Ο ρόλος της αβεβαιότητας στον τομέα των αγορών

 
Του Γιώργου Βαϊλάκη

«Το ιστορικό της μεγάλης κρίσης» είναι ο τίτλος ενός βιβλίου που ανταποκρίνεται απολύτως στο επιτακτικό αίτημα της εποχής μας: Να κατανοήσουμε, δηλαδή, τα αίτια που οδήγησαν στις τεκτονικές αλλαγές στην παγκόσμια και ελληνική οικονομία και κατ' επέκτασιν στις ζωές μας. 

Και όλα αυτά, μέσα από μία μοναδική σειρά επιλεγμένων βιβλίων διακεκριμένων οικονομολόγων και αρθογράφων που με τις ειδικευμένες γνώσεις τους και τη διεισδυτική ματιά τους, αναδεικνύουν τις παθογένειες του παγκόσμιου χρηματοπιστωτικού συστήματος και προτείνουν ενδεχόμενες λύσεις. 

Ένα τέτοιο συναρπαστικό βιβλίο είναι το «Ο Μαύρος Κύκνος- Ο αντίκτυπος του εξαιρετικά απρόβλεπτου, τόμος Α΄» (εκδ. Φερενίκη) του Nassim Nicholas Taleb.

«Προτού ανακαλυφθεί η Αυστραλία» σημειώνει χαρακτηριστικά ο συγγραφέας, «οι άνθρωποι στη Γηραιά Ήπειρο πίστευαν πως όλοι οι κύκνοι είναι λευκοί. Την πίστη αυτή τη θεωρούσαν αδιαμφισβήτητη, καθώς φαινόταν να επιβεβαιώνεται απόλυτα από τα εμπειρικά στοιχεία που υπήρχαν. Η επισήμανση του πρώτου μαύρου κύκνου μπορεί να ήταν μία ενδιαφέρουσα έκπληξη για μικρό αριθμό ορνιθολόγων, όμως η σημασία της ιστορίας βρίσκεται αλλού. Δείχνει πόσο πολύ περιορισμένη είναι η γνώση που προκύπτει από την παρατήρηση ή από την εμπειρία, πόσο δηλαδή εύθραυστη είναι η γνώση μας. Μια και μόνη παρατήρηση αρκεί για να ανατρέψει τη γενικευμένη άποψη, που έχει προκύψει από χιλιετίες επιβεβαιωμένων εμφανίσεων εκατομμυρίων λευκών κύκνων. Το μόνο που χρειάζεται είναι ένα και μόνο μαύρο πουλί».

Η ανακάλυψη, λοιπόν, των μαύρων κύκνων θα επιβεβαίωνε την ύπαρξη του απρόβλεπτου. Έτσι, ο Taleb ονομάζει «Μαύρους Κύκνους» όλα τα απρόβλεπτα και ακραία γεγονότα. Ως τέτοια θεωρεί την επίθεση στο Παγκόσμιο Κέντρο Εμπορίου της Νέας Υόρκης τον Σεπτέμβριο του 2001, τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, το διαδίκτυο, την άνοδο του Χίτλερ στην εξουσία, ακόμη και την κατάρρευση της Σοβιετικής Ενωσης.

Απαράδεκτα σφάλματα

Το ζήτημα, όμως, για τον συγγραφέα δεν είναι τα ως επί το πλείστον απρόβλεπτα γεγονότα, αλλά το ότι η ανθρωπότητα παρουσιάζεται εντελώς απροετοίμαστη να τα αντιμετωπίσει, με αποτέλεσμα να προβαίνει σε απαράδεκτα σφάλματα στη διαχείριση των ζητημάτων του παρόντος. Να τι γράφει, για παράδειγμα, με τρόπο εμφανώς ειρωνικό για τον Αλαν Γκρίνσπαν, τέως πρόεδρο της κεντρικής τράπεζας των ΗΠΑ: 

«Ενας καλός κύριος ονόματι Άλαν Γκρίνσπαν είχε πάει στο Κογκρέσο να εξηγήσει ότι η τραπεζική κρίση -που ο ίδιος και ο διάδοχός του Μπεν Μπερνάνκι βοήθησαν να δημιουργηθεί- δεν ήταν δυνατόν να προβλεφθεί επειδή «δεν είχε συμβεί ποτέ στο παρελθόν». 

