Τι να κάνουμε…

Σε προηγούμενη ανάρτηση επιχείρησα να περιγράψω τις βασικές αναπηρίες του ελληνικού πολιτικού συστήματος, όπως έχουν έλθει τώρα στην επιφάνεια, οδηγώντας σε μια γενικευμένη συστημική κρίση, η οποία παράγει μόνον αδιέξοδα. Ή έτσι φαίνεται, τουλάχιστον…

Έθεσα και το ερώτημα που απασχολεί σήμερα όλους (φοβίζει πολλούς, αλλά ανησυχεί ακόμα περισσότερους): τι θα γίνει σε περίπτωση γενικευμένης κοινωνικής έκρηξης;

Όπου το καθεστώς το οποίο περνάει κρίση έχει «εφεδρείες» («θεσμικά αντίβαρα» αν είναι δημοκρατία, «εξωθεσμικά κέντρα» ή «ρυθμιστικούς παράγοντες»), εκεί οι λαϊκές κινητοποιήσεις μπορούν να παίξουν τον καταλυτικό ρόλο μιας ανατροπής χωρίς να διαλυθεί η χώρα.

Όπου, αντίθετα, δεν υπάρχουν τέτοιες εφεδρείες, τότε:

– είτε η Εξέγερση γίνεται Επανάσταση (όταν έχει ηγεσία, οργάνωση και σκοπόπου συναρπάζει το λαό και δημιουργεί ηγεμονία),

– είτε η Εξέγερση διαλύει την κοινωνία.

* Παράδειγμα πρώτο: η Αίγυπτος πρόσφατα! Εδώ υπήρχε ο στρατός, ως βασική εφεδρεία του καθεστώτος. Με το που κλιμακώθηκε η εξέγερση της Πλατείας Ταχρήρ, ο στρατός ανέλαβε να διώξει τον Μουμπάρακ και να κάνει τους απαραίτητους πολιτικούς και συνταγματικούς «συμβιβασμούς»: ώστε και οι δυνάμεις που πρωτοστάτησαν στην εξέγερση να βγουν κερδισμένες και η κοινωνική συνοχή να διασωθεί.

Το που θα καταλήξει δεν το ξέρουμε. Αλλά το breaktrough – η ρήξη με το παλαιό καθεστώς έγινε – ο Μουμπάρακ έφυγε και οι πραιτωριανοί του απομακρύνθηκαν…

* Παράδειγμα δεύτερο: η Λιβύη τώρα. Εδώ δεν υπήρχε εφεδρεία. Ο στρατός ήταν αποκλειστικά η φρουρά των πραιτωριανών (έμπιστοι του Καντάφι ή μισθοφόροι του). Κι αφού δεν υπήρχε καθεστωτική εφεδρεία, η κοινωνία διαλύθηκε, προκλήθηκε μεγάλη αιματοχυσία και απειλείται ακόμα μεγαλύτερη, καθώς οι φυλές που αποτελούν τη χώρα βρίσκονται πολύ κοντά σε γενικευμένο εμφύλιο «πάντων κατά πάντων».

Εδώ η λαϊκή Εξέγερση, χωρίς εφεδρεία από την πλευρά του καθεστώτος και χωρίς ηγέτη, οργάνωση και Σχέδιο στην πλευρά της Εξέγερσης, γίνεται εκφυλιστική - και πολύαιματηρή – διαδικασία διάλυσης.

* Παράδειγμα τρίτο: Η Ιρανική Επανάσταση του 1979: Εδώ ο Σάχης «έκαψε» όλες τις εφεδρείες του, τελικά και τους ίδιους τους αντιφρονούντες του, - όπως ο Σαπούρ Μπαχτιάρ, τελευταίος Πρωθυπουργός του και εκ των ηγετών της αντί-Σαχικής αντίστασης από τη δεκαετία του ’50 – με αποτέλεσμα να κερδίσει η Επανάσταση των Μουλάδων.

Εδώ η εξέγερση έγινε Επανάσταση που πέτυχε, γιατί είχε ηγέτη (το Χομέϊνι), είχε οργάνωση και σκοπό-όραμα: την θεοκρατία του Σιιτικού Ισλάμ.

