Τι είναι δικτατορία;

Του Robert D. Kaplan

Τι είναι ένας δικτάτορας ή ένας αυταρχικός πολιτικός; Πάω στοίχημα νομίζετε ότι ξέρετε. Αλλά ίσως δεν το σκέφτεστε. Σίγουρα, ο Αδόλφος Χίτλερ, ο Ιωσήφ Στάλιν και ο Μάο Τσε Τουνγκ ήταν δικτάτορες. Έτσι ήταν ο Σαντάμ Χουσεΐν και οι δύο Χάφεζ και ο Μπασάρ αλ Άσαντ. Όμως, σε πολλές περιπτώσεις, η κατάσταση δεν είναι τόσο απλή και έντονη. Σε πολλές περιπτώσεις, η πραγματικότητα -και η ηθική- η κατάσταση είναι πολύ πιο σύνθετη.

Ο Deng Xiaoping ήταν ένας δικτάτορας, έτσι δεν είναι; Εξάλλου, ήταν το αφεντικό στο Κομμουνιστικό Κόμμα της Κίνας 1978-1992. Δεν εξελέγη. Απέκλεισε όλους τους άλλους μέσω του φόβου. Ενέκρινε τη σφαγή των διαδηλωτών στην πλατεία Τιενανμέν στο Πεκίνο το 1989. Αλλά οδήγησε επίσης την Κίνα προς την κατεύθυνση της οικονομίας της αγοράς που έθεσε τις βάσεις για τις αλλαγές στο βιοτικό επίπεδο και το βαθμό των ατομικών ελευθεριών για τους περισσότερους ανθρώπους σε μικρότερο χρονικό διάστημα από ό,τι ποτέ άλλοτε ίσως έχει καταγραφεί στην οικονομική ιστορία. Γι αυτό το επίτευγμα, θα μπορούσε κανείς να αξιολογήσει αναμφισβήτητα τον Ντενγκ ως έναν από τους σπουδαιότερους άνδρες του 20ου αιώνα, στο ίδιο επίπεδο με τους Winston Churchill και Franklin D. Roosevelt.

Έτσι μπορεί να θεωρηθεί δίκαιο να τεθεί ο Ντενγκ στην ίδια κατηγορία, όπως ο Σαντάμ Χουσεΐν ή ακόμα και Χόσνι Μουμπάρακ, ο ηγέτης της Αιγύπτου, των οποίων η στείρα ικανότητα στην δημιουργία κανόνων έκανε πολύ λίγα έως ελάχιστα λίγα για να προετοιμαστούν οι άνθρωποι των χωρών για μια πιο ανοικτή κοινωνία; Εξάλλου, δεν πρέπει να ξεχνάμε πως κανένας από τους τρεις άνδρες που εκλέχτηκε ποτέ. Αντίθετα, έγιναν γνωστοί και αναρριχήθηκαν στις ύψιστες θέσεις εξουσίας των χωρών τους χρησιμοποιώντας τον φόβο για να αποκλείσουν τους πιθανούς τους πολιτικούς αντιπάλους. Γιατί λοιπόν να μην τους τοποθετούμε όλους στην ίδια κατηγορία;

Ή τι γίνεται με τους Lee Kuan Yew και Ζιν ελ Αμπιντίν Μπεν Άλι; Κατά τα πρώτα στάδια της εξουσίας του Lee στη Σιγκαπούρη σίγουρα συμπεριφέρθηκε με ένα αυταρχικό ύφος, όπως και ο Ben Ali καθ’ όλη την διάρκεια της κυριαρχίας του στην Τυνησία.

Έτσι, δεν τους δύο αξίζει να λέγονται εξουσιαστές;

Ωστόσο, ο Lee έθεσε κάποιες βάσεις για την αλλαγή στο βιοτικό επίπεδο και την γενικότερη ποιότητα ζωής στη Σιγκαπούρη από την ισοδύναμη θέση που είχε με μερικές από τις φτωχότερες χώρες της Αφρικής στη δεκαετία του 1960 με εκείνη από τις πλουσιότερες χώρες της Δύσης από τις αρχές της δεκαετίας του 1990. Καθιέρωσε επίσης κανόνες αξιοκρατίας, της χρηστής διακυβέρνησης και έναν παγκόσμιας κλάσης πολεοδομικό σχεδιασμό. Το δίτομο των απομνημονευμάτων του Λι διαβάζεται σαν τις σελίδες της ζωής του Πλούταρχου της Noble Grecians και τους Ρωμαίους.

