Ο ρόλος της Τουρκίας στην περικύκλωση της Ρωσίας

Του Γιάννη Κωνσταντόπουλου*

Ο ρόλος της Τουρκίας στο μεγάλο παιχνίδι των υπερδυνάμεων που κράτησε 46 χρόνια, ήταν καθοριστικός για την τελική έκβασή του. Και ενώ 20 και πλέον χρόνια έχουν περάσει από το τέλος του Ψυχρού Πολέμου, η Τουρκία εξακολουθεί να παίζει τον ίδιο ρόλο στον περιορισμό και την περικύκλωση της Ρωσίας από τους Αμερικανούς και το ΝΑΤΟ. Γίνεται κατανοητό ότι η Τουρκία είναι ένας σημαίνων γεωπολιτικός κόμβος-άξονας για την Δύση στην περιοχή της Ευρασίας, κάτι που δεν είναι η Ελλάδα, η οποία παρόλη την γεωγραφική της ανεπάρκεια σε σχέση με την τουρκική εγγύτητα στην Ευρασία, ουδέποτε διεκδίκησε να αναβαθμίσει τον ρόλο της. Η Τουρκία σαν γεωπολιτικός κόμβος-άξονας είναι αναντικατάστατη, και αυτό τροφοδοτεί τις φιλοδοξίες της για να γίνει ένας γεωστρατηγικός παίκτης (δηλαδή να ασκήσει δύναμη και επιρροή περά από τα σύνορά της) ανάλογος των Μεγάλων Δυνάμεων της Ευρώπης και της Ασίας.

Εκμεταλλευόμενη την πρόσκαιρη ρωσική οπισθοχώρηση από την Ευρασία μετά την κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης, η Τουρκία προσπάθησε να εξαπλώσει την ισχύ της στις περιοχές του Καυκάσου, της Κασπίας θάλασσας και της Κεντρικής Ασίας, που κατοικούνται από συμπαγείς μουσουλμανικούς κατά βάση σουνιτικούς πληθυσμούς, από τους οποίους πολλοί είναι τουρκόφωνοι, ενώ οι περιοχές αυτές βρίθουν από τεράστια αποθέματα φυσικών πόρων. Έτσι βέβαια η Τουρκία συνεχίζει το έργο του περιορισμού της Ρωσίας και έρχεται σε απευθείας αντιπαράθεση μαζί της, σε μια τεράστια περιοχή που οι Ρώσοι θεωρούν σαν το εγγύς εξωτερικό τους και αναπόσπαστο τμήμα της γεωπολιτικής σφαίρας επιρροής τους.

Αυτή η μεταξύ τους αντιπαράθεση θα μπορούσε να μετατρέψει την Ρωσία σε δυνητικό σύμμαχο της Ελλάδας. Ο χώρος που η Τουρκία επιθυμεί να θέσει υπό την κηδεμονία της είναι μια νοητή γραμμή από την Γεωργία μέχρι το Καζακστάν. Ονομαστικά οι χώρες αυτές είναι: το Αζερμπαϊτζάν, το Τουρκμενιστάν, το Ουζμπεκιστάν, το Κιργιστάν και το Καζακστάν (όχι το Τατζικιστάν, που είναι κάτω από την περσική/ιρανική πολιτιστική και γλωσσική επιρροή). Η πολιτική και θρησκευτική ποικιλομορφία της Κεντρικής Ασίας, θα μπορούσε να επιτρέψει θεωρητικά στην Τουρκία να ηγηθεί των τουρκόφωνων και σουνιτικών πληθυσμών των χώρων της περιοχής με απώτερο σκοπό την επιβολή της στα ίδια τα κράτη, χρησιμοποιώντας το μοντέρνο, οικονομικό και στρατιωτικό εκτόπισμα της για να τα καταφέρει.

Συνεπακόλουθο του γεγονότος της επιβολής της Τουρκίας στις πρώην σοβιετικές δημοκρατίες της Κεντρικής Ασίας, θα ήταν η δορυφοροποίηση της ορθόδοξης Γεωργίας και του Αζερμπαϊτζάν, καθώς και η αδρανοποίηση της Αρμενίας, εκτοπίζοντας από την ευρύτερη περιοχή το Ιράν και την Ρωσία, αλλά και καταφέρνοντας έτσι να γίνει ο εγγυητής των πετρελαίων και του φυσικού αερίου της Κεντρικής Ασίας και του Καυκάσου για τα δυτικά συμφέροντα. Τα ενεργειακά αποθέματα των περιοχών αυτών είναι ζωτικής σημασίας για τις οικονομίες της Ευρώπης και της Αμερικής, ενώ το δεδομένο ότι ήδη υπάρχουν συμφωνίες για την μεταφορά αυτών των φυσικών πόρων μέσω αγωγών από το έδαφός της Τουρκίας προς τις αγορές της δύσης, από μόνο του την αναβαθμίζει κάθετα.

