W. Engdahl: Πετρελαϊκός πυρετός στο Αιγαίο: Ελλάδα, Τουρκία, Κύπρος, Συρία οι νέοι παίκτες

Του F. William Engdahl

για το γαλλικό ειδησεογραφικό ιστολόγιο Voltaire Network

Απόδοση: Ας Μιλήσουμε Επιτέλους 

Μετά το πρώτο μέρος της ανάλυσής του για την Ανατολική Μεσόγειο, ο αρθρογράφος και πολιτικός αναλυτής F. William Engdahl επικεντρώνεται στην σχετικά πρόσφατη και αναπάντεχη ανακάλυψη φυσικού αερίου και πετρελαίου στο Αιγαίο, η οποία είναι βέβαιο ότι θα προκαλέσει κραδασμούς στο γεωπολιτικό status quo. Ενώ τα πρόσφατα ανακαλυφθέντα κοιτάσματα της Ελλάδας θα μπορούσαν δυνητικά να συμβάλουν στην αποπληρωμή του συνόλου του χρέους της, και ενδεχομένως θα μπορούσαν και να είχαν αποτρέψει τη δημιουργία αυτού του χρέους, οι ξένοι προστάτες αυτής της κυρίαρχης χώρας έχουν απεργαστεί άλλα σχέδια. Η Hillary Clinton, για παράδειγμα, έσπευσε στην Αθήνα για να υπαγορεύσει τους όρους της για λογαριασμό των ενεργειακών συμφερόντων των ΗΠΑ (αλλά και του Bill) στην περιοχή, ένα από τα οποία συμπίπτει με τον συνεχή ανταγωνισμό των ΗΠΑ με τη Ρωσία.

Η ανακάλυψη, στα τέλη του 2010, της τεράστιας φλέβας φυσικού αερίου στις μεσογειακές ακτές του Ισραήλ είχε ως αποτέλεσμα και άλλες γειτονικές χώρες να ερευνήσουν πιο προσεκτικά τα χωρικά τους ύδατα. Τα αποτελέσματα έδειξαν ότι ολόκληρη η Ανατολική Μεσόγειος κολυμπάει σε τεράστια ανεκμετάλλευτα κοιτάσματα πετρελαίου και φυσικού αερίου. Αυτή η ανακάλυψη έχει τεράστιες πολιτικές, γεωπολιτικές καθώς και οικονομικές συνέπειες. Αλλά είναι επίσης πιθανό να έχει και στρατιωτικές συνέπειες.

Οι προκαταρκτικές έρευνες έχουν επιβεβαιώσει εξίσου εντυπωσιακά αποθέματα φυσικού αερίου και πετρελαίου στις θάλασσες της Ελλάδας, της Τουρκίας, της Κύπρου και, ενδεχομένως, της Συρίας.

Ελληνικό "ενεργειακό συρτάκι"

Δεν θα πρέπει να αποτελεί έκπληξη το γεγονός ότι, εν μέσω της καταστροφικής οικονομικής κρίσης, η ελληνική κυβέρνηση άρχισε σοβαρές έρευνες για πετρέλαιο και φυσικό αέριο. Έκτοτε, η χώρα χορεύει ένα περίεργο είδος χορού με το ΔΝΤ και τις κυβερνήσεις των μεγάλων δυνάμεων της ΕΕ, κάτι σαν "ενεργειακό συρτάκι", για το ποιος θα ελέγξει και τελικά θα επωφεληθεί από τις τεράστιες ανακαλύψεις των πόρων στην περιοχή.

Τον Δεκέμβριο του 2010, ενώ όλα έδειχναν πως η ελληνική κρίση μπορούσε ακόμη να επιλυθεί, χωρίς η Ελλάδα να δεχθεί τεράστια "πακέτα διάσωσης" και να προβεί στις ιδιωτικοποιήσεις που επακολούθησαν, το υπουργείο Ενέργειας της Ελλάδας συγκρότησε μια ειδική ομάδα εμπειρογνωμόνων για να ερευνήσει τις προοπτικές εκμετάλλευσης του πετρελαίου και φυσικού αερίου στα ελληνικά χωρικά ύδατα. Η ελληνική εταιρεία Energean Oil & Gas άρχισε να επενδύει μεγάλα ποσά σε θαλάσσιες γεωτρήσεις μετά από μια επιτυχημένη, αν και μικρής κλίμακας, ανακάλυψη πετρελαίου το 2009. Έγιναν σημαντικές γεωλογικές έρευνες. Σύμφωνα με τις προκαταρκτικές εκτιμήσεις, η συνολική παραγωγή από την εξόρυξη πετρελαίου στα ελληνικά χωρικά ύδατα μπορεί να υπερβεί τα 22 δισ. βαρέλια στο Ιόνιο Πέλαγος και περίπου 4 δισεκατομμύρια βαρέλια στο βόρειο Αιγαίο. [1]

