Η επιφάνεια της Ιστορίας και το διακύβευμα του μέλλοντος

Γράφει ο Χάρης Μελετιάδης

Η ιστορία αναδύθηκε στα ελληνικά σχολεία ως ειδικό πολιτικό αίτημα για τη μη επικύρωση της συμφωνίας των Πρεσπών. Πρώτη φορά μετά τη Μεταπολίτευση τα σχολειαρόπαιδα βρέθηκαν σε άμεσο και πρακτικό διάλογο με το παρελθόν του τόπου και τη μνήμη. Το γεγονός αυτό δεν είναι εύκολα προσπελάσιμο. Οι τρέχουσες και επισπεύδουσες ερμηνείες του εξαντλήθηκαν σε περιπτωσιολογικές αναφορές και ανεπεξέργαστες γενικεύσεις. Το να προσάψουμε στους μαθητές έλλειμμα δημοκρατικής συνείδησης και απουσία κριτικής σκέψης είναι τόσο τετριμμένο και αναπόδεικτο όσο ήταν παλιότερα ο ψόγος για τη λεξιπενία τους ή η μικροαστική επαναστατική άρνηση για την εκπαιδευτική μεταρρύθμιση, που διαρκώς, υποτίθεται, αναβάλλεται. Σε κάθε περίπτωση, η έλλειψη εμπιστοσύνης στους νέους και η μεριστική αναγνώριση του εκπαιδευτικού έργου είναι προφανής.

Το πραγματολογικό υπόστρωμα για την πολιτική διαμαρτυρία των μαθητών υπήρξε η ιστορική ύλη από τους Βαλκανικούς Πολέμους έως τον Εμφύλιο. Πρόκειται για μια περίοδο που τα ρετάλια της φωλιάζουν ακόμη στις μνήμες. Οι μαθητές ωστόσο δεν φαίνεται να άντλησαν από αυτές, αλλά από τη θήτευσή τους στις γνωστικές δομές του σχολικού μαθήματος της Ιστορίας. Για τον λόγο αυτό δεν τους ενόχλησε η ορθολογική ιδέα της συνεννόησης (όπως υπονοούν οι επικριτές τους και άκριτοι υπερασπιστές της συμφωνίας), αλλά οι γνωστικές παραδοχές της και οι εξ αυτών συμβιβασμοί.


Η στάση τους δεν είναι του παλιού καιρού. Δεν έδειξαν να αγωνίζονται ούτε για τη δημοκρατία ούτε για το έθνος, όπως οι παλιότερες γενιές στον τόπο μας. Η αντίδρασή τους κινείται προς το μέλλον και όχι προς το παρελθόν. Οι νέοι δεν έχουν μνήμη, όπως έλεγε ο Αριστοτέλης. Η μνήμη είναι «του παροιχομένου», είναι των μεγαλύτερων σε ηλικία μελών της κοινωνίας. Η «ιστορία-μνήμη» και η τελευταία μορφή της, το «έθνος-μνήμη», δεν φαίνεται να ανήκουν στον νοητικό ορίζοντα των μαθητών. Το δεδομένο αυτό επίσης παρασιωπάται ή υποτιμάται, προκειμένου να τους στοιχίσουν δίπλα στις πιο αντιδραστικές πολιτικές δυνάμεις.

Σήμερα οι νέοι δεν ζουν στους κόλπους της προπολεμικής αγροτικής κοινωνίας, του μοναδικού αυτού φορέα των προγονικών παραδόσεων. Απολαμβάνουν το προνόμιο της πρόσβασης σε ένα πλήθος πηγών πληροφόρησης. Δοκιμάζουν να επιλέξουν από πληθώρα προσεγγίσεων για την κοινωνική πραγματικότητά μας. Είτε αμφισβητούν την ιδέα της Ευρώπης είτε όχι, βιώνουν (όπως εξάλλου και η γενιά του Εμφυλίου για τους δικούς της λόγους) την εξασθένηση του εθνικού εγωτισμού, που προκάλεσε η κρίση. Τώρα ωστόσο περιορίζεται το βάθος των εσωτερικών τραυμάτων του διχασμού και της εμφύλιας σύγκρουσης και αυξάνεται η αναγνώριση της ετερότητας. Δεν επιζητούν νομιμοποίηση από την Ιστορία, από το παρελθόν· ζουν με δεδομένο ότι το παρελθόν υπάρχει και το τιμούν. Ζουν με δεδομένο το έθνος και το υπηρετούν.

Στη τύρβη της πολιτικής αντιπαράθεσης η επιφάνεια της Ιστορίας στις πράξεις των μαθητών κινδυνεύει να υποτιμηθεί και οι ενέργειές τους να αποδοθούν σε μια τυφλή και ανεπεξέργαστη μνήμη με έντονα συλλογικά χαρακτηριστικά, όπως εκείνα που προσδιόριζε στον Μεσοπόλεμο ο Μορίς Χαλμπβάκς. Οι νέοι όμως δεν σκιαμάχησαν με τη μνήμη, που δεν είναι δική τους. Συνεισέφεραν με τη συνειδησιακή στάση τους σε κάτι πολύ πιο σημαντικό, αποκάλυψαν το γνωστικό έλλειμμα του επιχειρήματος υπέρ της συμφωνίας των Πρεσπών: Σύμφωνα με αυτό ο χρόνος διαμοιράστηκε σε ένα παρελθόν, που μας αναγνωρίστηκε στην απώτερη φάση του, και σε ένα μέλλον, που απερίσκεπτα αφέθηκε έξω από τη συνείδησή μας. Η Ιστορία όμως ως διαδικασία σκέψης, που οδηγεί στον πρακτικό λόγο, προϋποθέτει τον ενιαίο χρόνο. Η οποιαδήποτε αμφισβήτησή του οδηγεί στη συρρίκνωση των ορίων δράσης της κοινωνίας μας και μας δείχνει ανέτοιμους να συγκεράσουμε στη συνείδησή μας την ήρεμη διάρκεια με το αιφνίδιο ξέσπασμα των γεγονότων και τη μεταβολή.

* Ο κ. Χάρης Μελετιάδης είναι καθηγητής στο Τμήμα Κοινωνιολογίας του Παντείου Πανεπιστημίου.
Καθημερινή


Οι απόψεις του ιστολογίου μπορεί να μην συμπίπτουν με τα περιεχόμενα του άρθρου

Νεότερη ανάρτηση Παλαιότερη Ανάρτηση