Ο Ben Ali, αντίθετα, ήταν απλώς ένας κακοποιός που στηρίχτηκε στους ανθρώπους των υπηρεσιών ασφαλείας, οι οποίοι σε συνδυασμό με την βιαιότητα και τα ακραία επίπεδα διαφθοράς, κυρίαρχε στο κράτος το οποίου ήταν σε μεγάλο βαθμό απούσα από τη μεταρρύθμιση. Το ίδιο συνέβη με τον Μουμπάρακ, που προσέφερε σταθερότητα, αλλά τίποτε πέρα από αυτήν.

Διαιρώντας τον κόσμο σε μαύρο και άσπρο, σαν όρους που διαχωρίζει τους δικτάτορες και δημοκράτες, χάνεται εντελώς η πολιτική και ηθική πολυπλοκότητα της κατάστασης που ισχύει σε πολλές δεκάδες χώρες.

Οι δύο κατηγορίες, των δημοκρατών και των δικτατόρων, είναι απλά πάρα πολύ μεγάλες για μια επαρκή κατανόησή τους, αφού στην πραγματικότητα διαιρούνται πολλά μέρη εξαιτίας των κυβερνητών τους κι έτσι δεν μπορεί να υπάρξει επαρκή κατανόηση της ασκούμενης γεωπολιτικής.

Υπάρχει σίγουρα μια αρετή χωρίς περιστροφές, με απλή σκέψη και με διακηρύξεις. Η απλούστευση των πολύπλοκων σχημάτων επιτρέπει στους ανθρώπους να αντιμετωπίσουν υποκειμενικά εκείνες τις κρίσιμες αλήθειες που θα μπορούσαν διαφορετικά να έχουν χαθεί. Αλλά επειδή η πραγματικότητα είναι κατά πολύ περισσότερο πολύπλοκη από την ίδια την φύση της, η έντονη απλούστευση οδηγεί σε μια επιπόλαιη άποψη θέασης του κόσμου. Μία από τις καλύτερες θέσεις των διανοούμενων και των πολιτικών είναι η τάση τους μέσα από σύνθετη σκέψη και ταυτόχρονα την ικανότητά τους να κάνουν λεπτούς διαχωρισμούς.

Μία πρόσθετη διάκριση θα πρέπει να είναι πως οτιδήποτε ισχύει για την γεωπολιτική επιστήμη δεν είναι το ίδιο και για την πολιτική επιστήμη. Αυτό σημαίνει ότι αναγνωρίζουμε έναν κόσμο στον οποίο, όπως ακριβώς υπάρχουν κακοί δημοκράτες, υπάρχουν και καλοί δικτάτορες. Οι ηγέτες του κόσμου σε πολλές περιπτώσεις δεν θα πρέπει να ταξινομηθούν σε μαύρο και άσπρο χρώμα, αλλά σε πολλές αποχρώσεις απροσδιόριστες, που καλύπτουν όλο το υπόλοιπο φάσμα ανάμεσα στο μαύρο και στο άσπρο.

Περισσότερα παραδείγματα:

Ο Ναουάζ Σαρίφ και ο αντίπαλός του, ο αείμνηστος Μπεναζίρ Μπούτο, όταν κυβέρνησαν εναλλάξ το Πακιστάν στη δεκαετία του 1990, ήταν κάκιστοι διαχειριστές. Είχαν και οι δύο εκλεγεί από τους ψηφοφόρους, αλλά διέπονταν μέσα από ένα διεφθαρμένο, απείθαρχο αλλά και μη συνετό τρόπο που έκανε τη χώρα τους λιγότερο σταθερή και έθεσαν τα θεμέλια για την στρατιωτική δικτατορία. Ήταν δημοκράτες, αλλά με ανελεύθερη δράση.

