Οι γεωπολιτικές και γεωοικονομικές προκλήσεις της Ελλάδας
Της Παναγιώτας Βασιλοπούλου
Η Ανατολική Μεσόγειος βρίσκεται τον τελευταίο καιρό στο επίκεντρο των περιφερειακών αναταραχών. Η Ελλάδα, βρίσκεται (γεωγραφικά) στο κέντρο του χώρου, γεγονός που της προσδίδει ιδιαίτερη γεωπολιτική και γεωοικονομική σημασία. Με την έλευση του 21ου αιώνα, οι εξελίξεις στην περιοχή εκδηλώνονται με τον πιο απρόβλεπτο τρόπο, γεγονός που εγείρει ανησυχίες για τα επόμενα χρόνια. Προκειμένου να αντιμετωπιστούν οι προκλήσεις, θα πρέπει να αναγνωριστούν, καταγραφούν οι πιθανές προκλήσεις και οι πιθανές επιπτώσεις τους και να αναπτυχθούν οι αντίστοιχες πολιτικές αντιμετώπισης (όχι μόνο σε βραχυπρόθεσμο ορίζοντα αλλά με μεσοπρόθεσμα).
To πλαίσιο
Το τέλος του Ψυχρού Πολέμου σηματοδότησε την έναρξη μιας νέας εποχής όπου η οικονομική ισχύς απέκτησε βαρύνουσα σημασία έναντι της στρατιωτικής ισχύος, καθώς η δεύτερη δεν αποτελούσε επιλογή ή έστω ήταν η τελευταία επιλογή δράσης ανάμεσα σε κύρια κράτη μέσα στο άναρχο διεθνές περιβάλλον. Το ως τότε ισχύον διπολικό σύστημα, (ΗΠΑ – ΕΣΣΔ) είχε διαταραχθεί δίνοντας με αυτό τον τρόπο τη δυνατότητα σε άλλες –περιφερειακές – δυνάμεις , όπως π.χ. η Κίνα, να διαμορφώσουν νέες ισορροπίες. Η οικονομία έγινε το νέο «όπλο» στα χέρια των κύριων κρατών για τη διαμόρφωση των μεταξύ τους σχέσεων.
Σύμφωνα με τους Blackwill και Harris (σελ. 20), γεωοικονομία είναι «η χρήση οικονομικών μέσων για την προαγωγή και την προάσπιση των εθνικών συμφερόντων και την επίτευξη ευνοϊκών γεωπολιτικών αποτελεσμάτων καθώς και οι επιπτώσεις των οικονομικών δράσεων των άλλων εθνών στους γεωπολιτικούς στόχους μιας χώρας».
Η οικονομική ευρωστία ενός κράτους, είναι απαραίτητη τόσο για τη διατήρηση (και την αύξηση) της στρατιωτικής του ισχύος αλλά και για την άσκηση γεωοικονομικών πολιτικών έναντι των άλλων κρατών.
Τρόποι άσκησης γεωπολιτικής: (ενδεικτικά)
-Αρνητικές κυρώσεις: εμπάργκο, μπουκοτάζ, δασμοί, φορολογία, ποσοστώσεις, dumping
-Θετικές κυρώσεις: επιδοτούμενες εισαγωγές, ρήτρα ευνοούμενου κράτους, δασμοί, κλπ.
Η χώρα μας και το γεγονός ότι βρίσκεται σε κατάσταση βαθιάς οικονομικής κρίσης τα τελευταία εννέα χρόνια, εμφανίζεται αποδυναμωμένη σε σχέση με την γεωπολιτική αλλά και τη γεωοικονομική της δυναμική των προηγούμενων ετών.
