Το τουρκικό παιχνίδι στη Συρία

Του Halil Karaveli

Εκ πρώτης όψεως φαίνεται ότι οι Ηνωμένες Πολιτείες και η Τουρκία εργάζονται χέρι-χέρι για τον τερματισμό του εμφύλιου πολέμου της Συρίας. Στις 11 Αυγούστου, μετά τη συνάντησή της με Τούρκους αξιωματούχους, η Αμερικανίδα υπουργός Εξωτερικών Χίλαρι Κλίντον κοινοποίησε μια δήλωση ότι οι υπουργοί Εξωτερικών των δύο χωρών συντονίστηκαν για να υποστηρίξουν την συριακή αντιπολίτευση και να οδηγήσουν σε μια δημοκρατική μετάβαση. Στην Άγκυρα, στις 23 Αυγούστου, Αμερικανοί και Τούρκοι αξιωματούχοι μετέτρεψαν αυτά τα λόγια σε δράση, πραγματοποιώντας την πρώτη τους σύσκεψη επιχειρησιακού σχεδιασμού με στόχο την επίσπευση της πτώσης του καθεστώτος του Σύρου προέδρου Μπασάρ αλ-Άσαντ.

Πέρα από την κοινή τους επιθυμία για την εκδίωξη του Άσαντ, όμως, η Ουάσιγκτον και η Άγκυρα έχουν δύο σαφώς διαφορετικά οράματα για τη μετεπαναστατική Συρία. Οι Ηνωμένες Πολιτείες επιμένουν ότι οποιαδήποτε λύση στην κρίση της Συρίας θα πρέπει να εγγυάται τον θρησκευτικό και εθνοτικό πλουραλισμό.

Αλλά η Τουρκία, που κυβερνάται από μια κυβέρνηση σουνιτών βλέπει τη σύγκρουση από θρησκευτική σεχταριστική άποψη, δημιουργώντας στενούς δεσμούς με τη σουνιτική αντιπολίτευση που κυριαρχείται από την συριακή Μουσουλμανική Αδελφότητα, επιδιώκοντας να καταστείλει τα δικαιώματα των Κούρδων της Συρίας και να τιμωρήσει την αλαουίτικη μειοψηφία – την σέχτα του Άσαντ - ως εχθρική. Αυτό θα πρέπει να είναι ανησυχητικό για την κυβέρνηση Ομπάμα, καθώς σημαίνει ότι η Τουρκία δεν θα βοηθήσει στην προώθηση μιας πολυεθνικής, δημοκρατικής κυβέρνησης στη Δαμασκό. Στην πραγματικότητα, η τουρκική στάση έχει ήδη συμβάλει στην επιδείνωση των θρησκευτικών διαιρέσεων της Συρίας.

Η Ουάσιγκτον πιέζει υπέρ της πολυφωνίας. Στην Κωνσταντινούπολη τον περασμένο μήνα, ο Αμερικανός υφυπουργός Εξωτερικών για Ευρωπαϊκές και Ευρασιατικές Υποθέσεις, Φίλιπ Γκόρντον, τόνισε ότι «η συριακή αντιπολίτευση πρέπει να είναι χωρίς αποκλεισμούς, πρέπει να δώσει φωνή σε όλες τις ομάδες στη Συρία ...και αυτό περιλαμβάνει τους Κούρδους». Η Κλίντον, έπειτα από συνάντηση με τον Τούρκο ομόλογό της υπουργό Εξωτερικών, Αχμέτ Νταβούτογλου, τόνισε ότι η νέα συριακή κυβέρνηση «θα πρέπει να προστατεύει τα δικαιώματα όλων των Σύρων, ανεξάρτητα από τη θρησκεία, το φύλο ή την εθνικότητα».

