Με πόσες 21ες Απριλίου συνεργάζεται η ΕΕ;

Γράφει ο Βαγγέλης Γεωργίου

Έμειναν τότε εμβρόντητοι στην ΕΟΚ από την επιβολή πραξικοπήματος στην Ελλάδα το 1967. Γι’ αυτό λοιπόν, πάγωσαν την ιστορική Συμφωνία Σύνδεσης με την Αθήνα διότι δεν γινόταν να συνεργάζονται με μια δικτατορία. Ήταν όμως ειλικρινείς; Ίσως από τις πιο εύστοχες και συμπυκνωμένες απαντήσεις έδωσε ο αρχισυντάκτης του Οικονομικού Ταχυδρόμου Γιάννης Μαρίνος: «Όχι! Κι αυτό όχι μόνο γιατί μεμονωμένα οι κυριότερες χώρες της ΕΟΚ είχαν άριστες σχέσεις -οικονομικές και άλλες- με τη Χούντα (πχ Γαλλία) αλλά και γιατί το πάγωμα δεν αφορούσε το σύνολο της Συμφωνίας αλλά τα τμήματα εκείνα που η προώθησή τους θα ήταν –κατά σύμπτωση- επωφελής για την ελληνική οικονομία. Ενώ αφέθηκε σε αδιατάρακτη λειτουργία το σκέλος που αφορούσε τα βιομηχανικά προϊόντα, πράγμα που συνέφερε, κατά σύμπτωση, τις χώρες της ΕΟΚ. Ήταν όμως αυτά συμπτωματικά; Μάλλον όχι.»

Πέρασαν 52 χρόνια από τη Απριλιανό πραξικόπημα και από τότε που η ΕΟΚ πρόταξε τα ανθρώπινα δικαιώματα. Δίχως να λείπουν οι ευρωβουλευτές που ανησυχούσαν πραγματικά για την Ελλάδα, η συνολική πραγματικότητα ήταν διαφορετική. Η ιδρυτική πράξη της ΕΟΚ (1957) είχε αφήσει σκοπίμως στην απ’ έξω τα ανθρώπινα δικαιώματα και τη δημοκρατία. Υποτίθεται όμως πως τα χρόνια πέρασαν, στην ΕΕ ωρίμασαν σφηνώνοντας στις συνθήκες δικαιώματα κ.α. και γεμίζοντας με δημοκρατικό περιεχόμενο το τεχνοκρατικό αφήγημα. Οι διεθνείς σχέσεις όμως είναι μάλλον πολύ μακρινός συγγενής του σεβασμού στα ανθρώπινα δικαιώματα.

Χρησιμοποιώντας τα στοιχεία της Κομισιόν, την μέτρηση του βαθμού δημοκρατικότητας του  Economist Index Unit και της έκθεσης Freedom House (2018), εντοπίσαμε τον αριθμό των δικτατορικών καθεστώτων που συνεργάζονται στενά και διαπραγματεύονται με την ΕΕ. Πρέπει να ληφθεί υπόψιν ότι ο βαθμός δημοκρατικότητας των δύο παραπάνω εκθέσεων δεν είναι πανάκεια αλλά δίνουν μια ενδεικτική εικόνα. Επιπλέον, η ΕΕ συνομιλεί και συνεργάζεται με κράτη που έχουν ρίξει κυριολεκτικά «μαύρο» στον τύπο όπως φαίνεται και στην έκθεση των Ρεπόρτερ Χωρίς Σύνορα.

Οι διπλωμάτες της ΕΕ δίνουν μέγιστη σημασία στις εμπορικές συμφωνίες διότι «είναι πολύ σημαντικές για την ΕΕ»,  λέει η Κομισιόν, «καθώς αποτελούν βασική κινητήρια δύναμη της οικονομικής ανάπτυξης. Το 2015 η ΕΕ ήταν ο μεγαλύτερος εξαγωγέας και εισαγωγέας προϊόντων και υπηρεσιών στον κόσμο, καλύπτοντας το 32,15% του παγκόσμιου εμπορίου, έναντι των ΗΠΑ (12,01%) και της Κίνας (10,68%).

Σε συνέντευξη που είχε δώσει το 2016 ο πρόεδρος της Κομισιόν Ζαν Κλωντ Γιούνγκερ ομολογούσε πως “Έχουμε σχέσεις με όλες τις δικτατορίες, διότι πρέπει να βοηθήσουμε να οργανώσουμε, να συνδιοργανώσουμε τον κόσμο«. Στην ευρωπαϊκή αργκό το ονομάζουν «πραγματισμό με αρχές» (Principled pragmatism). Ενδεικτικά, για να «οργανώσει» τον κόσμο η ΕΕ έχει υπογράψει εμπορικές συμφωνίες με 28 στυγνά αυταρχικά καθεστώτα που δεν έχουν όμοιό τους στη βιαιότητα.

Στον κάλαθο των αχρήστων οι Συνθήκες

Προφανώς και στις διεθνείς σχέσεις οι συμμαχίες με το διάβολο είναι ίσως κάτι το αναπόφευκτο. Ωστόσο, τείνουν να γίνονται υποκριτικές όταν ένα μέρος υπερθεματίζει όσον αφορά τα ανθρώπινα δικαιώματα. Το άρθρο 21 της Συνθήκης της Λισσαβώνας έχει καθαρά διακοσμητικό χαρακτήρα.