Στο νότιο Αιγαίο και το Κρητικό Πέλαγος δεν έχουν ακόμη γίνει έρευνες, οπότε είναι πολύ πιθανό οι ποσότητες να είναι σημαντικά μεγαλύτερες. Μια παλιότερη έκθεση του Ελληνικού Εθνικού Συμβουλίου για την Ενεργειακή Πολιτική αναφέρει ότι "η Ελλάδα είναι μία από τις ευρωπαϊκές χώρες όπου έχουν γίνει ελάχιστες έρευνες για τυχόν κοιτάσματα υδρογονανθράκων (πετρελαίου και φυσικού αερίου)." [2] Σύμφωνα με έναν Έλληνα αναλυτή, τον Αριστοτέλη Βασιλάκη, "oι έρευνες που έχουν ήδη γίνει για τις ποσότητες φυσικού αερίου δείχνουν ότι η αξία τους αγγίζει τα 9 τρισεκατομμύρια δολάρια ". [3] Ακόμη και αν στην πραγματικότητα μόνο ένα μέρος αυτών των κοιτασμάτων είναι διαθέσιμο, είναι ικανό να μετατρέψει τα οικονομικά της Ελλάδας και ολόκληρης την περιοχής.

Ο David Hynes, καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Tulane της Νέας Ορλεάνης και ειδικός στους υδρογονάνθρακες, μιλώντας πρόσφατα σε ακροατήριο στην Αθήνα δήλωσε ότι η Ελλάδα θα μπορούσε να δώσει διεξοδική λύση στην κρίση του χρέους της, εάν εκμεταλλευθεί κατάλληλα τον πρόσφατα ανακαλυφθέντα πλούτο της σε κοιτάσματα φυσικού αερίου και πετρελαίου. Σύμφωνα με μια συντηρητική εκτίμηση του Ηynes, η εκμετάλλευση των αποθεμάτων που έχουν ήδη ανακαλυφθεί θα μπορούσε να αποφέρει στη χώρα κέρδη που υπερβαίνουν τα 302 δισ. ευρώ μέσα στα επόμενα 25 χρόνια. Ωστόσο, αντί να προβεί σε κατάλληλες ενέργειες προς αυτή την κατεύθυνση, η ελληνική κυβέρνηση έχει ενδώσει σε πιέσεις να νομοθετήσει μέτρα που προβλέπουν ένα τεράστιο αριθμό απολύσεων στον δημόσιο τομέα, μειώσεις μισθών και περικοπές στις συντάξεις για να αποκτήσει πρόσβαση σε ένα δεύτερο δάνειο από την ΕΕ και το ΔΝΤ, έτσι ώστε το μόνο που θα επιτευχθεί είναι να οδηγηθεί η χώρα σε ακόμη βαθύτερη οικονομική ύφεση. [4]

Συγκεκριμένα, το ΔΝΤ και οι ισχυροί της ΕΕ, μεταξύ των οποίων και η Γερμανία, απαιτούν η Ελλάδα να ξεπουλήσει τα πολύτιμα λιμάνια και τις δημόσιες επιχειρήσεις της, μεταξύ των οποίων βέβαια, είναι οι ελληνικές κρατικές πετρελαϊκές εταιρείες, ώστε να μειώσει το δημόσιο χρέος της. Υπό τις καλύτερες προϋποθέσεις, το ξεπούλημε των περιουσιακών στοιχείων της χώρας θα της αποφέρει ίσως 50 δισ. ευρώ. [5] Σύμφωνα με τα σχέδια, η ελληνική κρατική εταιρεία φυσικού αερίου, ΔΕΠΑ, θα ιδιωτικοποιήσει το 65% των μετοχών της έτσι ώστε να μειωθεί το χρέος. [6] Οι αγοραστές είναι πιθανόν να προέρχονται από χώρες του εξωτερικού, καθώς είναι ελάχιστες οι ελληνικές εταιρείες οι οποίες, λόγω της κρίσης, θα είναι σε θέση να εκμεταλλευθούν την ευκαιρία.