Το πρόβλημα
Οι προκλήσεις που αντιμετωπίζει η Ελλάδα θα μπορούσαν να συνοψιστούν στους εξής άξονες:
Προκλήσεις στο εσωτερικό: Πέρα από τη συνεχιζόμενη οικονομική κρίση η οποία ταλανίζει τον ελληνικό λαό, άλλο μείζον πρόβλημα που καλείται να αντιμετωπίσει η χώρες είναι οι προσφυγικές και μεταναστευτικές ροές. Μεγάλος αριθμός προσφύγων πέρασε στη χώρα κυρίως στη έξαρση των συγκρούσεων στη Συρία. Η συνεχής ροή και ο μεγάλος όγκος του πληθυσμού, επηρέασε ιδιαίτερα τα σημεία υποδοχής. Το μεγάλο κύμα μεταναστών και προσφύγων από την περιοχή τη Συρίας οι οποίοι φτάνουν στη χώρα κυρίως μέσω του Αιγαίου, δεν θέλουν να παραμείνουν στην Ελλάδα, επειδή η χώρα δεν έχει πολλά να προσφέρει τόσο από πλευράς απασχόλησης όσο και κοινωνικών παροχών. Πολλοί από αυτούς μπορεί προσωρινά να παραμείνουν σε κέντρα κράτησης, αλλά ανυπόμονοι να φτάσουν στην Κεντρική και Βόρεια Ευρώπη, οι περιφράξεις στα σύνορα δεν θα τους εμποδίσουν να προσπαθήσουν (και τελικά να πετύχουν) να διασχίσουν. Η περίφραξη στα σύνορα μεταξύ Ελλάδας και πΓΔΜ καλύπτει μόνο ένα μέρος της συνοριακή γραμμής. Και οι διακινητές θα έχουν μεγαλύτερο κίνητρο, καθώς η τιμή σίγουρα θα αυξηθεί. Οι αρχές των Βαλκανικών χωρών καλούνται να αντιμετωπίσουν αυξανόμενους αριθμούς προσφύγων - είτε μεμονωμένους είτε σε μικρές ομάδες - που διασχίζουν τις χώρες τους. Είναι σχετικά εύκολο να προβλέψει κανείς τη διάνοιξη μιας διαδρομής από τα βόρεια σύνορα της Ελλάδας προς την Αυστρία, κατά μήκος της «βαλκανικής οδού». Νέες διαδρομές οι οποίες μπορεί να ανοίξουν είναι για παράδειγμα μέσω της Αλβανίας ή της Βουλγαρίας. (Dokos, 2016)
Α. Ανατολή. Η Τουρκία τα τελευταία χρόνια εμφανίζεται ενισχυμένη όσων αφορά στο συσχετισμό δυνάμεων, αλλάζει το ισοζύγιο ισχύος υπέρ της και αυξάνει την ανάγκη εξισορρόπησης ισχύος (η αδυναμία αύξησης των αμυντικών δαπανών, προβληματίζει την ελληνική πλευρά). Ζητήματα τα οποία αντιμετωπίζει και η Τουρκία: η απόπειρα πραξικοπήματος, το πρόσφατο δημοψήφισμα, τα ανοιχτά «μέτωπα» με Συρία, Κούρδους, οι ενταξιακές διαπραγματεύσεις με την ΕΕ, μπορούν να επηρεάσουν και τις ελληνοτουρκικές ισορροπίες. Η Τουρκία σήμερα, δεν είναι πολύ πιο κοντά στην ένταξή της στην ΕΕ, από ότι ήταν πριν μια δεκαετία. Στην πρόσφατη (05/01/2018), από κοινού συνέντευξη του Τούρκου προέδρου με τον πρόεδρο της Γαλλίας Εμ. Μακρόν, έγινε ξεκάθαρο από την πλευρά του Γάλλου προέδρου πώς όσο η Τουρκία δεν σέβεται τις αρχές των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και δεν αποκαθιστά το κράτος δικαίου, οι ενταξιακές διαπραγματεύσεις δεν πρόκειται να ξεκινήσουν, οδηγώντας τον Τούρκο ηγέτη σε αιχμές για αποχώρηση της Τουρκίας από την ενταξιακή διαδικασία. Μια τέτοια προοπτική, μπορεί να οδηγήσει σε αλλαγή της ισορροπίας ισχύος και αποσταθεροποίηση της περιοχής.