Σύμφωνα με αυτό «η δράση της Ένωσης στη διεθνή σκηνή έχει ως γνώμονα και σχεδιάζεται με στόχο να προωθεί στο ευρύτερο παγκόσμιο πλαίσιο τις αρχές που έχουν εμπνεύσει τη δημιουργία, την ανάπτυξη και τη διεύρυνσή της: Η Ένωση προσπαθεί να αναπτύσσει σχέσεις και να δημιουργεί εταιρικές σχέσεις με τρίτες χώρες και διεθνείς, περιφερειακούς ή παγκόσμιους οργανισμούς που συμμερίζονται τις αρχές της δημοκρατίας, του κράτους δικαίου, της οικουμενικότητας και του αδιαίρετου των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και των θεμελιωδών ελευθεριών, του σεβασμού της ανθρώπινης αξιοπρέπειας, της ισότητας και της αλληλεγγύης και του Καταστατικού Χάρτη του ΟΗΕ και του διεθνούς δικαίου».

Ακτινογραφώντας τη Συνθήκη της Λισσαβώνας όσον αφορά την επίδρασή της στις εμπορικές σχέσεις της ΕΕ, η επίκουρη καθηγήτρια στο Πανεπιστήμιο του Σάσεξ Samantha Velluti δεν φέρνει πολύ καλά νέα. «Η ΕΕ από τα μέσα της δεκαετίας του ’90, έχει αναπτύξει ένα πολύπλοκο φάσμα μέσων για την προώθηση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων στην πολιτική εξωτερικού εμπορίου της, όπως οι ρήτρες για τα ανθρώπινα δικαιώματα στις διμερείς εμπορικές συμφωνίες και ένα σύνολο κριτηρίων ανθρωπίνων δικαιωμάτων στο σύστημα γενικευμένων προτιμήσεων. Ωστόσο, ο αντίκτυπος και η αξιοπιστία της προσέγγισης της ΕΕ για τα ανθρώπινα δικαιώματα στην πολιτική εξωτερικού εμπορίου της τέθηκε υπό αμφισβήτηση λόγω της επιλεκτικής και άνισης εφαρμογής αυτών των μέσων για τα ανθρώπινα δικαιώματα«.

Έτσι, στο πλαίσιο αυτό η Samantha Velluti καταλήγει στο γεγονός ότι «η ΕΕ φαίνεται να ασχολείται περισσότερο με τους στόχους οικονομικής και πολιτικής ολοκλήρωσης μια κοινότητας και όχι με τους στόχους μιας οργάνωσης για τα ανθρώπινα δικαιώματα«. Τα πράγματα γίνονται πιο σκοτεινά από τη στιγμή που σε σημαντικό βαθμό ο τρόπος διεξαγωγής αυτών των εμπορικών διαπραγματεύσεων πάσχει ανησυχητικά από αδιαφάνεια.

Είναι πασιφανές ότι οι προτεραιότητες είναι διαφορετικές για τις Βρυξέλλες, καθώς σύμφωνα με την Κομισιόν «οι νέες εμπορικές συμφωνίες δημιουργούν νέες επιχειρηματικές ευκαιρίες για τις ευρωπαϊκές επιχειρήσεις, οδηγώντας σε περισσότερες θέσεις εργασίας, ενώ οι καταναλωτές μπορούν να προσβλέπουν σε περισσότερες επιλογές και χαμηλότερες τιμές». Αντί, να εκδημοκρατίσουν οι Ευρωπαίοι τις μεθόδους στις διεθνείς τους σχέσεις, χρηματικοποίησαν το αφήγημά τους.

Χρηματοδοτώντας έναν κατηγορούμενο για γενοκτονία

Τον Φεβρουάριο του 2019, η έκπληκτη Ευρωβουλευτίνα Marina Albiol Guzmán ζήτησε εξηγήσεις από στην Κομισιόν πως ήταν δυνατόν να κάτσει η ΕΕ στο ίδιο τραπέζι με τον ηγέτη του Σουδάν -που κατηγορείται για γενοκτονία- ενόψει της Συνόδου Κορυφής ΕΕ-Αραβικού Συνδέσμου. Η ευρωβουλευτίνα, μάλιστα, δεν παρέλειψε να ρωτήσει αν η ΕΕ «θα χρηματοδοτήσει τις δυνάμεις ασφαλείας του Σουδάν υπό το πρόσχημα του ελέγχου της μετανάστευσης παρά τις κατηγορίες;».

