Η νέα διπλωματία της μετανάστευσης

• Όλες οι προβλέψεις δείχνουν πως η Ελλάδα θα συνεχίσει να είναι η κύρια πύλη εισόδου των λαθρομεταναστών προς την Ευρώπη...

Το 2010 προβλέπεται να είναι κρίσιμη χρονιά για μεγάλο αριθμό εθνικών θεμάτων. Ένα από αυτά, το οποίο -όπως υποδηλώνει και το νομοσχέδιο του υπουργείου Εσωτερικών με τίτλο “Σύγχρονες διατάξεις για την ελληνική ιθαγένεια και την πολιτική συμμετοχή ομογενών και νομίμως διαμενόντων μεταναστών και άλλες ρυθμίσεις”- έχει ανέλθει πλέον στην κορυφή της πολιτικής ατζέντας της Ελλάδας, είναι ως γνωστόν και το ζήτημα της μετανάστευσης.
Στη σημερινή Ευρωπαϊκή Ένωση (ΕΕ) επικρατούν, τρόπον τινά, δύο τάσεις σε ό,τι αφορά τη χάραξη μεταναστευτικής πολιτικής.
Η πρώτη περιλαμβάνει τις μεσογειακές χώρες (όπως Ελλάδα, Ισπανία, Ιταλία) που αντιμετωπίζουν το μεγαλύτερο κύμα μεταναστευτικών εισροών αλλοδαπής και παράνομης στην πλειοψηφία τους προέλευσης, οι οποίες επιζητούν τη στήριξη των ευρωπαίων εταίρων τους.
Η δεύτερη κατηγορία περιλαμβάνει κυρίως χώρες του ευρωπαϊκού Βορρά, οι οποίες παρότι επιδεικνύουν καταρχήν κατανόηση για τα προβλήματα των νοτίων γειτόνων τους, δεν δέχονται ουσιαστικά τη λογική διακρατικής κατανομής του βάρους (burden sharing). Με άλλα λόγια, επιδεικνύουν σκεπτικισμό ως προς το να δεχθούν στο έδαφός τους μέρος των προσφύγων, προτιμώντας να συμπαρασταθούν με άλλους τρόπους (π.χ. παροχή στήριξης σε θέματα διερμηνείας, κατάλληλης κατάρτισης του αρμόδιου προσωπικού κ.ά.) στη χώρα που αντιμετωπίζει το πρόβλημα. Στο σημείο αυτό, σκόπιμο είναι να υπενθυμίσουμε τη διάκριση μεταξύ οικονομικού μετανάστη (ο οποίος μεταναστεύει σε άλλη χώρα προς αναζήτηση μιας καλύτερης ζωής) και της πιο ευάλωτης κατηγορίας του πρόσφυγα/ αιτούντος άσυλο, ο οποίος “βρίσκεται εκτός της χώρας καταγωγής του ή του τόπου κατοικίας του, έχει δικαιολογημένο φόβο δίωξης για λόγους φυλής, θρησκείας, εθνικότητας, συμμετοχής σε ορισμένη κοινωνική ομάδα ή λόγω πολιτικών πεποιθήσεων και εξαιτίας αυτού του φόβου δίωξης αδυνατεί ή δεν επιθυμεί να απολαμβάνει την προστασία αυτής της χώρας ή την επιστροφή σʼ αυτήν”, σύμφωνα με τη Σύμβαση της Γενεύης του 1951 περί του “Καθεστώτος των Προσφύγων”.
Ο διαχωρισμός αυτός καθίσταται όλο και πιο δύσκολος λόγω της απουσίας υποδομών τόσο στις χώρες προέλευσης των μεταναστών όσο και σε ορισμένες από τις χώρες υποδοχής, με αποτέλεσμα τη δυσκολία επιβεβαίωσης της ταυτότητας του ατόμου και του αν, κατά συνέπεια, δικαιούται προσφυγικής προστασίας. Σημειώνεται με την ευκαιρία ότι σύμφωνα με στοιχεία του 2008, οι πρόσφυγες ανέρχονται σε 42.000.000 παγκοσμίως.
