Τι πρέπει να κάνει η ΕΕ με την Τουρκία

Του Luigi Scazzieri

Οι σχέσεις μεταξύ ΕΕ και Τουρκίας είναι τεταμένες από τότε που η τουρκική κυβέρνηση κατέστειλε τις πολιτικές ελευθερίες μετά το αποτυχημένο πραξικόπημα του Ιουλίου του 2016 από τμήματα των τουρκικών ενόπλων δυνάμεων.

Η μεταξύ τους σχέση έγινε καθαρά συναλλακτική, καθώς η ΕΕ και η Τουρκία επικεντρώθηκαν στη συνεργασία για την αποτροπή της εισόδου των μεταναστών στην ΕΕ. Ωστόσο η συνεργασία έχει γίνει δύσκολη καθώς οι διαφωνίες δεν περιορίζονται πλέον μόνο στην επιδείνωση της κατάστασης της δημοκρατίας στην Τουρκία. Η Άγκυρα έχει γίνει όλο και πιο επιθετική στην προώθηση των συμφερόντων της στην εγγύς περιφέρειά της, με αποτέλεσμα να έρχεται σε σύγκρουση με την Κύπρο, τη Γαλλία, την Ελλάδα και τις ΗΠΑ.

Τον Ιούνιο, υπήρξε μια επικίνδυνη αντιπαράθεση όταν ένα γαλλικό ναυτικό πλοίο προσπάθησε να επιθεωρήσει ένα φορτηγό πλοίο το οποίο θεώρησε ότι παραβίαζε το εμπάργκο όπλων του ΟΗΕ στη Λιβύη και σύμφωνα με πληροφορίες παρενοχλήθηκε από τα τουρκικά πλοία που το συνόδευαν. Τον Ιούλιο, η Τουρκία ανακοίνωσε ότι προτίθεται να πραγματοποιήσει σεισμικές έρευνες κοντά στο Καστελόριζο, στα δύο χιλιόμετρα από τις ακτές της Τουρκίας, ωθώντας την Ελλάδα να προειδοποιήσει ότι θα αναπτύξει τον στρατό της για να υπερασπιστεί την κυριαρχία της. Η κατάσταση εκτονώθηκε αφού η Γερμανία διοργάνωσε άμεσες συνομιλίες μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας. Ωστόσο, ο Τούρκος πρόεδρος Ταγίπ Ερντογάν δήλωσε ότι η Τουρκία θα συνεχίσει τις έρευνές της, γεγονός που σημαίνει ότι είναι πιθανό η κατάσταση να κλιμακωθεί επικίνδυνα.


Πολλαπλές πηγές τριβής

Οι ανταγωνιστικοί ισχυρισμοί για τα θαλάσσια σύνορα, που τροφοδοτούνται εν μέρει από την πρόσφατη ανακάλυψη μεγάλων πόρων φυσικού αερίου στην ανατολική Μεσόγειο, αποτελούν την κύρια πηγή τριβής μεταξύ της ΕΕ και της Τουρκίας. Η Άγκυρα υποστηρίζει ότι η Κύπρος δεν έχει κανένα δικαίωμα να εκμεταλλευτεί τους πόρους φυσικού αερίου έως ότου καταλήξει σε συμφωνία για να τους μοιραστεί με τους Τουρκοκύπριους του βόρειου τμήματος της νήσου. Η Τουρκία, η οποία δεν έχει υπογράψει τη Σύμβαση των Ηνωμένων Εθνών για το Δίκαιο της Θάλασσας (UNCLOS), αμφισβητεί τις ΑΟΖ Ελλάδας και Κύπρου και διεκδικεί ένα μεγαλύτερο κομμάτι ΑΟΖ για την ίδια.