Δεν είναι σαφές, ωστόσο, εάν η Άγκυρα συμμετέχει σ’ αυτό. Καθώς προσδίδει κρίσιμη υποστήριξη για την εξέγερση των σουνιτών, η Τουρκία δεν έχει κάνει καμία προσπάθεια να προσεγγίσει τις άλλες εθνοτικές και θρησκευτικές κοινότητες της χώρας. Αντ' αυτού, η Τουρκία έχει πλαισιώσει την συριακή σύγκρουση με όρους θρησκευτικής αποξένωσης. Το κυβερνών Κόμμα της Δικαιοσύνης και της Ανάπτυξης (ΑΚΡ), μια σουνιτική συντηρητική παράταξη, ξεχωρίζει τους αλαουίτες της Συρίας ως κακοποιούς, καταγγέλλοντας τακτικά το «καθεστώς της μειονότητας». Ο Hüseyin Çelik, ένας εκπρόσωπος του ΑΚΡ, υποστήριξε σε συνέντευξη Τύπου στις 8 Σεπτέμβρη 2011, ότι «το καθεστώς Μπάαθ βασίζεται σε μια μάζα του 15% » - το ποσοστό των αλαουιτών στη χώρα. Τούτη η αφήγηση παραβλέπει το γεγονός ότι το καθεστώς Μπάαθ οφείλει τη μακρά επιβίωσή του στην υποστήριξη ενός σημαντικού μέρους της σουνιτικής πλειοψηφίας.

Το AKP έχει ανταγωνιστεί όχι μόνο τους αλαουίτες της Συρίας αλλά και τους Κούρδους της. Ο Τούρκος πρωθυπουργός Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν επέμεινε ότι η χώρα του θα αντισταθεί σε κάθε πίεση των Κούρδων για αυτονομία σε τμήματα της βορειοανατολικής Συρίας, φτάνοντας στο σημείο να απειλήσει με στρατιωτική επέμβαση. Η αμέριστη υποστήριξη της τουρκικής κυβέρνησης στην σουνιτική αντιπολίτευση δεν οφείλεται μόνο σε μια ιδεολογική συγγένεια με αυτήν, αλλά και στο γεγονός ότι οι σουνίτες αντάρτες αντιτίθενται στις προσδοκίες των Κούρδων της Συρίας.

Εν τω μεταξύ, το ΑΚΡ προσπάθησε να πουλήσει την αντι-Ασσαντική πολιτική του προς το τουρκικό κοινό ανεμίζοντας τις σημαίες του σεχταρισμού στο εσωτερικό της χώρας. Το AKP έχει προωθήσει μια όλο και πιο επιθετική ρητορική εναντίον της μεγαλύτερης θρησκευτικής μειονότητας της Τουρκίας, τους αλεβίτες, και τους κατηγόρησε για υποστήριξη των αλαουιτών λόγω θρησκευτικής αλληλεγγύης. Οι αλεβίτες, μια τουρκόφωνη και κουρδόφωνη ετερόδοξη μουσουλμανική μειονότητα που περιλαμβάνει περίπου το ένα πέμπτο του πληθυσμού της Τουρκίας, αποτελεί μια ξεχωριστή ομάδα από τους άραβες αλαουίτες. Αλλά και τα δύο δόγματα μοιράζονται την τύχη να αντιμετωπίζονται ως αιρετικά από τους Σουνίτες.

Στη συνέντευξη τύπου του Σεπτεμβρίου του 2011, ο Çelik άφηνε να εννοηθεί ότι ο Κεμάλ Κιλιτσνταρόγλου, ένας Κούρδος αλεβίτης που ηγείται του τουρκικού σοσιαλδημοκρατικού Δημοκρατικού Λαϊκού Κόμματος (CHP), βασίζει την αντίθεσή του στην εμπλοκή της Τουρκίας στον εμφύλιο πόλεμο της Συρίας σε θρησκευτική κίνητρα. «Γιατί υπερασπίζεται το καθεστώς Μπάαθ;», ρώτησε. «Άσχημα πράγματα έρχονται στο μυαλό μου. Είναι μήπως λόγω της θρησκευτικής αλληλεγγύης;». Στο ίδιο πνεύμα, ο Ερντογάν ισχυρίστηκε τον Μάρτιο ότι τα κίνητρα του Κιλιτσνταρόγλου για τη δήθεν φιλία του με τον πρόεδρο της Συρίας ήταν θρησκευτικά, δηλώνοντας: «Μην ξεχνάτε ότι η θρησκεία ενός ατόμου είναι η θρησκεία του φίλου του».