Η Κομισιόν επιχειρώντας να υπερασπιστεί τις πολιτικές της αναφέρει ρητά ότι η οικονομική βοήθεια που προσφέρει στο Σουδάν δεν κατευθύνεται στον σουδανικό στρατό ούτε απευθείας στην κυβέρνηση. Τα χρήματα πάνε κατευθείαν σε ΜΚΟ και υπηρεσίες διεθνών οργανισμών, όπως ο ΟΗΕ.
Στον βαθμό που ισχύουν οι ισχυρισμοί της ΕΕ, αυτή η στρατηγική είναι καταδικασμένη όσα εκατομμύρια και αν προσφέρει. Και να επιδιώξει η «ΕΕ να εντοπίσει και να υποστηρίξει τις δυνάμεις της αλλαγής» λέει η καθηγήτρια Πολιτικών Επιστημών Vera van Hüllen «σε επίπεδο κοινωνίας των πολιτών, ο διακυβερνητικός δίαυλος συνεργασίας με τα αυταρχικά καθεστώτα θα περιορίζει πάντα την στρατηγική επιλογή και την προθυμία της ΕΕ να αντιμετωπίσει ανοιχτά τους διεθνείς εταίρους της». Ένα γνήσιο παράδειγμα τέτοιου διακυβερνητικού δίαυλου συνεργασίας Ευρωπαίων και δικτατόρων είναι η πολιτισμένη Γαλλία, όπως το αποτυπώνει σε παλαιότερο άρθρο της η δημοσιογράφος Khadija Sharife.

Ωστόσο, απ’ ότι δείχνει και έρευνα του ελβετικού οργανισμού IRIN, η Κομισιόν δεν λέει την αλήθεια. Η διαβόητη Εθνική Υπηρεσία Πληροφοριών και Ασφάλειας (NISS) του Σουδάν απέκτησε ολοκαίνουργιες μοτοσυκλέτες με λεφτά της ΕΕ! Πρόκειται για τα 200 εκ. ευρώ που έδωσε ανεξέλεγκτα η ΕΕ σε partners της οι οποίοι, όπως η UNHCR, παραδέχονται ότι  παρέδωσαν οι ίδιοι τον εξοπλισμό. Έτσι και στο Σουδάν, που ανθεί η δουλεία, η ΕΕ επιστρατεύσει την τυφλή χρηματικοποίηση των πολιτικών της. Εξάλλου, το 2016, το SPIEGEL και το δίκτυο Tagesschau αποκάλυψαν τις μυστικές συμφωνίες ΕΕ-Σουδάν προκειμένου να ενισχυθεί με εξοπλισμό και εκπαίδευση των δυνάμεων καταστολής.

Σύμφωνα με έρευνα της Oxfam, από τα 400 εκ. ευρώ που διέθεσε η ΕΕ μέσω ειδικού Ταμείου για την καταπολέμηση της εμπορίας ανθρώπων στη Αφρική, μόνο το 3% δόθηκε για την ανάπτυξη ασφαλών μεταναστευτικών διαδρομών. Το μεγαλύτερο μέρος δαπανήθηκε για τον έλεγχο της μετανάστευσης, δηλαδή καταστολή.  Ο καθηγητής Διεθνών Σχέσεων στο Πανεπιστήμιο του Λονδίνου Lee Jones έγραψε ότι «η ΕΕ έχει βάψει τα χέρια της με το αίμα μεταναστών» πληρώνοντας δικτατορικά καθεστώτα.

Σουδανοί εμπειρογνώμονες ανέφεραν ότι η ΕΕ λειτουργεί έχοντας την εντύπωση ότι η σουδανική κυβέρνηση είναι ειλικρινής στην επιθυμία της να τερματίσει την κερδοφόρα επιχείρηση διακίνησης ανθρώπων. «Υπάρχει έλλειψη πολιτικής βούλησης από τη σουδανική κυβέρνηση για την καταπολέμηση της εμπορίας ανθρώπων«, εξήγησε ο Ριφάτ Μακκάι, δικηγόρος στο Χαρτούμ. «Η δημιουργία νέων πολιτικών και νόμων σύνταξης γίνεται από την κυβέρνηση μόνο για να ευχαριστήσει τις δυτικές χώρες. Στην πραγματικότητα τίποτα δεν αλλάζει«.

Ο πρεσβευτής της ΕΕ στο Σουδάν, Jean-Michel Dumond, απορρίπτει την κριτική για τις σχέσεις της Ευρώπης με το Χαρτούμ. «Έχουμε κατηγορηθεί για όλες τις αμαρτίες του κόσμου και είναι απολύτως σαφές ότι ποτέ δεν συνεργαστήκαμε με το RSF – δεν έχουμε κανέναν σύνδεσμο«, δήλωσε στο IRIN. «Η ενίσχυση της ΕΕ χορηγείται υπό πολύ σαφείς προϋποθέσεις«. Η ερευνήτρια δημοσιογράφος Caitlin L. Chandler αναφέρει όμως ότι οι πρώην υπάλληλοι συνοριακών ελέγχων από ευρωπαϊκές χώρες έρχονται στο Χαρτούμ ως σύμβουλοι, αντικαθιστώντας εμπειρογνώμονες ανάπτυξης σε μερικούς διεθνείς οργανισμούς. Ένα από τα τελευταία έργα που χρηματοδοτούνται από την ΕΕ είναι ένα Περιφερειακό Κέντρο Διοίκησης στο Χαρτούμ (ROCK), το οποίο θα διοικείται από το Civipol από το σουδανέζικο εκπαιδευτικό συγκρότημα της αστυνομίας.

Το Κολλέγιο της Ευρώπης στην υπηρεσία των Σαουδαράβων

Ενώ πρόσφατα η Σαουδική Αραβία έχει δεχτεί σφοδρή κριτική για την υπόθεση Κασόγκι –και όχι μόνο- το εκπαιδευτικό ίδρυμα που δημιούργησαν οι ευρωπατέρες παίρνει χρήματα από το σαουδαραβικό καθεστώς! Πρόσφατα η ειδική σε θέματα διαφάνειας Γερμανίδα ευρωβουλευτίνα Ingeborg Graessle διαμαρτυρήθηκε με επιστολή της στον πρύτανη του ιδρύματος.