Όταν τα κράτη διαφωνούν σχετικά με την οριοθέτηση των ΑΟΖ τους, πρέπει να προσπαθούν να καταλήξουν σε διμερή συμφωνία. Ωστόσο, συνομιλίες δεν διεξάγονται και η Τουρκία προσπαθεί να επιβάλει τις θέσεις της ασκώντας πίεση στην Ελλάδα και στην Κύπρο. Η Άγκυρα έχει επανειλημμένως παραβιάσει τον εναέριο χώρο της Ελλάδας και έχει καταρτίσει σχέδια για γεωτρήσεις κοντά σε ελληνικά νησιά, σημειώνοντας ότι είναι ανοιχτή στη διαπραγμάτευση θαλάσσιων "συνόρων" με την Ελλάδα. Ταυτόχρονα, η Άγκυρα έχει στείλει επίσης πλοία στην ΑΟΖ της Κύπρου από την άνοιξη του 2019 και έχει εμποδίσει ξένα πλοία να πραγματοποιήσουν έρευνες για φυσικό αέριο εκεί. Τον Νοέμβριο του 2019, η Άγκυρα υπέγραψε συμφωνία με την, αναγνωρισμένη από τον ΟΗΕ, Κυβέρνηση Εθνικής Συμφωνίας (GNA) της Λιβύης, θέτοντας ένα θαλάσσιο όριο μεταξύ Τουρκίας και Λιβύης που δεν λαμβάνει υπ' όψιν την Κρήτη και ως εκ τούτου διεκδικεί μέρος της ελληνικής ΑΟΖ.

Η ΕΕ θεωρεί τις ενέργειες της Άγκυρας απαράδεκτες, υποστηρίζοντας ότι η Κύπρος δικαιούται να εκμεταλλευτεί ελεύθερα τα αποθέματα φυσικού αερίου της και ότι τυχόν διαφορές σχετικά με τις ΑΟΖ πρέπει να επιλυθούν μέσω φιλικών διαπραγματεύσεων και όχι υπό καθεστώς πίεσης. Η Ένωση των 27 απέρριψε εξάλλου τη θαλάσσια συμφωνία μεταξύ Τουρκίας και Λιβύης και τον Φεβρουάριο επέβαλε κυρώσεις σε Τούρκους αξιωματούχους που εμπλέκονται σε ερευνητικές δραστηριότητες κοντά στην Κύπρο. Ωστόσο, οι κυρώσεις δεν έφεραν αλλαγή της τουρκικής πολιτικής, με την Άγκυρα να συνεχίζει τις δραστηριότητες ερευνών στο Αιγαίο και στην ανατολική Μεσόγειο.

Η παρέμβαση της Τουρκίας προς υποστήριξη της αναγνωρισμένης από τον ΟΗΕ κυβέρνησης στη Λιβύη νωρίτερα αυτό το έτος άλλαξε την κατάσταση στον εμφύλιο πόλεμο της χώρας, αναγκάζοντας τον στρατάρχη Χαλίφα Χαφτάρ, ο οποίος στοχεύει να ανατρέψει την κυβερνημένη του Σάρατζ, να εγκαταλείψει την επίθεσή του στην Τρίπολη. Την ίδια ώρα, η παρέμβαση της Τουρκίας έβλαψε τις σχέσεις της με πολλές ευρωπαϊκές χώρες, ιδίως τη Γαλλία, η οποία έχει υποστηρίξει τον Χαφτάρ. Άλλα κράτη - μέλη, αν και δεν υποστηρίζουν τον Χαφτάρ, ανησυχούν ότι η παρέμβαση της Τουρκίας, αφού αρχικά σταθεροποίησε την κατάσταση, θα μπορούσε τώρα να προκαλέσει κλιμάκωση των συγκρούσεων. Σημειώνεται ότι η Ρωσία έχει ενισχύσει την υποστήριξή της προς τον Χαφτάρ και η Αίγυπτος έχει απειλήσει με παρέμβαση υπέρ του στρατάρχη.

