Με τις διαμαρτυρίες στο εσωτερικό της χώρας, αλλά και τις ανανεωμένες κυρώσεις από τις ΗΠΑ να κρατούν καλά, καθώς η ΕΕ δεν μπόρεσε να προστατεύσει από αυτές το Ιράν, το καθεστώς του ανώτατου ηγέτη Αγιατολάχ Αλί Χαμενεϊ πέρασε μία πολύ κακή χρονιά, ακόμη και αν δεν έχει καταρρεύσει ακόμη.

Ο Viktor Orban στην Ουγγαρία, του οποίου το κόμμα Fidesz κέρδισε στις εκλογές τον Απρίλιο, φαίνεται ότι υπερεκτίμησε τις δυνάμεις του με μια σειρά κινήσεων που στοχεύουν στην εδραίωση της εξουσίας του απέναντι στα δικαστήρια και τα μέσα ενημέρωσης, καθώς επίσης και έναν πρόσφατο νόμο που έχει τη δυνατότητα να αναγκάσει τους Ούγγρους να εργάζονται υπερωρίες για μισθούς που θα καθυστερούσαν τρία χρόνια. Αντιμετωπίζει τις πιο επίμονες διαμαρτυρίες της διακυβέρνησής του και αναγκάστηκε να καταφύγει στη βία κατά των διαδηλωτών.

Οι σημερινές επιρρεπείς σε λάθη κυβερνήσεις δημιουργούν έναν κατακερματισμένο κόσμο με αυξανόμενες δυνατότητες σύγκρουσης, ένοπλες και μη, εγχώριες ή διεθνείς. Οι ελίτ, τόσο οι δημοκρατικές όσο και οι αυταρχικές, είναι αδύναμες, και προκαλούν δυσφορία λόγω της κακοδιαχείρισης τους. Τα κινήματα διαμαρτυρίας και τα αντικαθεστωτικά κόμματα έχουν πολλαπλασιαστεί και ενισχύονται παντού. Έχουν διαφορετικούς στόχους, αλλά όλα βρίσκουν στήριξη στην τεχνολογία των κοινωνικών δικτύων που ενισχύει τον θυμό και τη βία.

Οι νικητές χάνουν έδαφος

Ακόμα και οι ελάχιστες αξιοσημείωτες εξαιρέσεις από τον κυβερνητικό κανόνα του 2018 δεν εμπνέουν μεγάλη εμπιστοσύνη.

Ο Καναδός πρωθυπουργός Τζάστιν Τριντό δεν έχει κάνει μεγάλα σφάλματα, αλλά η δημοτικότητά του υποχωρεί πριν από τις εκλογές του επόμενου έτους.

Ο πρόεδρος της Νότιας Αφρικής Σίριλ Ραμαφόζα, ο οποίος υποσχέθηκε να καθαρίσει τη χώρα από την αποτρόπαια διαφθορά που την μάστιζε υπό από τον Τζέικομπ Ζούμα, δεν μπορούσε να διατηρήσει για μεγάλο χρονικό διάστημα την "Ραμαφορία". Αν και έχει αποκαταστήσει την εμπιστοσύνη των επενδυτών, οι προσπάθειές του για την καταπολέμηση της διαφθοράς δεν απέδωσαν γρήγορα αποτελέσματα και οι φόβοι για μια εκστρατεία απαλλοτριώσεων συνεχίζουν να πλήττουν τη χώρα.

Το πιο ενδιαφέρον, είναι ότι ο Κινέζος Πρόεδρος Σι Τζίνπινγκ, ο οποίος έχει αποφύγει σημαντικά λάθη για χρόνια, μπορεί να έκανε κάποια το 2018. Δεν είναι σαφές εάν η αποδοχή της εμπορικής πολεμικής πρόκλησης του Τραμπ ήταν μια καλή ιδέα. Παρ’όλη της τη δύναμη, η Κίνα εξακολουθεί να είναι μια χώρα μέσου εισοδήματος που εξαρτάται εξαιρετικά από το εμπόριο. Η διαμάχη του Σι εναντίον του Τραμπ μπορεί να του προσφέρει τη συμπάθεια της Ευρώπης, αλλά οι Ευρωπαίοι δεν είναι φυσικοί σύμμαχοι της Κίνας. Η επίδειξη δύναμης του Σι μπορεί να είναι πρόωρη, και αυτό θα γίνει σαφές τα επόμενα δύο χρόνια.

Η απουσία μιας ικανής, οξυδερκούς, απαλλαγμένης από την ύβρι ηγεσίας στον σημερινό κόσμο μπορεί να είναι ένα φρικτό τυχαίο συμβάν. Αλλά αν είναι η νέα φυσιολογική κατάσταση, τότε το να ζει κανείς σε αυτόν τον κόσμο θα απαιτήσει και νέες δεξιότητες από τους απλούς ανθρώπους. Η επαγρύπνηση και η εύκολη κινητικότητα σε περίπτωση που η κατάσταση μια χώρας επιδεινωθεί αφόρητα είναι δύο από αυτές τις δεξιότητες που χρειάζονται. Η ικανότητα για εποικοδομητική διαμαρτυρία είναι μια τρίτη. Η κακή ηγεσία δεν είναι μόνο κάτι για το οποίο διαβάζουμε στις ειδήσεις. Θα μπορούσε να σημάνει την επιδείνωση των θεσμών, τόσο παγκόσμιων όσο και εγχώριων, που διαμορφώνουν τη ζωή μας.

BloombergView
Capital


Οι απόψεις του ιστολογίου μπορεί να μην συμπίπτουν με τα περιεχόμενα του άρθρου

Νεότερη ανάρτηση Παλαιότερη Ανάρτηση