Ένα σημαντικό πρόβλημα, εκτός από το γεγονός ότι το ΔΝΤ απαιτεί από την Ελλάδα να ξεπουλήσει τα δημόσια ενεργειακά της συμφέροντα, είναι το γεγονός ότι η Ελλάδα δεν έχει ακόμη ανακοινώσει την ευρεία αποκλειστική οικονομική της ζώνη (ΑΟΖ), όπως οι περισσότερες άλλες χώρες που διεξάγουν γεωτρήσεις για πετρέλαιο. Οι Έλληνες πολιτικοί δεν θεώρησαν ότι υπήρχε ανάγκη μέχρι στιγμής. Η Αποκλειστική Οικονομική Ζώνη (ΑΟΖ) παρέχει σε ένα κράτος ειδικά δικαιώματα για την εκμετάλλευση του ορυκτού πλούτου στα ύδατά του, σύμφωνα με τη Συνθήκη του ΟΗΕ για το Δίκαιο της Θάλασσας (UNCLOS), όπως αυτή υπεγράφη στην 3η σύνοδο του ΟΗΕ με αποκλειστικά αυτό το θέμα. Η συνθήκη τέθηκε σε ισχύ τον Νοέμβριο του 1994. Σύμφωνα με την UNCLOS III, μια χώρα έχει δικαίωμα να διεκδικήσει μια ΑΟΖ 200 ναυτικών μιλίων από τις ακτές της. [7]

Η Τουρκία είχε δηλώσει παλιότερα ότι, αν η Ελλάδα συνεχίσει τις εξορύξεις στο Αιγαίο, θα θεωρήσει την κίνηση αυτή ως αίτιο πολέμου (casus belli). [8] Οι μέχρι τώρα εξορύξεις δεν έχουν συμβάλει σε μεγάλο βαθμό στην οικονομική ανάπτυξη της Ελλάδας, καθώς δεν είχε γνωστοποιηθεί η ύπαρξη κοιτασμάτων πετρελαίου ή φυσικού αερίου. Σήμερα, ωστόσο, το ενεργειακό παιχνίδι έχει πάρει εντελώς διαφορετική τροπή.

Ο Ευάγγελος Κουλουμπής, πρώην υπουργός Βιομηχανίας, δήλωσε πρόσφατα ότι η Ελλάδα θα μπορούσε "να καλύψει το 50% των αναγκών της με το πετρέλαιο που θα βρεθεί σε διάφορα υπεράκτια σημεία του Αιγαίου, και το μόνο εμπόδιο προς αυτή την κατεύθυνση είναι η τουρκική αντίρρηση σε μια ενδεχόμενη εκμετάλλευση αυτών των κοιτασμάτων από μέρους της Ελλάδας." [9]

Και η Hillary χορεύει συρτάκι…

Όλα δείχνουν ότι τον σημαδιακό για την Ελλάδα Ιούλιο του 2011 η Ουάσιγκτον άρχισε να χορεύει ελληνικό ενεργειακό συρτάκι. Η υπουργός Εξωτερικών, Hillary Clinton, πήρε μια πτήση για Αθήνα, ενώ η σκέψη της δεν ξέφυγε στιγμή από τους ενεργειακούς πόρους της Ελλάδας. Αυτό ήταν σαφές από το γεγονός ότι έφερε μαζί της τον ειδικό απεσταλμένο της στην Ευρασία για τα ενεργειακά θέματα, Richard Morningstar.

Ο Morningstar είχε υπηρετήσει ως ειδικός σύμβουλος του συζύγου της, Βill Clinton, για διπλωματικά θέματα που αφορούσαν την ενεργειακή πολιτική των χωρών της λεκάνης της Κασπίας Θάλασσας. Ο συγκεκριμένος κύριος υπήρξε επίσης κεντρικό πρόσωπο στους στρατηγικούς χειρισμούς της Ουάσιγκτον κατά τις γεωστρατηγικές μάχες που δόθηκαν με σκοπό τον διαμελισμό της Σοβιετικής Ένωσης, και αμέσως μετά, την "περίφραξη" της Ρωσίας (η οποία είχε υποστεί πλήγμα από μια χαοτική κρίση) από αυτονομημένα πρώην σοβιετικά κρατίδια, που υιοθέτησαν "ξαφνικά" φιλονατοϊκή και αντιρωσική στάση.