Η στρατιωτική επέμβαση της Τουρκίας τον Οκτώβριο του 2019 στη βόρεια Συρία αποτέλεσε άλλη μια πηγή τριβής με την Ευρώπη. Η επιχείρηση της Άγκυρας είχε ως στόχο την απομάκρυνση του κουρδικού YPG, το οποίο θεωρεί ως συριακό παρακλάδι του ΡΚΚ (το οποίο χαρακτηρίζεται διεθνώς ως τρομοκρατική οργάνωση) στα σύνορα Συρίας-Τουρκίας. Η ΕΕ, η οποία θεωρεί το YPG ως σημαντικό σύμμαχο στον αγώνα κατά του λεγόμενου "Ισλαμικού Κράτους", καταδίκασε έντονα την τουρκική επίθεση και επέβαλε μερική απαγόρευση των μελλοντικών πωλήσεων όπλων στην Άγκυρα, χωρίς όμως να επιβάλει πλήρες εμπάργκο. (...)

Τι πρέπει να κάνει η ΕΕ

Η προσέγγιση της ΕΕ απέναντι στην Άγκυρα πρέπει να αντικατοπτρίζει το γεγονός ότι η Τουρκία είναι ένας προβληματικός γείτονας, αλλά και επίσης ότι είναι προς το συμφέρον της Ευρώπης να προσπαθήσει να συνεργαστεί με αυτήν. Η ΕΕ θα πρέπει να είναι σταθερή στη διεκδίκηση των συμφερόντων της, ωστόσο πρέπει επίσης να προσπαθήσει να μειώσει τις εντάσεις και να οδηγήσει τη σχέση της με την Άγκυρα σε μια πιο εποικοδομητική κατεύθυνση.

Το πιο επείγον καθήκον είναι η μείωση του κινδύνου επικίνδυνου στρατιωτικού συμβάντος στο Αιγαίο και την Ανατολική Μεσόγειο. Η ΕΕ και τα κράτη μέλη της πρέπει να πιέσουν την Άγκυρα να σταματήσει τις δραστηριότητες ενεργειακών ερευνών και να ξεκινήσει διαπραγματεύσεις με την Ελλάδα και την Κύπρο. Οι συνομιλίες μπορούν να εξουδετερώσουν τις εντάσεις και, με την πάροδο του χρόνου, να οδηγήσουν σε λύση της διαφοράς σχετικά με τις ΑΟΖ. Για την εξάλειψη των εντάσεων, η ΕΕ θα πρέπει επίσης να ενθαρρύνει τις συνομιλίες για το πώς Ελληνοκύπριοι και Τουρκοκύπριοι θα μπορούσαν να εκμεταλλευτούν από κοινού τους ενεργειακούς πόρους που αντιστοιχούν στην Κύπρο.

Οι Ευρωπαίοι πρέπει να επιδιώξουν μια κοινή στάση με το Ηνωμένο Βασίλειο και τις ΗΠΑ, οι οποίες ανησυχούν επίσης για τις πολιτικές της Τουρκίας στην Ανατολική Μεσόγειο και στο Αιγαίο. Προκειμένου να απομακρύνουν την Τουρκία από μονομερείς ενέργειες, θα πρέπει να συμφωνήσουν και να κάνουν γνωστές στην Άγκυρα τις κυρώσεις που θα υιοθετούσαν εάν εκείνη συνεχίσει ή κλιμακώσει τις ενέργειές έναντι της Κύπρου και της Ελλάδας. Μια κοινή στάση θα είναι ευκολότερη εάν ο Τζο Μπάιντεν βρίσκεται στον Λευκό Οίκο, ωστόσο προς το παρόν οι Ευρωπαίοι θα πρέπει να συνεργαστούν θέλοντας και μη και με τον Τραμπ.