Ούτε ένα μέλος του Κογκρέσου δεν είχε την ευφυΐα να φωνάξει: 

«Άλαν Γκρίνσπαν, δεν έχεις πεθάνει ποτέ- ούτε μία φορά στα 80 χρόνια της ζωής σου.

Σε καθιστά αυτό αθάνατο;». 

Πρόκειται, συνολικά, για μία εκπληκτική -από κάθε άποψη- ανάλυση του ρόλου της αβεβαιότητας στον τομέα των χρηματοπιστωτικών αγορών και την τυφλότητα της οικονομικής επιστήμης ως προς το ενδεχόμενο οικονομικής κατάρρευσης. Μάλιστα, στην πρώτη έκδοση του βιβλίου, που κυκλοφόρησε στις ΗΠΑ το 2007, ο πολυπράγμων επιχειρηματίας, trader και καθηγητής Πανεπιστημίου Nassim Nicholas Taleb, ουσιαστικά διείδε και εξήγησε την παγκόσμια οικονομική κρίση του 2008, ένα χρόνο πριν αυτή συμβεί. Στην παρούσα έκδοση ο συγγραφέας προσέθεσε ένα επιλογικό δοκίμιο 73 σελίδων, με τίτλο «Στιβαρά και Εύθραυστα», όπου αναφέρεται διεξοδικά στην κρίση. Το «Ο Μαύρος Κύκνος - ο αντίκτυπος του εξαιρετικά απρόβλεπτου» είναι ένα βιβλίο-ορόσημο για την κατανόηση της πολυδαίδαλης παγκόσμιας χρηματοπιστωτικής κρίσης. Και αυτό γιατί αποτελεί μία ενδελεχή επισκόπηση του σύγχρονου, ευμετάβλητου κόσμου ο οποίος αν και μοιάζει ανεξήγητος μπορεί να ερμηνευτεί- αρκεί κανείς να διαθέτει τα απαραίτητα εφόδια: Αυτή ακριβώς είναι και η χρησιμότητα του συγκεκριμένου βιβλίου.

Όταν τελειώνουν οι λογικές εξηγήσεις.

Το «φανταστικό» εμφανίζεται δυναμικά σε περιόδους κρίσης

Το «Τόλκιν- Ο Θαυμαστός Κόσμος της Μέσης Γης» του Μανώλη Παρούση (εκδ. Anubis) αποτελεί ένα συναρπαστικό βιβλίο μύησης στο λογοτεχνικό σύμπαν του «Αρχοντα των Δαχτυλιδιών» και του «Χόμπιτ»

Η «λογοτεχνία του φανταστικού» με τη δική της μορφή και τα δικά της σύμβολα χαρακτηρίζεται από τη σύγκρουση του οικείου με το ανοίκειο, το αναμενόμενου με το απρόσμενο, του φυσιολογικού με το αφύσικο, του λογικού -εν τέλει- με το ανορθόδοξο και το παράξενο. Και αυτή η συγκρουσιακή τάση σχετίζεται -με τη σειρά της- με μία αρχέγονη ανάγκη επαναδημιουργίας του κόσμου- πάντα με τις ελευθερίες και τις δυνατότητες που παρέχει η φαντασία.