Β. Δύση. Αν και τυπικά μέλος της ΕΕ, ουσιαστικά ως το νοτιότερο γεωγραφικό σύνορο της ΕΕ εν μέσω το μεταναστευτικού προβλήματος, η Ελλάδα καλείται να διαχειριστεί μια ανθρωπιστική κρίση η οποία φαίνεται να ξεπερνά τις δυνάμεις της. Στο οικονομικό μέρος της κρίσης που μαστίζει τη χώρα, η ΕΕ και οι λοιποί θεσμοί συνδράμουν (;) στην έξοδο της χώρας από την κρίση με οδυνηρά αποτελέσματα στον ελληνικό λαό, εφαρμόζοντας πολιτικές οι οποίες δεν έχουν καταφέρει ως τώρα να αποδώσουν τα επιθυμητά αποτελέσματα οικονομικής μεγέθυνσης. Υπό αυτό το πρίσμα, υπάρχει πάντα ο κίνδυνος περιθωριοποίησης της χώρας (αν όχι και τη αποπομπή της από την ΕΕ, σε περίπτωση μη επίτευξης των στόχων του προγράμματος). Για την αποφυγή ενός τέτοιου σεναρίου, η Ελλάδα θα μπορούσε να αναλάβει τα ηνία ως περιφερειακός εταίρος στην ευρύτερη περιοχή των Βαλκανίων.
Γ. Βορράς. Μετά τη λήξη του Ψυχρού Πολέμου, η προοπτική της ανάδειξης της χώρας σε pivot state της περιοχής των Βαλκανίων (θα μπορούσε να) αποτελεί επιδίωξη της Ελλάδας. Ένας τέτοιος ρόλος θα αναβάθμιζε την χώρα τόσο μέσα στα όρια τη ΕΕ όσο και στο ΝΑΤΟ. Σήμερα, ο κίνδυνος αποσταθεροποίησης είναι ορατός, κυρίως στην περιοχή των Σκοπίων ενώ πιθανή θεωρείται και η εμπλοκή Μαυροβουνίου, Σερβίας και Αλβανίας (έμμεσα ή άμεσα).
Η μεγάλη πρόκληση στην περιοχή, στην οποία εμπλέκεται άμεσα και η χώρα, βρίσκεται σε εξέλιξη και δεν είναι άλλο από το ζήτημα της ονομασίας της πΓΔΜ. Το ζήτημα της ονομασίας δημιουργεί συγκρούσεις τόσο στο εσωτερικό της χώρας όσο και στις διμερείς σχέσεις αλλά και στη διεθνή κοινότητα μέχρι να βρεθεί λύση το πρόβλημα της ονομασίας.
Στο εσωτερικό, ο ένας εκ των δύο κυβερνητικών εταίρων έχει δηλώσει ρητά ότι δεν πρόκειται να συμφωνήσει με οποιοδήποτε όνομα το οποίο θα περιλαμβάνει το γεωγραφικό προσδιορισμό «Μακεδονία», ο οποίος είναι αμιγώς ελληνικός, ενώ σε άρθρο του στον τύπο αναφέρθηκε και στην πιθανότητα διεξαγωγής δημοψηφίσματος σχετικά με το όνομα.
Το πρόβλημα της ονομασίας της πΓΔΜ προέκυψε ήδη από την δημιουργία του κράτους, το 1991. Η Ελλάδα εξ αρχής διαφώνησε με τη χρήση του όρου στο όνομα, φτάνοντας σε ενδιάμεση συμφωνία το 1995, μέχρι να δοθεί οριστική λύση στο πρόβλημα. Σήμερα έχουν ενεργοποιηθεί οι διαδικασίες με στόχο την επίτευξη συμφωνίας ως τον Ιούλιο του 2018 , οπότε και πρόκειται να πραγματοποιηθεί η σύνοδος των Ηνωμένων Εθνών. Το αποτέλεσμα είναι ακόμη αμφίβολο, καθώς ο πρώτος κύκλος συναντήσεων έχει οριστεί στα τέλη Ιανουαρίου 2018.