Εκ πρώτης όψεως, οι θέσεις της κυβέρνησης Ομπάμα για τη Συρία είναι σύμφωνες με αυτές της Τουρκίας. Στις συναντήσεις της στην Τουρκία, η Κλίντον επανέλαβε ότι η Ουάσινγκτον «συμμερίζεται την αποφασιστικότητα της Τουρκίας ότι η Συρία δεν πρέπει να γίνει ένα καταφύγιο για [Κούρδους] τρομοκράτες» και ο Γκόρντον υπογράμμισε ότι οι Ηνωμένες Πολιτείες «ήταν σαφείς τόσο με τους Κούρδους της Συρίας όσο και με τους ομολόγους μας στην Τουρκία ότι δεν υποστηρίζουμε οποιαδήποτε κίνηση προς την αυτονομία ή αποσχιστικές τάσεις που πιστεύουμε ότι θα είναι μια ολισθηρή κίνηση». Τέτοιες δηλώσεις μπορεί να παρηγορούν την τουρκική κυβέρνηση, αλλά το προτιμώμενο αποτέλεσμα των ΗΠΑ που είναι μια Συρία όπου όλες οι εθνοτικές και θρησκευτικές κοινότητες απολαμβάνουν ίσα δικαιώματα, άρα θα απαιτήσει παρ' όλα αυτά να ικανοποιηθούν οι φιλοδοξίες των Κούρδων να αναγνωριστούν ως ξεχωριστή ομάδα. Και αυτό είναι ακριβώς που η Τουρκία θεωρεί απαράδεκτο. Υπενθυμίζεται το γεγονός ότι η Τουρκία έχει εκδιώξει το δικό της κουρδικό κίνημα γιατί ζήτησε ακριβώς το ίδιο: τα τελευταία τρία χρόνια, η Άγκυρα έχει συλλάβει 8.000 Κούρδους πολιτικούς και ακτιβιστές για να κρατήσει υπό έλεγχο το εθνικιστικό κίνημα.

Τίποτα από αυτά δεν υπονοεί ότι οι Ηνωμένες Πολιτείες δεν θα πρέπει να συνεργαστούν με την Τουρκία, ειδικά αφού η Σαουδική Αραβία, ο άλλος βασικός συμμετέχων στην προσπάθεια να πέσει ο Άσαντ, έχει ακόμα λιγότερο ενδιαφέρον για την προώθηση της δημοκρατίας. Αλλά για να έχει έναν αξιόπιστο εταίρο στην κρίση στη Συρία, η Ουάσιγκτον θα πρέπει να πιέσει την Άγκυρα να αρθεί πάνω από τις εθνοτικές και θρησκευτικές ανησυχίες της.

Οι Ηνωμένες Πολιτείες θα πρέπει να αντιμετωπίσουν ως εκ τούτου μετωπικά αυτές τις διαφορές στην προσέγγιση και να ενθαρρύνουν την Τουρκία να δει τα οφέλη μιας πιο πλουραλιστικής πολιτικής. Παρά το φόβο της για κουρδική αναταραχή στο εσωτερικό της, η Τουρκία θα κέρδιζε από την εγκαθίδρυση μιας αμοιβαία επωφελούς σχέσης με τους Κούρδους στη Συρία, όπως αυτή που απολαμβάνει με την κουρδική περιφερειακή κυβέρνηση στο βόρειο Ιράκ. Πράγματι, οι εκπρόσωποι του ηγετικού κουρδικού κόμματος της Συρίας, το Κόμμα της Δημοκρατικής Ένωσης (PYD), έχουν προτρέψει την Άγκυρα να σφυρηλατήσει μια παρόμοια συνεργασία. Σε μια συνέντευξη με το Διεθνές Ερευνητικό Κέντρο Ειρήνης Μέσης Ανατολής (International Middle East Peace Research Center), ο Salih Muhammad Muslim, ο ηγέτης του PYD, δήλωσε ότι η Τουρκία πρέπει να ξεπεράσει την «κουρδική φοβία» της. Η κυβέρνηση Ερντογάν φαίνεται απρόθυμη να το κάνει, φοβούμενη ότι με το άνοιγμα προς τους Κούρδους της Συρίας και τις άλλες μειονότητες καθώς και με την αποδοχή της ιδέας μιας πλουραλιστικής Συρίας, η Τουρκία θα ενθαρρύνει τις δικές της εθνοτικές και θρησκευτικές μειονότητες να ζητήσουν συνταγματική μεταρρύθμιση και ισότητα. Αλλά αν η Τουρκία επιτρέψει στις εθνοτικές και θρησκευτικές διαιρέσεις στη Συρία να βγουν περαιτέρω εκτός ελέγχου, αυτές οι διαιρέσεις μπορεί να ξεχυθούν μέσα από τα σύνορά της.

