Η Ευρώπη αργοπεθαίνει

• Του Walter Laqueur

«Ο 21^ος αιώνας θα ανήκει στην Ευρώπη». Έτσι είχε γράψει κάποτε ο ιστορικός Tony Judt. Οι ιστορικοί όμως, δεν είναι προφήτες, και παρά το ότι ο 21^ος αιώνας μόλις ξεκίνησε, το μέλλον δεν προβλέπεται ευνοϊκό για την Ευρώπη.

Πολλοί άλλοι ιστορικοί ήταν εξίσου αισιόδοξοι. Όχι εγώ. Πριν από πέντε χρόνια είχα γράψει το βιβλίο The Last Days of Europe, και κατηγορήθηκα για απαισιοδοξία. Σήμερα όμως, ακόμη και εγώ αισθάνομαι πως οι πρώην ενθουσιασμένοι με την Ευρώπη, το παρακάνουν με τον πεσιμισμό τους. Διότι ακόμη κι αν η Ευρώπη παρακμάζει, δεν είναι απαραίτητο πως θα καταρρεύσει τελείως.

Στη σημερινή εποχή, όπου η Ευρώπη πλήττεται από πολλαπλές κρίσεις, είναι πολύ εύκολο να γελάμε με τις αυταπάτες του παρελθόντος. Οι μεταπολεμικές ελίτ της ηπείρου πάλεψαν για να πετύχουν μια πιο δημοκρατική κοινωνία. Προσπάθησαν να μειώσουν το χάσμα μεταξύ πλούτου και φτώχιας, και να προσφέρουν κοινωνικές υπηρεσίες που καμιά γενιά του παρελθόντος δεν απόλαυσε. Είχαν να αντιμετωπίσουν συγκρούσεις και αναταραχές. Και πολλές ευρωπαϊκές χώρες πέτυχαν αυτόν τον στόχο, και είχαν κάθε λόγο να είναι περήφανες.

Η επιτυχία της Ευρώπης θεμελιώθηκε πάνω σε δυο παγκόσμιους πολέμους, σε δικτατορίες, στον φασισμό και στον κομμουνισμό, κλπ. Υπήρχε όμως ή τουλάχιστον έτσι φαίνονταν, μια ευρωπαϊκή ταυτότητα βασισμένη σε κοινές αξίες. Οι σκεπτικιστές το απέδιδαν σε κάποιο υλικό συμφέρον και μόνο. Όλα άλλωστε ξεκίνησαν ως μια ένωση εμπορικής φύσης. Ο πατέρας της ΕΕ Jean Monnet είχε προβλέψει τους κινδύνους. Αργότερα παραδέχθηκε πως αν του ξαναδίνονταν η ευκαιρία, θα έδινε μεγαλύτερη έμφαση στον πολιτισμό, παρά στην οικονομία.

Πότε άρχισε να στραβώνει το κλίμα; Σίγουρα η σημερινή κρίση είναι οικονομική. Ήταν αναμφίβολα λάθος να πιστεύουμε ότι μπορεί να υπάρξει οικονομική ένωση, χωρίς παράλληλα και μια πολιτική. Μήπως όμως η κρίση επήλθε επειδή το ευρωπαϊκό όραμα για κοινωνικό κράτος, έπασχε εγγενώς;

Παρά τη σημασία της, η οικονομική κρίση δεν είναι παρά ένα μόνο μέρος της όλης θλιβερής ιστορίας, και ίσως, ούτε καν το πιο σημαντικό. Σήμερα υπάρχει παντελής απουσία της κοινής ευρωπαϊκής ταυτότητας και των κοινών αξιών. Τα ξεχωριστά εθνικά συμφέροντα είναι μεγαλύτερα από τα κοινά. Η σημερινή κρίση οφείλεται στην έλλειψη αλληλεγγύης, ηγεσίας, και πολιτικής θέλησης. Πρόκειται για μια κρίση εσωτερικών εντάσεων, και αποτυχημένης ενσωμάτωσης των πληθυσμών (όπως αποδεικνύουν τα γεγονότα της Βρετανίας). Για πολύ μεγάλο διάστημα, οι ελίτ της Ευρώπης ζούσαν σε μια άρνηση. Ήθελαν περισσότερη δημοκρατία, αλλά δεν ήταν έτοιμες για την διάβρωση της εξουσίας που τελικά οδηγεί στην αναρχία.

Ως ένα βαθμό, η πολιτική ελίτ, τα ΜΜΕ, και η κοινή γνώμη, έπαψαν να δίνουν σημασία στη σκοτεινή πλευρά της εσωτερικής πολιτικής. Άρχισαν να αγνοούν την εισοδηματική ανισότητα και τις συνέπειες της νεανικής ανεργίας. Επικεντρώθηκαν στις διεθνείς σχέσεις, και στην ειρηνική συνύπαρξη, ενώ ο υπόλοιπος κόσμος λειτουργούσε ακόμη στα πλαίσια σφαιρών επιρροής, και ισορροπίας δυνάμεων. Παράλληλα, η ευρωπαϊκή κοινή γνώμη απομακρύνθηκε από τη πίστη της προς την Ευρώπη.

Πολλοί Ευρωπαίοι παραπονιούνται για έλλειψη δημοκρατίας, και ανησυχούν για τη παντοδυναμία των Βρυξελλών. Για να επιβιώσει όμως η ήπειρος, χρειάζεται ηγεσία. Πως αλλιώς θα αντιμετωπίσει το μέλλον; Κάποια Ασιάτες πολιτικοί φιλόσοφοι, ήδη προειδοποιούν πως η Ευρώπη χρειάζεται οπωσδήποτε ένα πιο ασιατικό, απολυταρχικό μοντέλο διακυβέρνησης, αν είναι να αντιμετωπίσει το ζόρικο μέλλον.