Το θέμα έφερε στην επιφάνεια το EUobserver δίχως όμως να πάρει περισσότερη δημοσιότητα. «Λαμβάνοντας υπόψη ότι το Κολλέγιο της Ευρώπης παίρνει κονδύλια από τον προϋπολογισμό της ΕΕ, εμείς ως αρμόδια αρχή της ΕΕ πρέπει να έχουμε μια σαφή εικόνα των δεσμεύσεών σας προκειμένου να διαφυλάξουμε τα συμφέροντα των φορολογουμένων της ΕΕ» ανέφερε η βουλευτίνα.

Η Ingeborg Graessle ως επικεφαλής επιτροπής προϋπολογισμού κινητοποιήθηκε μετά τις αποκαλύψεις ότι οι Σαουδάραβες είχαν πληρώσει το Κολέγιο της Ευρώπης για να έρθουν σε επαφή με ευρωβουλευτές κεκλεισμένων των θυρών στο πλαίσιο πρακτικής άσκησης του μεταπτυχιακού προγράμματος! «Μα αυτός είναι ένας τύπος δράσης που χαρακτηρίζει ξεκάθαρα τις ομάδες συμφερόντων», δήλωσε η Γερμανίδα πολιτικός.

Πράγματι, το Κολλέγιο της Ευρώπης εκπαιδεύει διπλωμάτες της Σαουδικής Αραβίας. Στελέχη του δικτατορικού καθεστώτος έρχονται στην ΕΕ για να εκπαιδευτούν στις διαδικασίες λήψης αποφάσεων, στον τρόπο που διαπραγματεύεται η ΕΕ, στην ευρωπαϊκή εξωτερική πολιτική και τον έλεγχο των συνόρων. Σε ένα από αυτά τα προγράμματα μάλιστα, το Κολλέγιο της Ευρώπης είπε ένα shokran jazila «σας ευχαριστούμε» και ευχήθηκε στους Σαουδάραβες διπλωμάτες που εκπαίδευσε «καλή τύχη στην καριέρα τους!». Εκτός αυτού, μπορεί κανείς να ρίξει μια ματιά στο Ευρωπαϊκό Παρατηρητήριο για τις Εταιρείες για να καταλάβει τον τρόπο που διεισδύουν οι Σαουδάραβες στους θεσμούς της ΕΕ. Υπόψιν ότι πολλοί απόφοιτοι του εν λόγω ιδρύματος διαμαρτυρήθηκαν για τις ντροπιαστικές δοσοληψίες του Κολεγίου!

Ανεξέλεγκτη η δικτατορική Ερυθραία

Οι ακτιβιστές της Ερυθραίας αναφέρουν ότι η ΕΕ παραβλέπει τα ανθρώπινα δικαιώματα προκειμένου να εμποδίσει την έξοδο από τη χώρα, αλλά με αυτό τον τρόπο το ευρωπαϊκό μπλοκ καταστρέφει τη δική του δημοκρατική αξιοπιστία και τον σεβασμό των θεμελιωδών δικαιωμάτων και ελευθεριών. «Η ΕΕ αντιπροσωπεύει τη δημοκρατία και τα ανθρώπινα δικαιώματα και στρέφει την πλάτη της στις δικές της αξίες», δήλωσε ο ακτιβιστής της EMDHR Kidan. «Το μήνυμα ότι προσφέρει στους ανθρώπους στο Κέρας της Αφρικής είναι λάθος».

Μπορεί οι Ευρωπαίοι να δίνουν κάποια εκατομμύρια στη χώρα -στο πλαίσιο του Ευρωπαϊκού Ταμείου Ανάπτυξης- αλλά «υπάρχει έλλειψη προϋποθέσεων (conditionality) στις συμφωνίες αυτές«, είχε πει σε συνέντευξη του στο γαλλικό ραδιόφωνο RFI το καλοκαίρι του 2017 ο ευρωβουλευτής Lars Adaktusson. «Είναι αδύνατο για τους Ευρωπαίους να ελέγξουν κατά πόσο σέβονται τα ανθρώπινα δικαιώματα σε αυτή τη χώρα». Ο δικτάτορας Isaias Afewerki ενώ παρεμποδίζει τους ελέγχους, όπως λέει ο Adaktusson, ταυτόχρονα καταφέρνει να αντλεί χρηματική βοήθεια δίχως να σημειώσει πρόοδο στα ανθρώπινα δικαιώματα. Στο εξαιρετικά κατατοπιστικό Eritrea: A Country Under the Sway of a Dictatorship, Desertion, Refuge & Asylum αποκαλύπτεται πόσο «ενδιαφέρονται» στην ΕΕ για τη δημοκρατία και τον λαό της Ερυθραίας.