Το Κόσοβο είναι κράτος το οποίο δεν έχει αναγνωριστεί από την Ελλάδα, Κύπρο, Ρουμανία, Σλοβακία και Ισπανία.Τα υπόλοιπα μέλη της ΕΕ και συνολικά 110 κράτη, μέλη του ΟΗΕ έχουν προχωρήσει σε αναγνώρισή του. Ο αριθμός αυτός όμως δεν επαρκεί για την ένταξη του Κοσόβου στον ΟΗΕ. Το Κόσοβο έχει το υψηλότερο ποσοστό πολιτών στην Ευρώπη που αγωνίζονται στο πλευρό των τζιχαντιστών στη Συρία και το Ιράκ, γεγονός που προκαλεί ανησυχία τόσο στα γειτονικά κράτη όσο και σε φορείς όπως η Interpol για τα πιθανά ζητήματα ασφαλείας τα οποία πιθανόν να προκύψουν με την επιστροφή τους.
Σε διεθνές επίπεδο, η Ρωσία και η Κίνα δεν έχουν προχωρήσει σε αναγνώριση.
ΗΠΑ και ΝΑΤΟ δεν επιθυμούν το μετασχηματισμό του σώματος ασφαλείας του Κοσόβου σε στρατό, απειλώντας έμμεσα με κυρώσεις. Το Κόσοβο προσπαθεί σκληρά να γίνει μέλος του ΟΗΕ αλλά αντιμετωπίζει προβλήματα. Οι χώρες που αρνούνται να το αναγνωρίσουν, φοβούνται ένα ενδεχόμενο spill over effect, καθώς έχουν είτε τα δικά τους εσωτερικά ζητήματα με μειονότητες, είτε ιστορικούς δεσμούς με την πρώην Γιουγκοσλαβία.
Δ. Νότος. Τα συμφέροντα της Ελλάδας στην Ανατολική Μεσόγειο (Κύπρος) και Μέση Ανατολή, περιοχές που αντιμετωπίζουν έντονες γεωπολιτικές και γεωοικονομικές προκλήσεις μπορούν να δημιουργήσουν ευκαιρίες και για τη χώρα μας, κυρίως στον τομέα της ενέργειας. Η πιθανή ύπαρξη κοιτασμάτων υδρογονανθράκων τόσο μέσα στα χωρικά μας ύδατα όσο και οι συμφωνίες για τη δημιουργία αγωγών μεταφοράς αερίου ή πετρελαίου διαμέσου της χώρας μας μπορούν να επιδράσουν θετικά στην γεωοικονομική θέση της χώρας.
Ε. ΗΠΑ. Η σχετικά πρόσφατη αλλαγή ηγεσίας στις ΗΠΑ και η πολιτική που πρόκειται να εφαρμοστεί (κυρίως μέσω ΝΑΤΟ) στην περιοχή μπορεί να προσφέρει τη δυνατότητα ενίσχυσης της θέσης της Ελλάδας.
Προτάσεις Πολιτικής και Στρατηγικής
Σε σχέση με την Τουρκία, η χώρα θα πρέπει να παραμείνει στις θέσεις που κρατά ως και σήμερα τόσο σε θέματα εθνικής κυριαρχίας, όσο και σε ζητήματα όπως το Κυπριακό. Καθώς οι σχέσεις της Τουρκίας με την ΕΕ αλλά και τις ΗΠΑ επιδεινώνονται, το ζήτημα με τους Κούρδους και την δημιουργία κράτους προχωρά, το ενεργειακό τοπίο αλλάζει με την εναρξη των γεωτρήσσων στην ΑΟΖ της Κύπρου, τόσο πιο πιθανό φαίνεται το ενδεχόμενο κρίσης των σχέσεων Ελλάδας- Τουρκίας (π.χ. για το Αιγαίο).