Αξίζει να προσθέσουμε, επίσης, ότι ο Morningstar, καθώς και ο αμφιλεγόμενος βοηθός του, Matthew Bryza, ήταν οι βασικοί αρχιτέκτονες των γεωπολιτικών σχεδίων της Ουάσιγκτον που αφορούσαν την κατασκευή αγωγών φυσικού αερίου και πετρελαίου, που στόχευαν στην απομόνωση της Ρωσίας και της εταιρείας φυσικού αερίου της, Gazprom, από την ΕΕ. Ο δε Bryza είναι ορκισμένος αντίπαλος της προώθησης του αγωγού αερίου South Stream της ρωσικής Gazprom, ο οποίος αγωγός θα περνούσε μέσα από τα κράτη της ανατολικής Μεσογείου. [10]

Είναι κάτι παραπάνω από σαφές ότι η κυβέρνηση Obama δεν τηρεί καθόλου ουδέτερη στάση σε ό,τι αφορά στις ανακαλύψεις των κοιτασμάτων πετρελαίου και φυσικού αερίου στην Ελλάδα. Τρεις μέρες μετά την αναχώρηση της Hillary από την Αθήνα, η ελληνική κυβέρνηση πρότεινε τη δημιουργία μιας νέας κυβερνητικής υπηρεσίας, η οποία θα εξετάζει τις προσφορές για έρευνες πετρελαίου και φυσικού αερίου, καθώς και τις προσφορές για τις γεωτρήσεις που θα επακολουθήσουν.

Ο Morningstar είναι ειδικός σε θέματα που αφορούν στον οικονομικό πόλεμο εναντίον της ρωσικής ενεργειακής διπλωματίας. Ο ρόλος του στην υποστήριξη του αμφιλεγόμενου αγωγού πετρελαίου BTC, που ξεκινάει από το Μπακού, και μέσω της Τιφλίδας (Γεωργία) φθάνει στο τουρκικό λιμάνι Τσεϊχάν, στις μεσογειακές ακτές, ήταν κομβικός. Πρόκειτα για μια δαπανηρή επιχείρηση που σχεδιάστηκε αποκλειστικά ώστε να παρακαμφθεί η διέλευση του ρωσικού αγωγού πετρελαίου. Επίσης, ο Morningstar έχει προτείνει στην Ελλάδα και την Τουρκία να άρουν όλες τις ιστορικές διαφορές τους σε ό,τι αφορά το ζήτημα της Κύπρου, αλλά και σε πολλά άλλα ιστορικά ζητήματα, και να συμφωνήσουν από κοινού να εκμεταλλευθούν όλα τα αποθέματα πετρελαίου και φυσικού αερίου στο Αιγαίο. Έχει, επίσης, δηλώσει ευθέως στην ελληνική κυβέρνηση ότι θα πρέπει να ξεχάσει τη συνεργασία με τη Μόσχα στα πλαίσια του έργου αγωγού φυσικού αερίου South Stream και του αγωγού Μπουργκάς-Αλεξανδρούπολη. [11]

Σύμφωνα με άρθρο του πολιτικού αναλυτή Αριστοτέλη Βασιλάκη, που δημοσιεύθηκε τον Ιούλιο του 2011, το κίνητρο της Ουάσιγκτον πίσω από την άσκηση πίεσης στην Ελλάδα να συνεργαστεί με την Τουρκία στον τομέα των εξορύξεων πετρελαίου και φυσικού αερίου είναι να επιβάλει ένα σχέδιο που θα ορίζει πώς θα μοιραστούν τα κέρδη από τα κοιτάσματα πετρελαίου και φυσικού αερίου που θα προκύψουν. Σύμφωνα με το άρθρο αυτό, η Ουάσιγκτον προτείνει η Ελλάδα να πάρει το 20% των εσόδων, η Τουρκία άλλο ένα 20% και η αμερικανικών συμφερόντων εταιρεία Noble Energy, της οποίας τα κεντρικά γραφεία βρίσκονται στο Χιούστον του Τέξας - η ίδια εταιρεία που έχει ξεκινήσει με επιτυχία γεωτρήσεις στο Ισραήλ και σε παράκτιες περιοχές της Ελλάδας - θα πάρει τη μερίδα του λέοντος, δηλαδή το 60 %. [12]

Αξίζει να προστεθεί ότι ο σύζυγος της υπουργού Εξωτερικών των ΗΠΑ, Bill, είναι λομπίστας υπέρ της Νοble Energy, στην Ουάσιγκτον. [13]

Και κάποιες κυπριακές επιπλοκές...