«Οι Ευρωπαίοι πολιτικοί προσέγγισαν την κυβέρνηση της Ερυθραίας ελπίζοντας να περιορίσουν την εκροή προσφύγων και συνεχίστηκε η συνεργασία για την ανάπτυξη μεταξύ της ΕΕ και της Ερυθραίας. Ωστόσο, οι Ευρωπαίοι δεν είχαν μια βαθύτερη κατανόηση των βασικών αιτιών της φυγής των ανθρώπων αποτυγχάνοντας να απαιτήσουν μεταρρυθμίσεις στην εθνική υπηρεσία ως προϋπόθεση για να σταματήσει η μαζική έξοδος» αναφέρει το Ίδρυμα Bertelsmann που εξετάζει την ειρηνική μετάβαση στη δημοκρατία και την οικονομία της αγοράς. Οι εμπειρογνώμονες του ιδρύματος κατατάσσουν την Ερυθραία στα δικτατορικά καθεστώτα. Παρόλα αυτά, οι αξιωματούχοι της ΕΕ προσπάθησαν να «θάψουν» την έκθεση-κόλαφο του ΟΗΕ για την πολιτική κατάσταση της χώρας, παρέχοντας προστασία στο καθεστώς ενόψει συμφωνιών με το καθεστώς.

«Όλα αυτά εγείρουν το ερώτημα εάν η ΕΕ απλώς ρίχνει χρήματα στο πρόβλημα σε μια προσπάθεια να το διώξει» έλεγε το 2017 ο καθηγητής ανθρωπολογίας και δικαίου Αφρικής στο Πανεπιστήμιο του Λονδίνου, John R Campbell. «Η παροχή βοήθειας στα καταπιεστικά αφρικανικά καθεστώτα για την εκπόνηση αποτελεσματικών συνοριακών ελέγχων που θα εμπόδιζαν τους πραγματικούς πρόσφυγες να διαφύγουν παραβιάζει φανερά τις βασικές αρχές του ευρωπαϊκού δικαίου. Τα κράτη μέλη της ΕΕ δεσμεύονται επίσης από τη σύμβαση του 1951 για τους πρόσφυγες να προσφέρουν προστασία σε πραγματικούς πρόσφυγες».

Είναι όλοι οι δικτάτορες ίσοι;

Η ηγέτες της ΕΕ επιδεικνύουν μια ιδιοτέλεια στην επιλογή χωρών, που θα επιβάλλουν κυρώσεις στοχοποιώντας τις πιο ευάλωτες. Αντίθετα, ασκείται λιγότερη πίεση εκδημοκρατισμού σε καθεστώτα που αναμένεται να είναι πιο σταθερά και συνεργάσιμα συγκριτικά. Το πολιτικό και οικονομικό κόστος των Ευρωπαίων βαραίνει περισσότερο από το γνήσιο ενδιαφέρον για εκδημοκρατισμό μιας χώρας. Έτσι, ενώ Σαουδική Αραβία και Τουρκία απολαμβάνουν ασυλίας δίχως κυρώσεις, η ΕΕ έχει επιβάλλει μια σκληρή πολιτική αποκλεισμού στη Βενεζουέλα. Ο χαρακτηρισμός μιας χώρας ως δικτατορικής δεν υπακούσει στους όρους της πολιτικής επιστήμης αλλά στη συγκυρία.

Οι Ευρωπαίοι, πριν «ανακαλύψουν» ότι ο Καντάφι ήταν δικτάτορας και τον εξοντώσουν, του έστειλαν 50 εκατ. ευρώ το 2011 ως μέρος διευθέτησης του προβλήματος των προσφύγων. Η «διευθέτηση» θα ήταν η δημιουργία ενός τεράστιου βίαιου συστήματος καταστολής και παρεμπόδισης των μεταναστών να πλησιάσουν τις ευρωπαϊκές ακτές.

Για τον Επίτροπο Günther Oettinger η εκτέλεση του δημοσιογράφου Κασόγκι δεν είχε διελευκανθεί σε τέτοιο βαθμό που να δικαιολογεί την επιβολή κυρώσεων στην κυβέρνηση της Σαουδικής Αραβίας! Στην Ερυθραία, ενώ οι Ευρωπαίοι διπλωμάτες γνωρίζουν πολύ καλά την ανυπαρξία ανθρωπίνων δικαιωμάτων από το δικτατορικό καθεστώς, διαρροή από τα Wikileaks αποκάλυψε ότι δεν θέλουν να επιβάλλουν κυρώσεις στον δικτάτορα!

Στην περίπτωση του πλούσιου σε ενέργεια Αζερμπαϊτζάν, η ΕΕ καλοπιάνει το καθεστώς ενώ τα ανθρώπινα δικαιώματα βρίσκονται στο ναδίρ. Όπως είχε πει και ένας διπλωμάτης των Βρυξελλών οι κυρώσεις σε ένα τέτοιο καθεστώς δεν θα έκαναν τίποτα, «δεν έχουμε επιρροή στο Μπακού».
Οι ενεργειακές ανάγκες της ΕΕ, ιδιαίτερα των βόρειων ιδρυτικών κρατών-μελών, απαιτούν μεγαλύτερη ταχύτητα από την καταθλιπτικά αργή εφαρμογή των δημοκρατικών αρχών από τα πλούσια σε ορυκτές πηγές αυταρχικά καθεστώτα. Η τυπική υιοθέτηση προγραμμάτων που αφορούν στα ανθρώπινα δικαιώματα προσφέρει την απαραίτητη βιτρίνα για να προωθούνται οι εμπορικές και ενεργειακές συμφωνίες. Η ΕΕ δεν έχει δείξει ενδιαφέρον για τους εσωτερικούς «ανεπίσημους» παράγοντες των κρατών αυτών ώστε να καταλάβει πως λειτουργούν αυτές οι κοινωνίες και να αναπτύξει κατάλληλες στρατηγικές.