Ο βασιλιάς Χουσεϊν της Ιορδανίας και ο αείμνηστος Park Chung Hee της Νότιας Κορέας, ήταν και οι δύο δικτάτορες, αλλά δυναμικοί, που με φωτισμένους κανόνες πήραν ασταθή κομμάτια της γεωγραφίας και τους έδωσαν μέσα από την ανάπτυξη και την επακόλουθη σχετική σταθερότητα. Ήταν δικτάτορες, αλλά φιλελεύθερη δράση .

Μέσα σε αυτή την πολιτική και ηθική πολυπλοκότητα που εκτείνεται σε διαφορετικές περιοχές της Γης, προκύπτει μία γενική σκιαγράφηση. Σε γενικές γραμμές, οι δικτάτορες της Ασίας έχουν καλύτερες επιδόσεις από αυτούς της Μέσης Ανατολής. Ο Deng της Κίνας, ο Λι της Σιγκαπούρης, ο Park της Νότιας Κορέας, o Mahathir bin Mohammad της Μαλαισίας, o Chiang Kai - Shek της Ταϊβάν, ήταν όλοι τους εξουσιαστές με ένα ή τον άλλο τρόπο. Αλλά τα απολυταρχικά τους καθεστώτα οδήγησαν σε οικονομική και τεχνολογική ανάπτυξη, και μέσα από την καλύτερη διακυβέρνηση κατόρθωσαν να επιφέρουν και τη βελτίωση στην ποιότητα της ζωής.

Το πιο σημαντικό, τους κανόνες που έθεσαν, όσο ατελείς κι αν ήταν, τους εφάρμοσαν με τον καλύτερο δυνατό τρόπο στις κοινωνίες τους κι έτσι έθεσαν τις βάσεις για δημοκρατικές μεταρρυθμίσεις που υλοποιήθηκαν αργότερα.

Όλα αυτά τα άτομα, συμπεριλαμβανομένης της Μουσουλμανικής Mahathir, επηρεάστηκαν, έστω και έμμεσα και αόριστα, από ένα σύνολο αξιών γνωστό ως σύστημα Κομφούκιου, που απαιτεί σεβασμό στην ιεραρχία, στους υπερήλικες και σε γενικές γραμμές ηθική που ζουν στο εδώ -και- τώρα αυτού του κόσμου.

Όλα αυτά ήταν μία απόλυτη αντίθεση σε σχέση με τους Άραβες δικτάτορες όπως ήταν ο Μπεν Αλί της Τυνησίας, ο Μουμπάρακ της Αιγύπτου, ο Σαντάμ του Ιράκ και του Αλ Assad της Συρίας.

Ο Ben Ali και ο Mubarak είναι αλήθεια πως ήταν πολύ λιγότερο κατασταλτικοί από ότι ήταν ο και ο πατέρας του σημερινού προέδρου της Συρίας Assad.

Επιπλέον, ο Μπεν Άλι και ο Μουμπάρακ είχαν ενθαρρύνει κάποια εξέλιξη μιας μεσαίας τάξης στις χώρες τους. Αλλά δεν ήταν ηθικοί μεταρρυθμιστές, με οποιοδήποτε μέσο. Φυσικά, η εξουσία του Σαντάμ και του Αλ Άσαντ ήταν εντελώς βάναυση. Σε αντίθεση με τις αρχές του Κομφούκιου, ο Σαντάμ και ο Αλ Άσαντ παρακινήθηκαν από τον μπααθισμό, ένα κακοσχεδιασμένο αραβικό σοσιαλισμό που ενώ ήταν αντίθετος με την αποικιοκρατία της Δύσης κατόρθωσε και δημιούργησε ένα καθεστώς κατά πολύ χειρότερο από τυραννία.