Θα έπρεπε η Άγκυρα να έχει καταλάβει ως τώρα ότι στηρίζοντας τους σουνίτες στο να προβάλουν ισχύ στην περιοχή εμπεριέχει όλα τα είδη των κινδύνων. Περιχαρακώνοντας τη συμμετοχή της Τουρκίας στη Συρία με θρησκευτικούς όρους οδηγεί τους σουνίτες Τούρκους να φανταστούν ότι διεξάγουν έναν αγώνα για την χειραφέτηση των πιστών μουσουλμάνων από την καταπίεση των δήθεν αιρετικών. Αυτό το ανέμισμα θρησκευτικής προκατάληψης εναντίον των αλαουιτών της Συρίας γεννά φυσικά εχθρότητα προς τις θρησκευτικές μειονότητες στην Τουρκία, με αποτέλεσμα ο ήδη εύθραυστος κοινωνικός ιστός της χώρας να ξεφτίζει περαιτέρω.

Εδώ υπάρχει επίσης ένας μεγαλύτερος κίνδυνος. Η υπέρ των σουνιτών ατζέντα του ΑΚΡ στη Συρία απειλεί να μπλέξει την Τουρκία στην ευρύτερη σύγκρουση σουνιτών-σιιτών σε ολόκληρη τη Μέση Ανατολή. Αντιτιθέμενη σε ένα σύμμαχο του Ιράν, η Τουρκία έχει εκτεθεί σε επιθετικότητα από την Ισλαμική Δημοκρατία. Σε μια δήλωσή του τον περασμένο μήνα, ο επικεφαλής της ιρανικής Επαναστατικής Φρουράς στρατηγός Hasan Firouzabadi, προειδοποίησε ότι η Τουρκία, μαζί με τις άλλες χώρες που αντιτίθενται στον Άσαντ, μπορούν να αναμένουν εσωτερική αναταραχή ως αποτέλεσμα της παρέμβασης τους. Το Εργατικό Κόμμα του Κουρδιστάν (PKK), η επαναστατική ομάδα των Κούρδων που θεωρείται τρομοκρατική οργάνωση από την Τουρκία και τις Ηνωμένες Πολιτείες, ενέτεινε τις επιθέσεις του κατά τη θερινή περίοδο, κυρίως στήνοντας μια μεγάλη επίθεση στην τουρκική επαρχία Χακάρι, που συνορεύει με το Ιράν και το Ιράκ. Το Ιράν αρνείται οποιαδήποτε ευθύνη για τις επιθέσεις του ΡΚΚ, αλλά οι Τούρκοι αξιωματούχοι υποθέτουν ότι η Τεχεράνη εμπλέκεται και ότι οι μαχητές του ΡΚΚ πέρασαν στην Τουρκία από το Ιράν.

Μέχρι τώρα, η σουνιτική κλίση της τουρκικής εξωτερικής πολιτικής έχει ταιριάξει με τους γεωπολιτικούς στόχους των Ηνωμένων Πολιτειών, καθώς αυτό σήμαινε ότι η Τουρκία, εγκαταλείποντας την προηγούμενη φιλοδοξία της να έχει «μηδενικά προβλήματα» με τους γείτονές της, έχει ενταχθεί στο στρατόπεδο εναντίον του Ιράν. Το πλεονέκτημα αυτό κατέστειλε ό, τι ενδοιασμούς μπορεί να έτρεφαν οι Αμερικανοί αξιωματούχοι για τη θρησκευτική μετατόπιση της Τουρκίας. Αλλά αν οι Ηνωμένες Πολιτείες επιτύχουν, με την τουρκική βοήθεια, τον στρατηγικό στόχο της εκδίωξης του Άσαντ, θα χρειαστεί ένα διαφορετικό είδος Τουρκίας ως εταίρου της για ό, τι έρθει μετά.

* Ο HALIL KARAVELI είναι βασικός συνεργάτης στο Ινστιτούτο Κεντρικής Ασίας – Καυκάσου και στο Πρόγραμμα Κοινού Κέντρου Σπουδών του Δρόμου του Μεταξιού.

Νεότερη ανάρτηση Παλαιότερη Ανάρτηση