Πάντως, οι καταβολές του «φανταστικού» πρέπει να αναζητηθούν στην προϊστορία του ανθρώπου και συνδέονται με το στοιχείο του τερατώδους που χαρακτήριζε το περιβάλλον του- γιγάντια ζώα, οικολογικές ανακατατάξεις, ανεξήγητα ουράνια φαινόμενα. Μέσα σε αυτό το ακατανόητο περιβάλλον ο άνθρωπος -ήδη από τα προϊστορικά χρόνια- αδυνατώντας να δώσει λογικές εξηγήσεις σε φαινόμενα που τον ξεπερνούσαν, επιστράτευε τη φαντασία του για να δώσει ένα σχήμα και κάποιο νόημα στην αλλόκοτη καθημερινότητά του.

«Στον ουρανό και τη γη υπάρχουν ασύλληπτες δυνάμεις», λέει ο Σαίξπηρ στον «Αμλετ». Και πράγματι, αυτές οι δυνάμεις είναι που δίνουν υπόσταση στο φανταστικό και το προσδιορίζουν ως είδος: Στοιχειά, όνειρα, οιωνοί, μαγεία, μάσκες, καθρέφτες, αλλοπρόσαλλες επιστημονικές ανακαλύψεις και, κυρίως, η ενσάρκωση του κακού, κατέχουν περίοπτη θέση. Και, βέβαια, το «φανταστικό» εμφανίζεται δυναμικά σε περιόδους που παρατηρούνται ρήγματα και αναταραχές -πόλεμοι, ασθένειες, κρίσεις- με τη φανταστική λογοτεχνία να μην είναι παρά μια αντανάκλαση της εκάστοτε κοινωνικοπολιτικής πραγματικότητας. Αλίμονο, όμως, μία πραγματικότητα ιδωμένη μέσα από ένα παραμορφωτικό κάτοπτρο.

Άλλωστε, αυτή είναι και η γοητεία της: Οι θαυμαστοί και συχνά τρομακτικοί και επιβλητικοί κόσμοι είναι ο πραγματικός θρίαμβος της δημιουργικής φαντασίας. Από τη λογοτεχνία του φανταστικού ίσως είναι το γοτθικό μυθιστόρημα που κατάφερε να δημιουργήσει -με τέτοια επινοητικότητα- ένα ευφάνταστο σκηνικό σκοτεινότητας και τρόμου. Πρόκειται για ρομαντικά αφηγήματα -κυρίως του 18ου αιώνα- τα οποία διαπνέονται από μυστηριακή ατμόσφαιρα με ευδιάκριτα στοιχεία του υπερφυσικού- φαντάσματα, βρυκόλακες, δαίμονες και μάγισσες.

Eάν υπάρχει ένα εμβληματικό γοτθικό μυθιστόρημα, δεν μπορεί να είναι άλλο από τον «Kαλόγερο» (1796) του Mάθιου Γκρέγκορι Λιούις- ένα φαντασμαγορικό και ενίοτε αποτροπιαστικό έργο, που χαρακτηρίστηκε στην εποχή του βλάσφημο και ανήθικο. Θα ακολουθήσουν κλασικά συναφή έργα- όπως ο «Δράκουλας» (1897) του Mπραμ Στόουκερ που έμελλε να εκσυγχρονίσει τις παλιές ιστορίες με θέμα τα βαμπίρ και οι ιστορίες φαντασίας, τρόμου και φρίκης -μεταξύ άλλων- του Aρθουρ Mάχεν, του Σέρινταν Λε Φανού, του Xάουαρντ Φίλιπς Λάβκραφτ, με τον τελευταίο να αναδεικνύει όσο ελάχιστοι τη νοσηρή γοητεία του μακάβριου.

Παράλληλα, τα εφιαλτικά κείμενα του ιδιοφυούς Εντγκαρ Αλαν Πόε, οι ασυνήθιστα οξυδερκείς επιστημονικές προσεγγίσεις του Ιουλίου Βερν στη μυθοπλασία, καθώς και ο εκμοντερνισμός των αρχαίων μυθολογικών παραδόσεων από το Λόρδο Ντάνσανι, σχηματοποίησαν -σταδιακά- τη μορφή του φανταστικού και δημιούργησαν ένα ικανό πλαίσιο για την εμφάνιση έργων υψηλής καλλιτεχνικής αξίας. 