Το τέχνασμα των δικτατόρων

Οι δικτάτορες έχουν επιδείξει μια στροφή σε δημοκρατικές μεθόδους ανάδειξης κυβερνήσεων. Όπως έχει πει και η Busingye Kabumba από το Πανεπιστήμιο Makerere οι Αφρικανοί δικτάτορες «λατρεύουν τις εκλογές». Τι συμβαίνει πραγματικά όμως;

Στρατεύματα του Σομαλού ηγέτη Yoweri Museveni, που χρησιμοποιούνται συστηματικά σε αιματοβαμμένες ενέργειες εναντίον αντιπάλων, έχουν εκπαιδευτεί από την ΕΕ προκειμένου να καταπολεμήσουν την ισλαμική τρομοκρατία. O Museveni είναι επί δεκαετίες ο εκλεγμένος ηγέτης που μεταξύ άλλων ήθελε να εκτελούνται οι ομοφυλόφιλοι στη χώρα του. Στην Ανγκόλα ο δικτάτορας φαινομενικά αποσύρθηκε αλλά στην ουσία τα παιδιά του συνέχισαν να ασκούν την εξουσία απομυζώντας τη χώρα.

Πολλοί δικτάτορες απλά περνάνε νόμους που τους επιτρέπουν να επεκτείνουν τις θητείες του για πολλά χρόνια. «Στην υποσαχάρια Αφρική, οι ισχυροί ηγέτες έχουν μεγάλη ανάγκη να φαίνονται δημοκρατικά εκλεγμένοι. Η περιοχή αυτή εξαρτάται περισσότερο από την βοήθεια της Δύσης, η οποία θέλει δημοκρατία, αν και είναι αμφιλεγόμενο κατά πόσο οι δυτικοί νοιάζονται πραγματικά για τη δημοκρατία όσο λένε» έγραψε ο Jeffrey Gettleman στους New York Times.

Στο ίδιο συμπέρασμα έχουν καταλήξει οι Nic Cheeseman και Brian Klaas σε πρόσφατη έρευνά τους. Οι δικτάτορες χρησιμοποιούν τις εκλογές για να παραμείνουν στην εξουσία μειώνοντας την κριτική από τη Δύση και αυξάνοντας τις πιθανότητες να λάβουν χρηματική βοήθεια.  Το 2018 σε μελέτη του Γερμανικού Ινστιτούτου για Διεθνείς Υποθέσεις και Ασφάλειας καταδείχτηκε πόσο επιδέξια οι δικτάτορες των αφρικανικών κρατών διαχειρίζονται τους Ευρωπαίους ώστε να αποσπούν ανταλλάγματα πολιτικής και οικονομικής φύσεως.

Εξάλλου για τα αυταρχικά καθεστώτα με μέτρια επίπεδα πολιτικής φιλελευθεροποίησης, η συνεργασία για τη δημοκρατία και τα ανθρώπινα δικαιώματα έγινε μέρος των πιο «επιτυχημένων» στρατηγικών επιβίωσης τους, συμπέρανε η καθηγήτρια Πολιτικών Επιστημών Vera van Hüllen σε εκτενή έρευνά της το 2015. Στο Τουρκμενιστάν συμβαίνει κάτι παρόμοιο.

Οι Αφρικανοί αυταρχικοί ηγέτες επιδεικνύουν μια ιδιότυπη στρατηγική εξωστρέφειας (extraversion) εδώ και αρκετά χρόνια για να παραμένουν στην εξουσία. «Μικρά αυταρχικά αφρικανικά καθεστώτα, όπως η Γουινέα και η Μαυριτανία, έχουν προβεί σε μια σειρά από συλλήψεις υποτιθέμενων «ισλαμιστών», «πολέμαρχων» και άλλων διακρατικών «ανατρεπτικών απειλών», διαμορφώνοντας έτσι την πολιτική τους ώστε να δείχνει συμβατή με το αφήγημα των ηγεμονικών κρατών της Δύσης, επιδιώκοντας να αποκτήσουν είτε περισσότερη υποστήριξη από τα δυτικά κράτη είτε να μειώσουν την πίεση εκδημοκρατισμού (ή και τα δύο)» όπως είχε καταδείξει ο καθηγητής Πολιτικών Επιστημών στο πανεπιστήμιο της Οτάβα Cédric Jourde.