Πέρα από τη Μέση Ανατολή και την Ασία είναι και η περίπτωση της Ρωσίας. Στη δεκαετία του 1990, η Ρωσία είχε αποκλειστεί από τον Μπόρις Γιέλτσιν, έναν άνδρα επαινέθηκε στη Δύση επειδή είχε αρχές δημοκράτη. Αλλά οι απείθαρχοι κανόνες της διακυβέρνησής του οδήγησαν σε απόλυτη οικονομική καταστροφή και κοινωνικό χάος. Ο Βλαντιμίρ Πούτιν, από την άλλη πλευρά, είναι πολύ πιο κοντά σε μια αυταρχική -και είναι όλο και περισσότερο- εξουσία και κατά συνέπεια, περιφρονείται από τη Δύση. Όμως, με τη βοήθεια των τιμών της ενέργειας, έχει αποκατασταθεί η Ρωσία και βρίσκεται σε κάποια μορφή σταθερότητας και ως εκ τούτου έχει γίνει κατορθωτό για τον Πούτιν να βελτιώσει θεαματικά την ποιότητα ζωής του μέσου Ρώσου. Και το κάνει αυτό χωρίς να καταφεύγει στο επίπεδο του αυταρχισμού -με τις μαζικές εξαφανίσεις και την τιμωρία των στρατοπέδων εργασίας Σιβηρίας- των τσάρων και των κομισάριων της παλιάς Ρωσίας.

Τέλος, υπάρχει η πιο ηθικά εξοργιστική περίπτωση όλων και είναι εκείνη που αφορά την Χιλή και τον δικτάτορα Αουγκούστο Πινοσέτ. Στη δεκαετία του 1970 και του 1980, ο Πινοσέτ δημιούργησε περισσότερες από ένα εκατομμύριο νέες θέσεις εργασίας, μείωσε το ποσοστό της φτώχειας από το ένα τρίτο του πληθυσμού σε τόσο χαμηλά όσο το ένα δέκατο και το ποσοστό βρεφικής θνησιμότητας από 78 ανά 1.000 σε 18!

Η Χιλή του Πινοσέτ ήταν ένας από τις λίγες μη ασιατικές χώρες στον κόσμο που κατόρθωσε να βιώσει τα διψήφια επίπεδα οικονομικής ανάπτυξης της Ασίας. Ο Πινοσέτ προετοίμασε τη χώρα του, για την ενδεχόμενη δημοκρατία, ακόμα και με την οικονομική του πολιτική έγινε ένα πρότυπο για τις αναπτυσσόμενες και τις μετα- κομμουνιστικές χώρες. Αλλά Πινοσέτ είναι επίσης και το αντικείμενο έντονου μίσους μεταξύ των φιλελευθέρων και των ανθρωπιστικών οργανώσεων σε όλο τον κόσμο εξαιτίας της τέλεσης συστηματικών βασανιστηρίων με δεκάδες χιλιάδες θύματα.

Άραγε, ό,τι έκανε αυτός εμπίπτει στο μαύρο ή στο άσπρο;

Μέσα από την παρατήρηση των συμβαινόντων σε όλο τον κόσμο, διαπιστώνουμε πως είναι αδύνατο να τοποθετήσουμε τις εξουσίες σε κάποιο συγκεκριμένο φάσμα (μαύρο ή άσπρο). Το ερώτημα αν σκοπός αγιάζει μέσα δεν θα πρέπει να απαντηθεί μόνο από μεταφυσικά, αλλά και από την εμπειρική παρατήρηση μέσα από την οποία κάποιες φορές καταλήγουμε να δικαιολογήσουμε τους τρόπους εφαρμογής κάποιας εξουσίας, ενώ κάποιες άλλες όχι. Κάποιες φορές τα χρησιμοποιούμενα μέσα εξωθούν στα άκρα και ως εκ τούτου πρέπει να καταδικαστούν οι εξουσίες που τα εφαρμόζουν, όπως συμβαίνει με τη Χιλή.

Αυτή είναι και η πολυπλοκότητα του πολιτικού και ηθικού σύμπαντος. Πολυπλοκότητα και λεπτές διακρίσεις είναι πράγματα που πρέπει να τα αποδεχθούμε διαφορετικά η γεωπολιτική και η πολιτική επιστήμη, αλλά και οι συναφείς κλάδοι στρεβλώνουν και συσκοτίζουν αντί να γίνονται ευκρινείς.

Πηγή Stratfor

Απόδοση: Ας Μιλήσουμε Επιτέλους!

Νεότερη ανάρτηση Παλαιότερη Ανάρτηση