Η ΕΕ θα πρέπει να απέχει από ενέργειες που θα μπορούσαν να θεωρηθούν από τους απλούς Τούρκους ως ανοιχτά αντι-τουρκικές, όπως ο τερματισμός των ενταξιακών διαπραγματεύσεων της Τουρκίας στην ΕΕ και να προσπαθήσει να κάνει μια στροφή στις διμερείς σχέσεις προς μια λιγότερο αντιφατική κατεύθυνση. Η Ευρώπη θα πρόδιδε τις αξίες της εάν βασιζόταν μόνο στην απωθητική βία κατά των μεταναστών στα σύνορα και αυτή η προσέγγιση μπορεί να μην λειτουργεί καν εάν αυξηθούν οι αριθμοί. Τον Ιούλιο του 2020, η ΕΕ ενέκρινε περίπου 500 εκατομμύρια ευρώ σε πρόσθετη χρηματοδότηση για ανθρωπιστικά προγράμματα μέχρι το τέλος του 2021. Ωστόσο, απαιτείται ένα πιο μακροπρόθεσμο πλαίσιο. Η ΕΕ πρέπει να δείξει ότι είναι πρόθυμη να σταθεί γενναιόδωρη, βοηθώντας την Τουρκία να φροντίσει τους πρόσφυγες που φιλοξενεί και να προτείνει μια πολυετή συμφωνία για την παροχή χρηματοδότησης ίδιου μεγέθους με εκείνη της συμφωνίας ΕΕ-Τουρκίας του 2016. Η Ευρώπη θα πρέπει επίσης να δείξει ότι παραμένει πρόθυμη να ξεκινήσει διαπραγματεύσεις για τον εκσυγχρονισμό της τελωνειακής ένωσης ΕΕ-Τουρκίας εάν η Άγκυρα αποφύγει περαιτέρω ενέργειες έναντι της Ελλάδας και της Κύπρου και βελτιώσει την κατάσταση όσον αφορά τις ελευθερίες των πολιτών στο εσωτερικό της.

Η Ένωση και τα κράτη μέλη της δεν πρέπει να κάνουν ειδική κριτική στην Τουρκία μεταξύ όλων των χωρών που συμμετέχουν άμεσα ή έμμεσα στη σύγκρουση στη Λιβύη. Η παρουσία της Τουρκίας αποτελεί πια τετελεσμένο γεγονός και η Ευρώπη θα πρέπει να συνεργαστεί με την Άγκυρα για να σταθεροποιήσει τη χώρα. Ενώ η παρέμβαση της Τουρκίας κινδυνεύει να πυροδοτήσει περαιτέρω συγκρούσεις, άλλες χώρες έχουν επίσης ενεργήσει με αποσταθεροποιητικό τρόπο, συχνά χωρίς να επικρίνονται από τους Ευρωπαίους. Επιπλέον, για να υπάρχει αξιοπιστία στη σταθεροποίηση της χώρας, οι προσπάθειες της ΕΕ να επιβάλει το εμπάργκο όπλων του ΟΗΕ στη Λιβύη πρέπει να είναι όσο το δυνατόν πιο ισότιμες. Για την οικοδόμηση εμπιστοσύνης, τα κράτη μέλη πρέπει να συμπεριλάβουν την Τουρκία σε συζητήσεις σχετικά με άλλα περιφερειακά ζητήματα ασφάλειας, όπως εκείνα που αφορούν τη Συρία και το Ιράκ.

Τέλος, το εάν μπορεί να αποφευχθεί μια επικίνδυνη νέα φάση αντιπαράθεσης στις σχέσεις ΕΕ-Τουρκίας εξαρτάται κυρίως από το εάν η Άγκυρα βλέπει τις καλύτερες σχέσεις με την ΕΕ ως πολιτικά ευεργετικές ή εάν συνεχίζει να πιστεύει ότι μπορεί να κερδίσει περισσότερα μέσω της αντιπαράθεσης. Η ΕΕ πρέπει να προσπαθήσει να μειώσει τις εντάσεις, αφήνοντας παράλληλα την πόρτα ανοιχτή για το διάστημα που μπορεί να υπάρξει αλλαγή στάσης από πλευράς Άγκυρας.

Capital


Οι απόψεις του ιστολογίου μπορεί να μην συμπίπτουν με τα περιεχόμενα του άρθρου

Νεότερη ανάρτηση Παλαιότερη Ανάρτηση