Σαν να μην ήταν αρκετές αυτές οι γεωπολιτικές επιπλοκές, η Noble Energy έχει ανακαλύψει τεράστιες ποσότητες φυσικού αερίου στα ανοικτά των υδάτων της Κυπριακής Δημοκρατίας. Τον Δεκέμβριο του 2011 η Noble ανακοίνωσε την επιτυχή εξόρυξη σε υπεράκτια περιοχή της Κύπρου, σε έναν τομέα που εκτιμάται ότι περιέχει τουλάχιστον 85 δισεκατομμύρια κυβικά μέτρα φυσικού αερίου. Ο διευθύνων σύμβουλος της Noble, Charles Davidson, δήλωσε σε δημοσιογράφους: "Η νέα αυτή ανακάλυψη στην Κύπρο αναδεικνύει περαιτέρω την ποιότητα και τη σημασία αυτής της λεκάνης, την οποία θα χαρακτήριζα ως παγκόσμιας κλάσης". [14]

Η Κύπρος είναι ένα περίπλοκο κομμάτι πολύτιμης ακίνητης περιουσίας. Στη δεκαετία του 1970, όπως αποκαλύφθηκε πρόσφατα με ορισμένα αποχαρακτηρισμένα έγγραφα της κυβέρνησης των ΗΠΑ, ο τότε υπ. Εξωτερικών των ΗΠΑ, Henry Kissinger, προώθησε ενεργά και διευκόλυνε την διοχέτευση όπλων προς το τουρκικό καθεστώς, τότε υπό την πρωθυπουργία του πρώην φοιτητή του Kissinger στο Harvard, Bulent Ecevit, προκειμένου να οργανωθεί μια στρατιωτική εισβολή στην Κύπρο το 1974, της οποίας το αποτέλεσμα ήταν η διχοτόμηση της νήσου μεταξύ μιας τουρκικής εθνοτικής κοινότητας στο βόρειο τμήμα και μιας ελληνικής εθνοτικής κοινότητας στο νότιο, που φέρει την επίσημη ονομασία Κυπριακή Δημοκρατία, μια διαίρεση η οποία παραμένει μέχρι σήμερα. Η στρατηγική του Κissinger, που υποστηρίχθηκε από τους Βρετανούς, θεωρήθηκε τότε ότι στόχευε στη δημιουργία ενός προσχήματος για μια μόνιμη αμερικανική και βρετανική στρατιωτική παρουσία στην ανατολική Μεσόγειο κατά τη διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου. [15]

Σήμερα η ελληνική εθνότητα στο νότιο τμήμα της νήσου, όπου η Noble έχει ανακαλύψει μεγάλα κοιτάσματα φυσικού αερίου, είναι μέλος της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Ο πρόεδρός της, Δημήτρης Χριστόφιας, είναι ο μόνος εθνικός ηγέτης στην Ευρωπαϊκή Ένωση που είναι αρχηγός κομμουνιστικού κόμματος. Ο Χριστόφιας έχει αναπτύξει σχέσεις με το Ισραήλ και τη Ρωσία, ενώ παράλληλα δεν έχει πάψει να ασκεί έντονη κριτική στην αμερικανική εξωτερική πολιτική, καθώς και στην τουρκική. [16]

Το Ισραήλ σχεδιάζει να κατασκευάσει έναν υποθαλάσσιο αγωγό φυσικού αερίου που θα εκτείνεται από τις ισραηλινούς τομείς της λεκάνης της Λεβαντίνης μέχρι τα κυπριακά χωρικά ύδατα και την ελληνική επικράτεια, από όπου τα κοιτάσματα θα πωλούνται στην αγορά της ΕΕ. Οι κυβερνήσεις της Κύπρου και του Ισραήλ έχουν από κοινού συμφωνήσει για την οριοθέτηση των αντίστοιχων οικονομικών ζωνών τους, αφήνοντας την Τουρκία στα κρύα του λουτρού. Η Τουρκία απείλησε ανοιχτά την Κύπρο για την υπογραφή της συμφωνίας με την Noble Energy, με αποτέλεσμα η Ρωσία να εκδώσει ανακοίνωση ότι δεν θα ανεχθεί άλλες τουρκικές απειλές εναντίον της Κύπρου, γεγονός που δημιούργησε περαιτέρω επιπλοκές στις τουρκορωσικές σχέσεις. [17]