Ένα μέλλον που έχει δυο διαφορετικά (γενικά) σενάρια. Κανένας δεν μπορεί να ξέρει ποιο απ τα δύο θα επιλεγεί. Το πρώτο θέλει την ΕΕ να διαλύεται ολικά ή μερικά, μέσα στα επόμενα χρόνια. Οι δυνατές οικονομίες θα παραμείνουν ενωμένες, μέσα σε νέα πλαίσια συνεργασίας. Οι πιο αδύναμες θα αποπεμφθούν. Οι δεύτερες θα τα βρουν σκούρα μέσα στις αυξανόμενες οικονομικές ανισορροπίες και τον προστατευτισμό. Ίσως προχωρήσουν σε μια δική τους πιο χαλαρή ένωση, ελπίζοντας πως κάποτε να «ανέβουν και πάλι κατηγορία». Το μέλλον του ευρώ είναι αβέβαιο. Μπορεί να επιβιώσει τη σημερινή κρίση, αλλά τι θα γίνει με την επόμενη;

Το δεύτερο σενάριο: Μια ανάκαμψη από τη σημερινή κρίση, σύντομα ή σε λίγο καιρό. Έχει ξαναγίνει και στο παρελθόν. Η Γερμανία, για παράδειγμα, χρειάστηκε λιγότερα από 20 χρόνια μετά την ήττα της στον Α` Π.Π για να ξαναδυναμώσει, και να αποτελέσει φοβερή απειλή για την υπόλοιπη Ευρώπη. Κάτι ανάλογο έγινε και με τη Ρωσία, μετά τη πτώση της ΕΣΣΔ.

Που θα βασιστεί όμως μια τέτοια θαυματουργή ανάκαμψη; Ίσως στην κρισιμότητα του ζητήματος, και στην πεποίθηση ότι χρειάζονται οπωσδήποτε και επειγόντως ριζικές αλλαγές.

Προς το παρόν δεν υπάρχουν κάποιες ενδείξεις πως ο δυναμισμός θα κυριαρχήσει επί της κόπωσης. Και με δεδομένη τη δημογραφική της εξασθένηση, η Ευρώπη θα χρειαστεί μετανάστες. Βέβαια, η πρόσφατη εμπειρία σ αυτόν τον τομέα δεν είναι καθόλου ευχάριστη. Αυτό που χρειάζεται είναι ένα γερό σπρώξιμο, αλλά κι αυτό απαιτεί πολλή ελπίδα…

Το πιο πιθανό σενάριο, και αυτό που σίγουρα δεν θα πετύχει είναι το εξής: Λίγες μεταρρυθμίσεις, και συνέχιση της καθημερινότητας του στυλ business as usual. Τα πιο πλούσια κράτη θα βοηθήσουν τα φτωχότερα με ημίμετρα. Μπορεί αυτή η τακτική να πετύχει αυτή τη φορά, αλλά σίγουρα όχι την επόμενη. Ακόμη κι αν θα θέλει η Βόρειος Ευρώπη να αναλάβει αποφασιστική δράση, δεν θα έχει την απαιτούμενη δύναμη για να το κάνει.

Το να διαλυθεί η ΕΕ κοστίζει. Πιο πολύ από το να διατηρηθεί. Για αυτό και η σημερινή κατάσταση μάλλον θα συνεχιστεί. Μια μεγάλη, όχι και τόσο ευτυχισμένη οικογένεια, που θα μαλώνει διαρκώς, επειδή τα εθνικά συμφέροντα δεν λαμβάνονται σοβαρά υπόψη, αδύναμη να συντονίσει την εσωτερική της πολιτική, χωρίς κοινή άμυνα ή κοινή εξωτερική πολιτική. Συνεχώς γκρινιάζοντας, και απειλώντας, τα διάφορα κράτη μέλη στο τέλος θα παραμείνουν στη στρούγκα. Έτσι θα επιβιώσει η ΕΕ. Όχι όμως όπως ήταν το αρχικό της όραμα. Όχι ως ηθική και πολιτική υπερδύναμη του 21^ου αιώνα.

Πως όμως θα γίνει η αποχώρηση της ΕΕ από τη λέσχη των μεγάλων υπερδυνάμεων; Θα υπάρξει μαλακή ή σκληρή προσγείωση; Δεν υπάρχει καμία μαγική συνταγή, παρά μόνο η απλή λογική.

Ψυχολογικά, η νέα μειωμένης ισχύος θέση της στη παγκόσμια κατάταξη, μπορεί να φανεί δύσκολη. Έχοντας συνηθίσει η Ευρώπη να είναι ισχυρή και να επηρεάζει, δύσκολα θα προσαρμοστεί στο νέο καθεστώς. Οι φιλοδοξίες της θα πρέπει να συμμαζευτούν. Και η Ευρώπη θα πρέπει να σταματήσει τα κηρύγματα στον υπόλοιπο κόσμο για ανθρώπινα δικαιώματα, ελευθερία, και δημοκρατία. Όπως είχε πει κάποτε ο Κινέζους υπουργός Εξωτερικών στον ομόλογό του από τη Σιγκαπούρη: «Εμείς είμαστε μεγάλοι, και εσείς μικροί. Πρέπει λοιπόν να συμπεριφέρεστε ανάλογα».

Το μέλλον είναι σκοτεινό.

The National Interest

Απόδοση: S.A.

Νεότερη ανάρτηση Παλαιότερη Ανάρτηση