Στην Ελλάδα προσπάθησα να δείξω ότι δεν έχει το σύστημα πια «ενεργές εφεδρείες»: ούτε θεσμικές (αντίβαρα κλπ.), ούτε έξω-θεσμικές, ούτε ρυθμιστικές…

Ό,τι έχει απομείνει είναι κάποια ΜΜΕ που περιορίζονται σε ρόλο προπαγανδιστικής οπισθοφυλακής, προκαλώντας αντιδράσεις με την αδιαντροπιά τους, αλλά και χλευασμό με τη σύγχυση στην οποία έχουν περιέλθει.

Δεν έχουμε ούτε προϋποθέσεις οι λαϊκές αντιδράσεις να οδηγήσουν σε Επανάσταση. Γιατί δεν υπάρχει Φορέας-Ηγέτης-Οργάνωση-Σκοπός.

Άρα υπάρχει ο κίνδυνος οι κινητοποιήσεις να οδηγήσουν σε εξέγερση, που θα οδηγήσει σε διαλυτικά φαινόμενα αποσύνθεσης του κοινωνικού ιστού με επιπτώσεις και στα εθνικά μέτωπα (εξωτερικά και εσωτερικά – γιατί έχουμε πλέον και αυτά τα τελευταία)…

Τι μπορεί να γίνει, λοιπόν;

Σίγουρα θα υπάρξουν λαϊκές κινητοποιήσεις. Αυθόρμητες, ή λιγότερο αυθόρμητες. Και κατά κανόνα ακαθοδήγητες.

Το ερώτημα: Αυτές μπορούν να γίνουν «καταλύτης» διεργασιών, ώστε να παραχθεί λύση, εκεί που σήμερα υπάρχουν μόνον αδιέξοδα;

Αυτό θα ήταν η μόνη Ελπίδα.

Είναι εφικτό όμως;

Ίσως, αν υπάρξει – ή αναδειχθεί - ηγέτης που πληροί τις εξής προϋποθέσεις:

* Αν είναι αρκετά μέσα στην Πολιτική, ώστε να μπορέσει να διαχειριστεί την κατάσταση και να εξασφαλίσει τις απαραίτητες συμμαχίες (εσωτερικές και εξωτερικές) και αρκετά έξω από το μέχρι σήμερα πολιτικό σύστημα (ώστε να εμπνέει εμπιστοσύνη, ότι δεν είναι «σαν κι αυτούς» που προκαλούν με την αλαζονεία και την ανικανότητά τους).

Ένας ηγέτης εντός πολιτικής και έξω-συστημικός ταυτόχρονα!

* Δεύτερον, να τολμά να μιλήσει για αυτά που πρέπει να αλλάξουν. Σε ιδεολογικό και συμβολικό επίπεδο. Δηλαδή να έχει οραματικό λόγο. Πολιτικοί με συμβατικό λόγο, κάνουν για «διαχειριστές» σε ομαλές συνθήκες. Αλλά δεν κάνουν για ηγέτες μετάβασης σε άλλο καθεστώς.

* Τρίτον, να τολμά να κάνει ανατρεπτικά πράγματα (όχι μόνον τομές στις ιδέες, αλλά και τομές Πολιτικής). Μερικά απ’ αυτά πρέπει να τα προαναγγείλει, ώστε να κερδίσει την εμπιστοσύνη του κόσμου που επιθυμεί «ανατροπή».

Άλλα πρέπει να τα κάνει αιφνιδιαστικά, ακριβώς για να ελαχιστοποιεί <(και να «κοιμίζει») τις αντιστάσεις, ως τη στιγμή που θα είναι έτοιμος να τις κατανικήσει. Χρειάζεται ηγέτης-ισορροπιστής και… ηγέτης-«ανασκολοπιστής» ταυτόχρονα!

Θα κληρονομήσει ένα ετοιμόρροπο οικοδόμημα στη μέση μιας σεισμικής κρίσης. Πρέπει να δημιουργεί ισορροπίες για να κρατήσει την κοινωνική συνοχή. Να κρατά ισορροπίες για να μη του διαλυθεί στα χέρια. Και να ανατρέπει ό,τι μπορεί κι ό,τι πρέπει για να ξεμπλοκάρει την κοινωνία. Και για να κερδίσει την εμπιστοσύνη του κόσμου.