Απομύζηση της Αφρικής

Φαίνεται πως η βοήθεια που προσφέρει η ΕΕ είναι κατ’ επίφαση κίνηση για την ανάπτυξη και τον εκδημοκρατισμό. Η ΕΕ έχει στην κυριολεξία απομυζήσει την αφρικανική ήπειρο, όπως κατέδειξε η έρευνα του Global Justice Now για το 2017. «Οι αφρικανικές χώρες έλαβαν 161,6 δισεκατομμύρια δολάρια το 2015 -κυρίως υπό τη μορφή δανείων, προσωπικών εμβασμάτων και ενισχύσεων-επιχορηγήσεων. Ωστόσο, την ίδια χρονιά περίπου 203 δισεκατομμύρια δολάρια βγήκαν από την Αφρική, «είτε άμεσα – κυρίως μέσω εταιρειών που επαναπατρίζουν κέρδη και μεταφέροντας παράνομα χρήμα από την ήπειρο – είτε από το κόστος που επιβάλλει ο υπόλοιπος κόσμος μέσω της κλιματικής αλλαγής».

Στην έκθεση του Concord, αναφέρεται ότι το 2015 το 17% της βοήθειας της ΕΕ δεν αντανακλούσε πραγματική μεταφορά πόρων στις αναπτυσσόμενες χώρες. Το ποσό πήγε σε δαπάνες για πρόσφυγες, ελάφρυνση του χρέους, κόστος μαθητών, συνδεδεμένη βοήθεια και πληρωμές τόκων. Τα χρηματοδοτικά προγράμματα της ΕΕ είναι πραγματικά «ψίχουλα» μπροστά στις εμπορικές συμφωνίες με τα καθεστώτα των αφρικανικών κρατών. Ενδεικτικά, σε έκθεσή του 2018, το Δίκτυο για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα και τη Δημοκρατία βλέποντας τον αριθμό των αυταρχικών καθεστώτων παγκοσμίως να αυξάνεται ζητάει εσπευσμένα περισσότερα χρήματα από την ΕΕ για να είναι πιο αποτελεσματικό. Μόνο το 0,001 του ευρωπαϊκού υπολογισμού (2014-2020) διατίθεται για την προαγωγή της δημοκρατίας και των ανθρωπίνων δικαιωμάτων σε ΜΚΟ.

Ο γενικός γραμματέας της Διεθνούς Συνομοσπονδίας Συνδικάτων (ITUC) Kwasi Adu-Amankwah είχε υποστηρίξει ότι οι προτεινόμενες συμφωνίες οικονομικής εταιρικής σχέσης (Economic Partnership Agreements) θα επιτρέψουν τη συνεχή εκμετάλλευση της ηπείρου από μεγάλες ευρωπαϊκές επιχειρήσεις. Η αποικιοκρατική οικονομική δομή, που δημιουργήθηκε για την εξαγωγή πρώτων υλών και εισαγωγή προϊόντων, παραμένει ίδια. Πράγματι, το 2014, σε έρευνα που ζήτησε το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο καταδεικνυόταν από τους ερευνητές πόσο καταστροφική είναι η εταιρική οικονομική σχέση για τους Αφρικανούς. Από τις συμφωνίες εξάλλου με τα δικτατορικά καθεστώτα κερδίζουν πάρα πολλά και οι μεγάλες ευρωπαϊκές εταιρείες.

«Η διαρθρωτική προσαρμογή στην Αφρική με την ενεργό συμμετοχή της ΕΕ έχασε τις μικρές βιομηχανικές δυνατότητες που κατέκτησε μετά την ανεξαρτησία«. Κατ’ αυτό τον τρόπο η Αφρική θα παραμείνει «Αφρική», οι άνθρωποί της θα παραμείνουν φτωχοί, τα καθεστώτα απλά θα ανακυκλώνονται και φυσικά ο κύκλος της εκμετάλλευσης και της φαινομενικής προσπάθειας «εκδημοκρατισμού» μέσω επαφών με τους δικτάτορες θα συνεχίζεται.

«Η ατζέντα της ΕΕ στην Αφρική πρέπει να αντιμετωπίσει την εξάρτηση της ΕΕ από το πετρέλαιο των πετρελαιοπαραγωγών δικτατόρων της Ανγκόλας, Γκαμπόν της Ισημερινής Γουινέας και της Λιβύης» είχε σημειώσει ο Eric Witte από το Democratization Policy Council. «Οι Βρυξέλλες πρέπει να βελτιώσουν τις προσπάθειές τους να τερματιστεί η εισαγωγή διαμαντιών, ξυλείας και ορυκτών και να σταματήσουν να εξάγουν ελαφρύ οπλισμό που πυροδοτεί τους Αφρικανικούς πολέμους. Αυτή η φιλόδοξη λίστα όμως δεν είναι στις προτεραιότητες της Κομισιόν. Η τελευταία, αντίθετα, πιέζει τα αφρικανικά κράτη να τελειώνουν τις διαπραγματεύσεις για εμπορικές συμφωνίες ώστε να ανοίξουν οι αγορές στα ευρωπαϊκά προϊόντα και υπηρεσίες, συμπεριλαμβανομένων και επιδοτούμενων γεωργικών προϊόντων».

Η Ευρώπη που ονειρευτήκατε

Ο πρώην υπουργός Ενέργειας της Ιορδανίας Δρ. Ibrahim Saif είχε υποστηρίξει σε μελέτη ότι η «βελτίωση των εμπορικών και επενδυτικών σχέσεων μεταξύ της ΕΕ και της περιοχής της Μεσογείου δεν συνέβαλε στην καλύτερη διακυβέρνηση, τα ανθρώπινα δικαιώματα, το κράτος δικαίου ή την αύξηση της δημοκρατίας στις αντίστοιχες μεσογειακές χώρες-εταίρους. Αντίθετα, τα στοιχεία δείχνουν ότι ενώ το εμπόριο και οι επενδύσεις έχουν επιτύχει σταθερή ανάπτυξη, η διακυβέρνηση και η κατάσταση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων στις περισσότερες από τις χώρες επιδεινώθηκαν».

