Νέα πρόκληση για την ΕΕ: Η Ρωσία "ξυπνάει"

Της Barbara von Ow-Freytag

Η Ρωσία οδεύει προς μια νέα κοινωνική αφύπνιση, χωρίς να έχει δοθεί ιδιαίτερα σημασία σε αυτό στη Δύση. Το περίφημο κοινωνικό συμβόλαιο του Putin καταρρέει, η εμπιστοσύνη στον πρόεδρο πρόσφατα άγγιξε χαμηλό 13 ετών, και σχεδόν ο μισός πληθυσμός βλέπει τη χώρα να πορεύεται σε λάθος κατεύθυνση. Η εμπιστοσύνη στα επίσημα κρατικά ΜΜΕ επίσης βυθίζεται, και ένας αυξημένος αριθμός Ρώσων δηλώνουν ότι αισθάνονται μια προσωπική ευθύνη για την πρόοδο στη χώρα τους. Ακόμη και οι αντιευρωπαϊκές συμπεριφορές υποχωρούν σιγά-σιγά, με το ποσοστό των Ρώσων που έχουν θετική άποψη για την ΕΕ τώρα, να βρίσκεται στο υψηλότερο επίπεδο από την προσάρτηση της Κριμαίας το 2014.

Αυτό το κύμα δυσαρέσκειας προσφέρει ένα νέο ρόλο και momentum για την κοινωνία των πολιτών της Ρωσίας. Οι διαμαρτυρίες για τα κοινωνικά ζητήματα και τον πολιτικό ακτιβισμό αυξάνονται, καθώς οι Ρώσοι όλο και περισσότερο κινητοποιούνται σε ζητήματα όπως οι συντάξεις, το περιβάλλον, η υγεία και η εκπαίδευση. Ένας νέος και τεχνολογικά διογκωμένος ακτιβισμός είναι αυτός που αναπτύσσεται, παρουσιάζοντας νέες ευκαιρίες για τους Ευρωπαίους δωρητές να υποστηρίζουν την αλλαγή και την εξέλιξη στη Ρωσία.

Ο καταλύτης αυτής της δυναμικής υπήρξε η λεπτή αλλά σημαντική αλλαγή της στάσης των Ρώσων τον τελευταίο χρόνο.

Μια μελέτη τον περασμένο Μάιο έδειξε ένα συντριπτικό 94% των Ρώσων που δηλώνουν ότι πλέον δεν στηρίζονται στο κράτος για βοήθεια. Μόλις το 7% όσων συμμετείχαν στη δημοσκόπηση εξέφρασαν στήριξη για έναν ισχυρό ηγέτη, και το 80% προτιμά κοινωνική δικαιοσύνη αντί της τάξης -μια σημαντική μεταβολή από τη δεκαετία του 1990. Μια επόμενη έρευνα που διεξήχθη τον Οκτώβριο και το Νοέμβριο του 2018, έδειξε ότι η πλειοψηφία των Ρώσων τώρα ξεκάθαρα τάσσονται υπέρ της αλλαγής αντί της σταθερότητας και του κράτους δικαίου έναντι της κοινωνικής δικαιοσύνης. Είναι κρίσιμο ότι το 63% επίσης σηματοδοτεί μια νέα διάθεση για "αυτοεκδήλωση” και προσωπική ευθύνη, όπως συνεισφορά στις φιλανθρωπίες, στον εθελοντισμό ή στα κοινωνικά κινήματα.


Όπως συμβαίνει συχνά, αυτές οι μεταβολές γίνονται περισσότερο αισθητές εντός της ίδιας της κοινωνίας των πολιτών. Μετά από 13 χρόνια πολιτικής πίεσης, νομικών διώξεων, δυσφημήσεων και απώλειας της ξένης χρηματοδότησης, η ρωσική αστική κοινωνία είναι ισχυρότερη από ό,τι θα μπορούσε να φανταστεί ο οποιοσδήποτε. Οι αστικές ομάδες έχουν απαντήσει στην καταστολή με ένα εντυπωσιακό μείγμα καινοτομίας και ανθεκτικότητας. Πολλές πρωτοβουλίες πειραματίζονται με επιτυχία με νέους τρόπους εργασίας και δημιουργίας εσόδων. Οι σημερινοί ακτιβιστές συνεργάζονται επίσης με σχεδιαστές, ειδικούς δημοσίων σχέσεων, εμπειρογνώμονες ΙΤ και καλλιτέχνες ή αναπτύσσουν τις δικές τους πλατφόρμες media και πληροφοριών για να προσεγγίσουν νέα ακροατήρια. Αυτός ο νέος "fusion ακτιβισμός” συχνά προσελκύει ευρύτερα ακροατήρια από ό,τι θα μπορούσαν ποτέ να φανταστούν οι παραδοσιακές ΜΚΟ.