Στην προοπτική αυτή θα αντιδράσει σθεναρά η Ρωσία, καθώς από την μια ο Καύκασος με τους τεράστιους μουσουλμανικούς πληθυσμούς θα μπορούσε να επηρεαστεί άμεσα δημιουργώντας αστάθεια στο εσωτερικό της Ρωσικής Ομοσπονδίας, ενώ από την άλλη οι δημοκρατίες της Κεντρικής Ασίας θα μπορούσαν να αποτελέσουν απειλή για την άμυνά της. Αμέτοχη δεν θα μείνει και η Κίνα, δεδομένου ότι στην επαρχία Xinjiang (ή αλλιώς Ανατολικό Τουρκεστάν, που βρίσκει μια ειδική θέση στην εθνική φαντασία των Τούρκων) που διαθέτει ενεργειακά αποθέματα, κατοικούν τουρκόφωνοι Ουιγούροι που επιζητούν την ανεξαρτησία τους. Ειδικά οι Ρώσοι φοβούνται την πιθανότητα τα κράτη της Κεντρικής Ασίας αλλά και τα ισλαμικά κράτη νότια της περιοχής να συνασπιστούν κάτω από οποιαδήποτε ξένη επιρροή. Και δεν είναι μόνο οι Ρώσοι και οι Κινέζοι που νιώθουν να απειλούνται, αλλά και οι κυβερνώσες μετασοβιετικές ελίτ των κρατών που έχει στοχοποιήσει η Τουρκία.

Σε αυτήν την πολιτική άσκησης επιρροής στους τουρκόφωνους, μουσουλμανικούς και τουρκογενείς λαούς της Κεντρικής Ασίας και όχι μόνο, με άδηλο αλλά μάλλον φαντασιακό σκοπό την σταδιακή ένωσή τους με την Τουρκία, έχει δοθεί μια μάλλον μυθική διάσταση, αφού απευθύνεται από τους Βόσνιους των Βαλκανίων μέχρι και τους …Ιάπωνες της Άπω Ανατολής! Για αυτόν τον λόγο οι Τούρκοι την ονομάζουν παντουρανισμό. Αυτό το κατά βάση ρατσιστικό ''κίνημα'' είναι αρκετά παλιό σαν ιδεολογία και στην ουσία τώρα πια έχει αντικατασταθεί από το νεότερο δόγμα του νεο-οθωμανισμού. Ο νεο-οθωμανισμός που σαν πολιτικό δόγμα επινοήθηκε από τους μετριοπαθείς ισλαμιστές που τώρα κυβερνούν την Τουρκία και προβλέπει την δημιουργία μιας ζώνης επιρροής σε ολόκληρο τον χώρο που κάποτε καταλάμβανε η Οθωμανική αυτοκρατορία. Αυτό φέρνει αντιμέτωπη την Τουρκία όχι μόνο με την Ρωσία αλλά και τα αραβικά κράτη της Μέσης Ανατολής, τα σλαβικά κράτη των Βαλκανίων και φυσικά την Ελλάδα.

Έτσι και αλλιώς η Τουρκία παρόλες τις φιλοδοξίες της, δεν μπορεί να ανταγωνιστεί την Ρωσία σε μια τέτοια αντιπαράθεση, ακόμα και με τις ''πλάτες'' των Δυτικών. Άλλωστε δεν έχει τους οικονομικούς και στρατιωτικούς πόρους, ούτε είναι απαλλαγμένη από εσωτερικά προβλήματα, για να κατορθώσει να πετύχει τέτοιους υπερφιλόδοξους στόχους. Πάντως προσπαθεί, και εξαιτίας της χρησιμότητάς της στις ΗΠΑ κανείς δεν μπορεί να είναι σίγουρος για το μέλλον. Στο έργο του ''Η Μεγάλη Σκακιέρα'' ο Zbigniew Brzezinski, σύμβουλος επί θεμάτων Εθνικής Ασφάλειας στο πλευρό του προέδρου των ΗΠΑ Jimmy Carter από το 1977 έως το 1981 και καθηγητής του πανεπιστημίου Johns Hopkins, εκθέτει όχι μόνο το πώς οι HΠA θα μπορούσαν να ασκήσουν πολιτική ισχύος στην εδαφική έκταση της Ευρασίας, όπου ζει το μεγαλύτερο τμήμα του παγκόσμιου πληθυσμού και βρίσκονται οι περισσότεροι φυσικοί πόροι, αλλά και το πως σε αυτήν την προσπάθεια θα μπορούσαν να βοηθηθούν από την Τουρκία.

* Πολιτικός επιστήμων, διεθνολόγος, συνεργάτης ΕΛΚΕΔΑ

Νεότερη ανάρτηση Παλαιότερη Ανάρτηση