Σχετικά με τη διαχείριση της προσφυγικής κρίσης, μια πολιτική διαχείρισης, η οποία θα μπορούσε να χσρακτηριστεί ως αποτελεσματική, θα πρέπει να περιλαμβάνει:
- Αποτελεσματική προστασία των εξωτερικών συνόρων της ΕΕ
- Συνεργασία με τους αρμόδιους φορείς για την πρόληψη και αντιμετώπιση της τρομοκρατίας
- Παροχή ανθρωπιστικής βοήθειας στην Ελλάδα και εξασφάλιση της ορθής λειτουργίας των μηχανισμών διανομής.
- Ανακατανομή των προσφύγων σε όλα τα κράτη μέλη της ΕΕ και πολιτικές ένταξης στις ευρωπαϊκές χώρες.
Οι ελληνοαμερικανικές σχέσεις πέρα από τη συμμαχική σχέση εντός του ΝΑΤΟ, έρχονται να ενισχυθούν με την πρόσφατη επίσκεψη του Έλληνα πρωθυπουργού στις ΗΠΑ και τη συμφωνία συνεργασίας (αναβάθμιση F-16, δημιουργία θέσεων εργασίας κ.λπ.), με την επιδίωξη των ΗΠΑ για διαφοροποίηση της ενεργειακής τροφοδοσίας της Ευρώπης και με την επιδιώξη της Αθήνας για ελάφρυνση του χρέους.
Με την αποκατάσταση της ειρήνης στην περιοχή, πίεση στις χώρες καταγωγής για επαναπατρισμό των προσφύγων/μεταναστών αλλά και οικονομικών μεταναστών που το επιθυμούν.
Όσον αφορά στο Κόσοβο, η περιφερειακή συνεργασία είναι απαραίτητη τόσο σε επίπεδο κρατών όσο και σε επίπεδο διεθνών φορεών και οργανισμών.
Το ζήτημα του ονόματος της ΠΓΔΜ χρειάζεται προσεκτικό σχεδιασμό, κοινή γραμμή και πολιτική ενότητας πρωτίστως στο εσωτερικό του κράτους και κατόπιν σε διεθνές επίπεδο. Οι κόκκινες γραμμές που έχουν τεθεί πάνω στο ζήτημα δεν θα πρέπει να παραβιαστούν καθώς αποτελούν εφαλτήριο για εδαφικές διεκδικήσεις και τάσεις αλυτρωτισμού.
Οι σχέσεις ΗΠΑ – Ελλάδας σε αυτή τη χρονική συγκυρία που οι ΗΠΑ επιθυμούν να αυξήσουν τη σφαίρα επιρροής τους στην ευρύτερη περιοχή της Νοτιοανατολικής Μεσογείου.
Συμπερασματικά, στόχος της χώρας μας θα μπορούσε να είναι αφενός η διατήρηση των έως τώρα κεκτημένων γεωοικονομικών προνομιών και η ανάξειξή της σε περιφερειακό παράγοντα σταθερότητας ανάμεσα σε Δύση (ΕΕ) και Ανατολή.
* Η Παναγώτα Βασιλοπούλου είναι ΜΑ in Global Risks and Analytics
Liberal
Αναρτήσεις
Γράψτε τα δικά σας σχόλια
Δεν υπάρχουν σχόλια :
Θα σας παρακαλούσα να είστε κόσμιοι στους χαρακτηρισμούς σας, επειδή είναι δυνατόν επισκέπτες του ιστολογίου να είναι και ανήλικοι.
Τα σχόλια στα blogs υπάρχουν για να συνεισφέρουν οι αναγνώστες στο διάλογο. Η ευθύνη των σχολίων (αστική και ποινική) βαρύνει τους σχολιαστές.
Τα σχόλια θα εγκρίνονται μόνο όταν είναι σχετικά με το θέμα, δεν αναφέρουν προσωπικούς, προσβλητικούς χαρακτηρισμούς, καθώς επίσης και τα σχόλια που δεν περιέχουν συνδέσμους.
Επίσης, όταν μας αποστέλλονται κείμενα (μέσω σχολίων ή ηλεκτρονικού ταχυδρομείου), παρακαλείσθε να αναγράφετε τυχούσα πηγή τους σε περίπτωση που δεν είναι δικά σας. Ευχαριστούμε για την κατανόησή σας...