Σε αυτό το κλίμα έκανε την εμφάνισή του ο Χέρμπερτ Τζορτζ Γουέλς, ο οποίος με μυθιστορήματα, όπως «Η μηχανή που ταξιδεύει στο χρόνο» (1895), «Το νησί του δόκτορος Μορώ (1896) και «Ο πόλεμος των κόσμων» (1898) θα κατάφερνε να επιβληθεί ως ένας δεινός οραματιστής της λογοτεχνίας του φανταστικού, αλλά και ένας σκοτεινός προφήτης κοινωνικών αλλαγών μέσα από ιστορίες -άλλοτε απολύτως ρεαλιστικές και άλλοτε ιδιότυπα αλληγορικές- που αφήνουν πίσω τους ένα αίσθημα ιλίγγου. Ωσπου, το 1954 ο Τζον Ρόναλντ Ρούελ Τόλκιν (1892 - 1973) εκδίδει το πιο διάσημο βιβλίο του «Ο Αρχοντας των Δαχτυλιδιών» που του προσδίδει παγκόσμια φήμη και αναγνώριση και το οποίο μαζί με τα συναφή «Σιλμαρίλλιον» και «Το Χόμπιτ» επανεισήγαγαν την φανταστική λογοτεχνία στη σύγχρονη αφήγηση. Τα βιβλία αυτά διαδραματίζονται σε έναν κόσμο επινόησης του συγγραφέα, που συχνά ονομάζεται «Μέση Γη», ο οποίος αναπαριστά τη Μεσαιωνική Ευρώπη, με τη μαγεία όμως να υπάρχει και πέρα από τους ανθρώπους- σε φυλές άλλων μυθικών πλασμάτων.

Σε κάθε περίπτωση, οι πλέον ευκρινείς επιρροές του Αγγλου συγγραφέα στο σχηματισμό του δικής του «Μέσης Γης» εντοπίζονται πέρα από τα προσωπικά του βιώματα, στην ιστορία και τους λαϊκούς θρύλους του Ηνωμένου Βασιλείου, στη Σκανδιναβική μυθολογία, αλλά και στη Βίβλο. Και ακόμη, ο ίδιος θεωρούσε ότι το έργο του επηρεάστηκε περισσότερο από το επικό ποίημα «Beowulf», το φινλανδικό έπος «Kalevala», καθώς και από τα έργα του Ομήρου. Αλλωστε, η μυθολογία του Βρετανού συγγραφέα είναι γεμάτη από επικούς πολέμους, παράξενα πλάσματα, χαρισματικούς και μισητούς χαρακτήρες, συγκινητικές στιγμές και σκηνές επικού μεγαλείου που εξάπτουν τη φαντασία. Οσο για το «Τόλκιν- Ο Θαυμαστός Κόσμος της Μέσης Γης» του Μανώλη Παρούση (εκδ. Anubis) αποτελεί ένα συναρπαστικό βιβλίο μύησης στο λογοτεχνικό σύμπαν του «Αρχοντα των Δαχτυλιδιών» και του «Χόμπιτ», δίνοντας στον αναγνώστη την ευκαιρία να εντρυφήσει στα ενδότερα της μαγείας ενός ολόκληρου φανταστικού κόσμου.

Αλλά και να αποκτήσει μια πλήρη εικόνα για την ιστορία και τη γεωγραφία του, τα πλάσματα που τον κατοικούν και τις γλώσσες τους και γενικότερα για όλες τις υποφωτισμένες πτυχές του έργου του Τόλκιν. Και όλα αυτά, μέσα σε έναν κόσμο πολυδιάστατο, μαγευτικό και εντελώς πειστικό, όπου η πραγματικότητα ξεπερνάει συνεχώς τη φαντασία...

Πηγή: Ημερησία

Νεότερη ανάρτηση Παλαιότερη Ανάρτηση