Σε ό,τι αφορά ειδικότερα τη χώρα μας, θα μπορούσε κανείς να παρατηρήσει ότι από το περασμένο καλοκαίρι καταγράφηκε ενεργότερο ενδιαφέρον της ΕΕ απέναντι στην Ελλάδα, κύρια πύλη εισόδου μεταναστών ήδη από τις αρχές της δεκαετίας του 1990. Σύμφωνα με δηλώσεις του υπουργού Πολιτικής Προστασίας, Μιχ. Χρυσοχοΐδη: “Διαχειριζόμαστε περίπου το 70% της παράνομης μετανάστευσης στην Ευρώπη” (27.1.10). Στο πλαίσιο αυτό, ο αρμόδιος επίτροπος για θέματα Δικαιοσύνης και Μετανάστευσης της ΕΕ, Ζ. Μπαρό, τόνισε κατά τη διάρκεια επίσκεψής του στη χώρα μας τον περασμένο Ιούλιο ότι η μαζική παρουσία λαθραίων μεταναστών μπορεί να επηρεάσει τη σταθερότητα κρατών όπως η Ελλάδα, εφόσον η ΕΕ δεν επιδείξει την απαραίτητη αλληλεγγύη. Ο επίτροπος δεν παρέλειψε να υπογραμμίσει ότι η ΕΕ θα πρέπει να φανεί πιο αυστηρή με την Τουρκία και να τη βοηθήσει να συνάψει συμφωνίες επανεισδοχής μεταναστών με το Πακιστάν και ενδεχομένως με άλλες χώρες της Ασίας. Σε σκληρό κλίμα κινήθηκε η απάντηση της Άγκυρας, διά του διαπραγματευτή της Τουρκίας με την ΕΕ, Ε. Μπαγίς, ο οποίος σημείωσε μεταξύ άλλων ότι η Τουρκία δεν προτίθεται να εφαρμόσει το Πρωτόκολλο Επανεισδοχής που είχε υπογραφεί με την Ελλάδα το 2001.
Δεδομένων των προαναφερθέντων, καθώς και του ότι τα μεταναστευτικά κύματα προς τη χώρα μας προέρχονται σήμερα κατά κύριο λόγο από τα τουρκικά παράλια (75,4% αύξηση του αριθμού των συλλήψεων το 2008 σε σχέση με το 2007), θα μπορούσε να υποστηριχθεί ότι η μετανάστευση έχει καταστεί μέρος των ελληνοτουρκικών σχέσεων.
Θα πρέπει εδώ να υπενθυμίσουμε ότι, σύμφωνα με δηλώσεις του εκτελεστικού διευθυντή της Υπηρεσίας Ελέγχου των Εξωτερικών Συνόρων της ΕΕ / Frontex (Αύγουστος 2009), Ι. Λάιτινεν, η Άγκυρα δεν ανταποκρίθηκε στο αίτημα της Υπηρεσίας για συνεργασία σε πρακτικό επίπεδο ώστε να αντιμετωπιστεί η παράνομη μετανάστευση. Όπως αναφέρεται ειδικότερα στη γενική έκθεση της Frontex για το 2008, υπήρξε άνοδος στον εντοπισμό λαθραίων μεταναστών στα εξωτερικά σύνορα της ΕΕ στα οποία ανήκει και η Ελλάδα, οφειλόμενη στην αύξηση κινητικότητας τόσο στα ελληνικά σύνορα με την Τουρκία, όπου οι αριθμοί ήταν διπλάσιοι, όσο και στην ιταλική νήσο της Λαμπεντούζα. Αντιθέτως, η παράνομη μετανάστευση προς τις Κανάριες Νήσους, κύρια πύλη εισόδου της Δυτικής Αφρικής προς την ΕΕ, μειώθηκε συνεχεία της επιτυχούς εφαρμογής μέτρων, που κυμαίνονταν από την ενίσχυση του ελέγχου εισόδου έως τις συμφωνίες συνεργασίας με τις χώρες αναχώρησης. Η σύγκριση αυτή είναι ενδιαφέρουσα, αν σκεφθεί κανείς ότι η Ισπανία δεχόταν μέχρι πρόσφατα μεγάλο όγκο αφίξεων ο οποίος έχει πλέον μειωθεί αισθητά.
Κομβικό σημείο στη διαφοροποίηση αντιμετώπισης του θέματος από πλευράς του διεθνούς παράγοντα αποτέλεσε το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο της 18ης και 19ης Ιουνίου στις Βρυξέλλες, όπου τονίστηκε ότι: (α) απαιτείται μεγαλύτερη ενίσχυση της έμπρακτης συνεργασίας με τις βασικές χώρες καταγωγής και διέλευσης, (β) η αποτελεσματικότητα των συμφωνιών επανεισδοχής της ΕΕ θα πρέπει να αυξηθεί ως μέρος της συνολικής εξωτερικής πολιτικής της, και (γ) η περάτωση των διαπραγματεύσεων για τις συμφωνίες επανεισδοχής με τις χώρες προέλευσης, όπως η Τουρκία και η Λιβύη, αποτελεί προτεραιότητα. Έως τότε θα πρέπει να εξακολουθήσουν να εφαρμόζονται οι υφιστάμενες διμερείς συμφωνίες.