Ήδη, νέες μορφές προσεγγίζουν καινούργια και πιο νέα τμήματα της ρωσικής κοινωνίας, βοηθώντας να αλλάξουν οι κοινωνικές συνθήκες στη χώρα. Μια διαδραστική ταινία που αμφισβητεί τα στερεότυπα για τον HIV -ένα απίστευτα "ταμπού”-θέμα για τη Ρωσία- προσέγγισε περισσότερους από 500.000 θεατές το περασμένο έτος. Η Team 29, μια ομάδα νομικών και δημοσιογράφων, έχει απήχηση σε εκατοντάδες χιλιάδων ανθρώπους, συμπεριλαμβανομένων πολλών νέων. Τα καινοτόμα ψηφιακά εγχειρίδια και τα διαδικτυακά παιχνίδια προσφέρουν συμβουλές για το πώς να συμπεριφέρεται κανείς κατά τη διάρκεια αστικών διαδηλώσεων και κρατήσεων. Το Media Zona, ένα ειδησεογραφικό portal που ιδρύθηκε από μέλη των Pussy Riot, έχει απήχηση σε περισσότερους από 1 εκατ. χρήστες κάθε μήνα, με συνεχή ενημέρωση για δίκες, για τις συνθήκες των φυλακών και για βασανισμούς.

Αυτά τα νέα portals πετυχαίνουν εκεί που αποτυγχάνουν όλο και περισσότερο οι ρωσικές αρχές -να συνδεθούν με τους ανθρώπους. Καθώς το κράτος και η κοινωνία αποξενώνονται, οι ομάδες πολιτών σταδιακά οικοδομούν εμπιστοσύνη και νομιμότητα με τα τοπικά ακροατήρια. Η κοινωνιολόγος Ekaterina Schulman ήδη βλέπει ότι η ρωσική κοινωνία μετακινείται από τον ατομισμό σε μια μεγαλύτερη αλληλεγγύη και σε αμοιβαία εμπιστοσύνη. Αν και ακόμη είναι νωρίς, κάποιες τάσεις το επιβεβαιώνουν αυτό. Πέρυσι, ένα κύμα οικολογικών διαμαρτυριών ένωσε τις τοπικές κοινότητες και γεφύρωσε τομείς της ρωσικής οικονομίας που συνήθως σπανίως αλληλεπιδρούν. Σε μεγαλύτερες πόλεις, ο αστικός ακτιβισμός και οι διαδηλώσεις για τη στέγαση, έχουν συνδέσει τοπικές ομάδες με συνήθως απολιτικ πολίτες.

Περισσότερο από οτιδήποτε, πρόσφατες επιτυχίες στον τομέα της άντλησης κεφαλαίων, υπογραμμίζουν αυτή την τάση. Η Takie Dela, ένας οργανισμός με στόχο την ανάπτυξη ενός δικτύου φιλανθρωπιών στη Ρωσία για παράδειγμα, προσέλκυσε περισσότερες από 520.000 online δωρεές πέρυσι με το μείγμα της σε βάθος διερεύνησης και της άμεσης υποστήριξης για περίπου 150 φιλανθρωπικά projects ανά τη Ρωσία. Πέρυσι, οι εκστρατείες συγκέντρωσης κεφαλαίων από την ΜΚΟ Transparency International και το φιλελεύθερο περιοδικό New Times, έδειξαν ότι οι Ρώσοι είναι έτοιμοι να κάνουν χορηγίες και εκτός των "ήπιων” κοινωνικών θεμάτων. Το κοινό του New Times χρηματοδότησε το πρόστιμο των 22 εκατ. Ρουβλίων (329.000 δολάρια), με στόχο να κλείσει το μέσο, σε μόλις τέσσερις ημέρες, αποδεικνύοντας ότι αναπτύσσεται ένας νέος συνδετικός κρίκος μεταξύ των απλών Ρώσων και των ανεξάρτητων ομάδων.

Για την ΕΕ, αυτές οι εξελίξεις είναι περισσότερο από ενθαρρυντικές. Καθώς υποχωρεί το αντί-δυτικό -ή τουλάχιστον το αντί-ευρωπαϊκό αίσθημα μεταξύ του πληθυσμού- και με τα δύο τρίτα των Ρώσων έτοιμα να "συμβάλλουν ατομικά” στην εξέλιξη της χώρας, πολλές νέες επιλογές βρίσκονται στο τραπέζι τις οποίες η ΕΕ δεν έχει την πολυτέλεια να σπαταλήσει.