Οι κάποτε αρκετά φιλικές τουρκοϊσραηλινές σχέσεις έχουν γίνει όλο και πιο τεταμένες τα τελευταία χρόνια στο πλαίσιο της εξωτερικής πολιτικής του Erdogan. Η Άγκυρα έχει εκφράσει έντονη ανησυχία για τις πρόσφατες σχέσεις του Ισραήλ με τους πάλαι ποτέ ανταγωνιστές της, την Ελλάδα και την Κυπριακή Δημοκρατία. Η σύμμαχος της Τουρκίας στην περιοχή, το ψευδοκράτος της "Τουρκικής Δημοκρατίας της Βόρειας Κύπρου", φοβάται ότι θα στερηθεί το μερίδιο που της αναλογεί από τα κοιτάσματα φυσικού αερίου, μετά την υπογραφή της συμφωνίας μεταξύ Τελ Αβίβ και Λευκωσίας για την κατανομή των 250 χιλιομέτρων θάλασσας που τους χωρίζουν. [18]

Γίνεται εμφανές, επομένως, ειδικά εάν κοιτάξει κανείς τον χάρτη της Ανατολικής Μεσογείου, ότι ο πιθανώς τεράστιος όγκος κοιτασμάτων πετρελαίου και φυσικού αερίου στην περιοχή εξελίσσεται γοργά σε μια ζώνη σύγκρουσης τεκτονικού μεγέθους, στην οποία εμπλέκονται τα στρατηγικά συμφέροντα των ΗΠΑ, της Ρωσίας, της ΕΕ, του Ισραήλ, της Τουρκίας, της Συρίας και του Λιβάνου.

Υποσημειώσεις

[1] Ιωάννης Μιχαλέτος, "Greek Companies Step Up Offshore Oil Exploration—Large Reserves Possible": balkanalysis.com, 8 Δεκεμβρίου 2010.

[2] Ibid.

[3] Hellas Frappe, "Hillary came to Greece to seal oil exploration deals!": hellasfrappe.blogspot.com, 21 Ιουλίου 2011.

[4] Chris Blake, "Drilling for oil in the Aegean may help ease Greece’s debt crisis": hellenext.org, 7 Ιουλίου 2011.

[5] Ibid.

[6] John Daly, "Greece Considering Plugging Aegean Islands into Turkish Energy Grid": oilprice.com, 22 Νοεμβρίου 2011.

[7] United Nations, United Nations Convention on the Law of the Sea of 10 December 1982: PART VI: CONTINENTAL SHELF, Article76, Definition of the continental shelf.

[8] Chris Blake, op. cit.

[9] Ιωάννης Μιχαλέτος, op. cit.

[10] Hellas Frappe, op. cit.

[11] Ibid.

[12] Ibid.

[13] Hugh Naylor, "Vast gas fields found off Israel’s shores cause trouble at home and abroad": thenational.ae, 24 Ιανουαρίου 2011.

[14] Noble Energy Press Release, "Significant Natural Gas Discovery Offshore Republic of Cyprus": maritime-executive.com, 28 Δεκεμβρίου 2011.

[15] Larisa Alexandrovna και Muriel Kane, "New documents link Kissinger to two 1970s coups": rawstory.com, 26 Ιουνίου 2007.

[16] Yilan, "Cyprus conflict defies ready solution": turkeymacedonia.wordpress.com, 30 Μαΐου 2011.

[17] Stephen Blank, "Turkey and Cyprus Gas: More Troubles Ahead in 2012": Turkey Analyst, vol. 5 no. 1, Central Asian Caucuses Institute,silkroadstudies.org, 9 Ιανουαρίου 2011.

[18] Hugh Naylor, op. cit.

Πηγή: Ας Μιλήσουμε Επιτέλους

Νεότερη ανάρτηση Παλαιότερη Ανάρτηση