* Τέταρτον, πρέπει να καταλαβαίνει τόσο από διεθνή Πολιτική, όσο και απόΟικονομία. Όχι λίγα απ’ αυτά. Καλά και σε βάθος κι από τα δύο…

* Πέμπτον, να βρει συμμάχους-στηρίγματα στο εξωτερικό: Συμμάχους, όχι «προστάτες». Για στήριξη στο εθνικό του σχέδιο! Όχι για να γίνει ο επόμενος«αχυράνθρωπός» τους…

Να τον βολεύει και η συγκυρία γι’ αυτό. Δηλαδή να προκύψουν «ρωγμές» στο διεθνές σύστημα, ώστε να υπάρχουν κάποιοι που μπορεί να παίξει μαζί τους σε βάρος άλλων που θα τους «κακοφανεί» στην αρχή. Γιατί αλλιώς την αποτυχία του θα την πληρώσειπρώτα-πρώτα η ίδια η χώρα.

Και να «παίξει» μαζί τους χωρίς να γίνει υποτελής τους! Αυτό παντού αλλού είναι συνηθισμένο. Στην Ελλάδα υπήρξε μάλλον σπάνιο. Και τις λίγες φορές που έγινε πραγματικότητα αποδείχθηκε πολύ δύσκολο. Το πέτυχε (μετρίως) ένας Τρικούπης, (σε πολύ μεγάλο βαθμό) ένας Ελευθέριος Βενιζέλος, ένας Κωνσταντίνος Καραμανλής, ένας Ανδρέας Παπανδρέου και…τέλος.

* Έκτον, να είναι σκληραγωγημένος, όχι «λινομπάμπακος», ούτε «εύθραυστος». Ούτε στα δύσκολα… «κουρασμένος»!

* Έβδομο, να έχει σχέδιο ο ίδιος, όχι να αναμασά τις καραμέλες της πολιτικής ορθότητας…

* Όγδοο, να εμπνέει κόσμο πέρα από τον χώρο της (αρχικής) πολιτικής του προέλευσης. Όπως έκανε ο Ντισραέλι στη Βρετανία του 19^ου αιώνα. Όπως έκανε ο Φραγκλίνος Ρούσβελτ στις ΗΠΑ τη δεκαετία του ’30. Όπως έκανε ο Ντε Γκώλ, αλλά και ο Μιτεράν στη Γαλλία…

Πρέπει η επιρροή του να κάνει cut across party lines (να διαπερνά παραδοσιακούς κομματικούς διαχωρισμούς), δηλαδή να είναι transcendental (υπερβατική)…

* Ένατο να είναι γρήγορος στις αντιδράσεις του, ανθεκτικός στις επιθέσεις που του κάνουν και συντριπτικός στα χτυπήματά του.

* Δέκατο, να τολμά να κάνει λάθη! Μεγάλοι ηγέτες δεν υπήρξαν ποτέ «αλάθητοι». Αλλά ήξεραν τι ρίσκα έπαιρναν κάθε φορά. Και ήξεραν να τα διορθώνουν γρήγορα.

Τελικά αυτό το τελευταίο – να αντιλαμβάνεται γρήγορα τα λάθη του και να τα διορθώνει ακόμα πιο γρήγορα, χωρίς άγχος, είναι η τελευταία και πιο κρίσιμη αρετή.

Μονίμως αγχωμένος ηγέτης, τελικά αποδεικνύεται κακός ηγέτης.

Υπάρχει σήμερα τέτοιος πολιτικός;

Αν δεν τον έχουμε, παρακαλώ να τον βρούμε!

Δηλαδή να τον αναδείξουμε…

Κι αν τον έχουμε, παρακαλώ να τον στηρίξουμε.

Κι αν έχουμε κάποιον που διαθέτει τις περισσότερες απ’ αυτές τις αρετές, αλλά όχι όλες, τότε να τον «συμπληρώσουμε».

Διότι «ιδανικοί ηγέτες» ίσως δεν υπάρχουν.

Μόνον «ιδανικοί αυτόχειρες»…

Αυτή είναι με δύο λόγια η απάντηση στο «Τι να κάνουμε» σήμερα: να βρούμε, να αναδείξουμε, να στηρίξουμε και να «συμπληρώσουμε» ένα ηγέτη με αυτά τα δέκα χαρακτηριστικά (κι όποια άλλα θέλετε – πάντως αυτά τα δέκα απαραιτήτως).