H δε Ευρωπαϊκή Πολιτική Γειτονίας, που εγκαινιάστηκε το 2004, έχει αποτύχει χαρακτηριστικά. Δικτατορικά κράτη της Βόρειας Αφρικής θέτουν τη δική τους ατζέντα στις διαπραγματεύσεις με την ΕΕ. Τόσο η Αίγυπτος όσο και η Λιβύη το καταφέρνουν να να ανοίγουν τις αγορές στους διψασμένους Ευρωπαίους και η πολιτική των τελευταίων περισσότερο εδραιώνει τα αυταρχικά καθεστώτα παρά τα υπονομεύει. Από εποχής Αραβικής Άνοιξης η EE κατάφερε να φέρει τον εαυτό της σε τέτοια θέση που να εξαρτιέται από τα αυταρχικά καθεστώτα αποκόπτοντας ουσιαστικά δεσμούς με αυτές τις χώρες και τις κοινωνίες τους.

«Τελικά, αυτό οδήγησε την ΕΕ να αυξήσει την αντοχή των καθεστώτων στις πολιτικές πιέσεις και μάλιστα νομιμοποίησε την «απροθυμία τους» για μεταρρυθμίσεις. Η λογική των «κοινών αξιών» απέδειξε έτσι ότι δεν αντιλαμβάνεται την ισορροπία ισχύος και το αίσθημα επιβίωσης των αυταρχικών καθεστώτων. Ως εκ τούτου, η ΕΕ απέτυχε να ανταποκριθεί σε καθεστώτα που επιδεικνύουν εξυπνότερες μορφές αυταρχισμού με μια παράλληλα πιο έξυπνη δημοκρατική προώθηση».

Αντιπροσωπευτικό παράδειγμα είναι το Μαρόκο. Η ΕΕ ουσιαστικά συμβάλλει μέσω του «εκδημοκρατισμού» της χώρας στην ισχυροποίηση του αυταρχικού μοναρχικού καθεστώτος.
Θα ήταν αφελές να αναμένεται ότι η πολιτική αυτή θα επιφέρει ουσιαστική αλλαγή στους τομείς των δημοκρατικών αξιών σε χώρες όπως της βόρειας Αφρικής που είναι εντάσσονται στην Ευρωπαϊκή Πολιτική Γειτονίας.

Η ΕΕ πρέπει να αλλάξει τη στρατηγική της και να μάθει από το παρελθόν: ούτε η υποστήριξη ενός αυταρχικού καθεστώτος προκειμένου να εξασφαλιστεί σταθερότητα βραχυπρόθεσμα ούτε η εξωτερική πολιτική της ΕΕ που αγνοεί την κατάσταση και τους εγχώριους παράγοντες θα έχουν θετικό μακροπρόθεσμο αντίκτυπο. Και σίγουρα δεν θα βελτιώσει την ποιότητα ζωής των ανθρώπων. Η στρατηγική διαχείριση των δικτατορικών καθεστώτων εκ μέρους της ΕΕ έχει αποτύχει γι’ αυτό και η δρ. Christine Hackenesch από το Γερμανικό Ινστιτούτο Ανάπτυξης (DIE) συνιστά στην ΕΕ να δραστηριοποιείται ακόμα και όταν ένα καθεστώς απολαμβάνει σταθερότητας.

Στην εκπληκτική αρχειακή τους έρευνα Eurafrica: The Untold History of European Integration and Colonialism οι Peo Hansen και Stefan Jonsson έδωσαν μια πραγματική γροθιά στις εξωραϊστικές θεωρίες της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης. Οι δύο επιστήμονες αποκάλυψαν πως η ευρωπαϊκή ολοκλήρωση κράτησε ισχυρότατους δεσμούς με το αποικιοκρατικό παρελθόν των ιδρυτικών μελών της ΕΕ.

Βέβαια, σήμερα οι πρώην αποικιοκρατικές δυνάμεις, εντάσσοντας χώρες χρήσιμων ηλιθίων (πχ Ελλάδα) στο μπλοκ, διαχέουν την ευθύνη της εκμετάλλευσης σκεπάζοντας τις πράξεις με ένα επίπλαστο δημοκρατικό αφήγημα. Έτσι, η ΕΕ δεν διαφέρει και σε πολλά με την εξωτερική πολιτική υπερδυνάμεων -όπως Κίνα και Ρωσία- που όμως δεν διατυμπανίζουν τα ανθρώπινα δικαιώματα στις εξωτερικές τους εμπορικές σχέσεις όπως η ΕΕ. Ίδιες ρεαλιστικές επιδιώξεις με νεοφιλελεύθερα όμως καρυκεύματα… Όπως και να χει ο Χριστός θα ξανασταυρωθεί.

SLPress


Οι απόψεις του ιστολογίου μπορεί να μην συμπίπτουν με τα περιεχόμενα του άρθρου

Νεότερη ανάρτηση Παλαιότερη Ανάρτηση