Είναι κρίσιμο οι Ευρωπαίοι να εκμεταλλευτούν αυτή την εταιρεία. Είναι αλήθεια ότι οι σημερινοί ακτιβιστές στη Ρωσία σπανίως αναφέρονται σε θεμελιώδεις ελευθερίες, διακηρύξεις ή διεθνείς μηχανισμούς. Αντί αυτού, εστιάζουν σε προσβάσιμες, έξυπνες εκστρατείες που εξανθρωπίζουν τα θέματα και μιλούν στους ανθρώπους σε γλώσσα που είναι κατανοητή. Αλλά στο παρασκήνιο, μάχονται για τις ίδιες τις αξίες τις οποίες στηρίζει η ΕΕ: ισότητα, δικαιοσύνη, ελευθερία, διαφάνεια και δικαιοσύνη.

Η ΕΕ πρέπει να αναγνωρίσει αυτές τις νέες πραγματικότητες στη ρωσική κοινωνία, και γρήγορα.

Μετά από την αποχώρηση των περισσότερων αμερικανικών ιδρυμάτων από τη Ρωσία, η ΕΕ και τα κράτη-μέλη της ηγούνται τώρα των χορηγήσεων στη χώρα. Η χρηματοδότηση της ΕΕ διαμορφώνεται περί τα 7 εκατ. Ευρώ ετησίως. Μέχρι στιγμής, καμία ουσιαστική αύξηση δεν προγραμματίζεται στον επόμενο κύκλο χρηματοδότησης που ξεκινά το 2021. Ωστόσο οι μεταβαλλόμενες διαθέσεις στη ρωσική κοινωνία αποτελούν μια ευκαιρία για να εκπληρωθούν οι κατευθυντήριες αρχές της ίδιας της Ευρώπης αναφορικά με τις σχέσεις με τη Ρωσία, ειδικά η δέσμευση για τη στήριξη της αστικής κοινωνίας και η προώθηση των ανθρώπινων επαφών. Αυτό έχει να κάνει με το να προσαρμοστεί η ΕΕ στη σημερινή Ρωσία, και να συνδεθεί με όσους εργάζονται για την ανάπτυξη και τη μεταρρύθμιση.

Πολλοί Ρώσοι ακτιβιστές δεν αναζητούν απλώς άμεση στήριξη και χρηματοδότηση. Θέλουν να συνδεθούν σε νέα δίκτυα και να μοιραστούν το know-how και την εμπειρία τους. Θα πρέπει να τους δοθεί μια σειρά από εργαλεία, τα οποία να είναι όσο πιο καινοτόμα, δυναμικά και ενθαρρυντικά μπορούν. Για παράδειγμα, τα σχήματα θα πρέπει να είναι μικρά, ευέλικτα, και εύκολα σε πρόσβαση. Τα προγράμματα της ΕΕ και η χρηματοδότηση θα πρέπει επίσης να είναι ανοιχτά σε ανεπίσημα κινήματα, σε ομάδες που πειραματίζονται με μοντέλα κερδοσκοπικού χαρακτήρα και με νέες ανεξάρτητες πλατφόρμες ΜΜΕ. Ενσωματώνοντας τους νέους Ρώσους στα προγράμματα που είναι ανοιχτά στις χώρες της Ανατολικής Εταιρικής Σχέσης, η ΕΕ μπορεί να βοηθήσει στην επανασύνδεση των δεσμών των ανθρώπων σε όλη την μετά-σοβιετική περιοχή.

Η καλλιέργεια της "άλλης Ρωσίας” είναι το καλύτερο που μπορεί να κάνει η ΕΕ καθώς συνεχίζει η καταστολή του ανεξάρτητου ακτιβισμού και της ελευθερίας του λόγου. Το διαδίκτυο παραμένει ο κύριος στόχος της περιοριστικής νομοθεσίας, ενώ το καθεστώς κοιτάζει ακόμη και προς την Κίνα για συμβουλή. Αλλά εάν και πότε οι αλλαγές θα έρθουν στη Ρωσία, η κοινωνία των πολιτών και τα ανεξάρτητα ΜΜΕ θα είναι απαραίτητα για την πρόοδο και τη μεταρρύθμιση.

Capital


Οι απόψεις του ιστολογίου μπορεί να μην συμπίπτουν με τα περιεχόμενα του άρθρου

Νεότερη ανάρτηση Παλαιότερη Ανάρτηση