Κρίσιμης σημασίας υπήρξε τον Ιούλιο 2009 και η σύνοδος των υπουργών Εσωτερικών και Δικαιοσύνης στη Στοκχόλμη, όπου συνδέθηκε άμεσα η συμπεριφορά της Άγκυρας στο μεταναστευτικό ζήτημα με την ενταξιακή της πορεία στην ΕΕ. Ακόμη, η αλλαγή του Κανονισμού Δουβλίνο ΙΙ (σύμφωνα με τον οποίο ορίζεται ότι τα αιτήματα ασύλου εξετάζονται από την πρώτη χώρα εισόδου) μετατέθηκε για το 2014, ενώ οι ευρωπαίοι εταίροι επέδειξαν περαιτέρω αλληλεγγύη προς τις νότιες χώρες, μέσω της αύξησης των χρηματοδοτήσεων. Τέλος, αποφασίστηκε και η επέκταση της αρμοδιότητας του Ευρωπαϊκού Ταμείου Προσφύγων σε όλους τους παρανόμως εισερχόμενους στην ΕΕ (δηλαδή η κάλυψη αναγκών στέγασης, σίτισης, διερμηνείας, νομικής βοήθειας, ιατρικής και κοινωνικής στήριξης προς τους λαθραίους μετανάστες).
Εν κατακλείδι, διαπιστώνεται ότι το ζήτημα της διεθνούς μετανάστευσης, στο πλαίσιο του οποίου εντάσσεται και η ιδιαίτερα ευαίσθητη περίπτωση της Ελλάδας, είναι πολυσύνθετο και απαιτεί λεπτούς χειρισμούς τόσο σε εθνικό όσο και σε διεθνές επίπεδο. Σε ό,τι αφορά τον μεσογειακό χώρο, πέραν των προσπαθειών που γίνονται από πλευράς του ελληνικού κράτους, συντελούνται και άλλες, σε περιφερειακή κλίμακα, όπως οι συναντήσεις της λεγόμενης “Ομάδας Κουάτρο” (Ελλάδα, Κύπρος, Ιταλία, Μάλτα), η οποία συστάθηκε προκειμένου να υπάρξει μια πιο συντονισμένη προσπάθεια με τις γειτονικές χώρες, ενώ σε ευρωπαϊκό γενικότερα επίπεδο το μεταναστευτικό θέμα εντάσσεται για την περίοδο 2010-2014 στο λεγόμενο “Πρόγραμμα της Στοκχόλμης”, όπου τα ανθρώπινα δικαιώματα, η διάσταση του δικαίου και της δικαιοσύνης, η ανθρώπινη προστασία και αλληλεγγύη κατέχουν πρωταρχικό ρόλο. Αξίζει με την ευκαιρία να σημειωθεί ότι από το προηγούμενο καλοκαίρι παρατηρείται διπλωματική κινητικότητα και στην άλλη πλευρά του Ατλαντικού, καθώς οι ΗΠΑ και η Κούβα ξεκίνησαν συνομιλίες για τη μετανάστευση, οι οποίες είχαν ανασταλεί από το 2003.
Σύμφωνα με τις προβλέψεις, ανεξαρτήτως της παρούσας οικονομικής κρίσης, η Ελλάδα θα συνεχίσει να είναι κύρια (αν όχι η κυριότερη) πύλη υποδοχής μεταναστών, κάτι το οποίο επιβεβαιώνει και το προς σύσταση γραφείο της Frontex στον Πειραιά, εντός του θέρους 2010. Λαμβάνοντας αυτά υπόψη, καθώς και την προσεκτική ισορροπία μεταξύ διασφάλισης των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και ελέγχου εισόδου των μεταναστευτικών εισροών, που καλείται η χώρα μας -όπως και τα υπόλοιπα ευρωπαϊκά κράτη- να διατηρήσει, θα ήταν επιθυμητό να πορευθεί η ελληνική διπλωματία αξιοποιώντας κατά τον καλύτερο δυνατό τρόπο εφεξής την καταρχήν θετική προς την Ελλάδα στάση των ευρωπαίων εταίρων μας, όπως αυτή διαμορφώθηκε από το περασμένο καλοκαίρι.
Πηγή
Γράφει ο Βασίλης Τ. Γεωργακόπουλος, MSc του London School of Economics LSE και υποψήφιος διδάκτορας

Νεότερη ανάρτηση Παλαιότερη Ανάρτηση