Γιατί μια τέτοια πολιτική προσωπικότητα μπορεί να παίξει το ρόλο της «οιονεί εφεδρείας»: Που θα φέρει τη μέγιστη Ανατροπή, με τις ελάχιστες Οδύνες.

[Σε μια κοινωνία που επιθυμεί διακαώς να αλλάξουν τα πάντα, χωρίς να θιγεί η «βολή» κανενός. Πράγμα, κομματάκι δύσκολο, βέβαια…]

Θα μου πείτε: τελικά το «που πάμε» και το «τι να κάνουμε», οδήγησε στο συμπέρασμα…να βρούμε ένα ηγέτη με «δέκα χαρακτηριστικά»;

«Ένας κούκος θα φέρει την άνοιξη»;

Μπορώ να απαντήσω στο ερώτημα αυτό σιβυλλικά.

Αλλά μπορώ να απαντήσω και ευθέως:

* Σιβυλλική απάντηση: Διαβάστε (ή ξαναδιαβάστε) το «Κύρου Παιδεία» του Ξενοφώντα (Cyropaedia στα αγγλικά).

Ή τον «Ηγεμόνα» του Μακιαβέλι (The Prince στα αγγλικά).

Όπως θα διαπιστώσετε, πέρα από τα τις μεγάλες ομοιότητες μεταξύ τους -μάλλον ο Μακιαβέλι έκανε κάποιο…«πλαγιαρισμό» (λογοκλοπή) στον Ξενοφώνα – και οι δύο συγγραφείς δεν έγραψαν απλώς για το προφίλ του «ιδανικού ηγέτη»…

Κατέγραψαν τις ανάγκες και τα αδιέξοδα της ανήσυχης εποχής τους και ανέδειξαν τιςπολιτικές προϋποθέσεις μετάβασης σε μια επόμενη φάση.

Μ’ άλλα λόγια, περιγράφοντας το προφίλ του ιδανικού ηγέτη, κατέγραψαν ταχαρακτηριστικά της κοινωνικής αλλαγής που είναι απαραίτητη κάθε φορά και τις προϋποθέσεις μετάβασης σε αυτή.

* Και η ευθεία απάντηση: Λαϊκές κινητοποιήσεις είναι εύκολο να υπάρξουν. Κι είναι πολύ πιθανό να υπάρξουν. Και εξέγερση ακόμα…

Αλλά δεν αρκούν. Για να οδηγήσουν κάπου, για να παίξουν καταλυτικό ρόλο για μετάβαση σε μια νέα εποχή για την Ελληνική Κοινωνία, πρέπει να αναδείξουν κάποια ηγεσία (κι όχι μόνο «ηγέτη»), κάποιο όραμα (και ήθος ταυτόχρονα), κάποιο σχέδιο(και στρατηγική ενδιάμεσων βημάτων ταυτόχρονα) και κάποια οργάνωση(μετεξέλιξη από τις υπάρχουσες ή καινούργια, αλλά όχι αναπαλαίωση όσων γνωρίσαμε).

Αν δεν το καταλάβατε, γι’ αυτά σας μίλησα στην πραγματικότητα.

Κι όχι απλώς για κάποιο πρόσωπο.

Που αν υπάρχει τόσο το καλύτερο…

Και μια τελευταία παρατήρηση για το μόνο «απρόσωπο» στοιχείο της ανατροπής – τοtiming:

• πρέπει να είναι τόσο «αργά», ώστε το υπάρχουν σύστημα να έχει υποστεί «ανήκεστο βλάβη» χωρίς ελπίδα επιδιόρθωσης.
• αλλά «όχι τόσο αργά», ώστε να έχει διαλυθεί η χώρα.

Η «βέλτιστη στιγμή» είναι όταν το υπάρχουν σύστημα δεν αντέχει πια και η χώρα αντέχει πολύ ακόμα.

Σας «φώτισα» τώρα;

Όχι βέβαια…

Μη νοιάζεστε πάντως.

Όπως φαίνεται, κοντά είμαστε…

Ίσως και πολύ κοντά.

Ελευθέριος Μπαλτάς

Νεότερη ανάρτηση Παλαιότερη Ανάρτηση