34 χρόνια από το «βυθίσατε το Χόρα»

Το ιστορικό των τουρκικών προκλήσεων με αφορμή τα πετρέλαια του Αιγαίου

• Του Γιώργου Κιούση

«Μίλησα με τον Ανδρέα Παπανδρέου και του είπα: «Κύριε πρόεδρε, το 'Χόρα' μπήκε στην ελληνική υφαλοκρηπίδα, κάνει έρευνες και επομένως μπαίνουμε σε κρίση με την Τουρκία». Ο μακαρίτης Παπανδρέου μού απάντησε: «Ο πρόεδρος νομίζει ότι πρέπει να εγκαταλείψω την περιοδεία μου και να επιστρέψω;» Του είπα: «Κύριε πρόεδρε, αυτό είναι θέμα δικό σας. Οταν αποφασίσετε να επιστρέψετε θα σας ενημερώσει πλήρως ο ίδιος ο πρωθυπουργός».
28 Μαρτίου 1987: Το «Σισμίκ» συνοδευόμενο από τουρκικό πολεμικό πλοίο βγαίνει από τα Δαρδανέλια 28 Μαρτίου 1987: Το «Σισμίκ» συνοδευόμενο από τουρκικό πολεμικό πλοίο βγαίνει από τα Δαρδανέλια Αυτή ήταν η μόνη επαφή που εγένετο μεταξύ πρωθυπουργού δι' εμού και του Ανδρέα Παπανδρέου για το επεισόδιο. Ο Ανδρέας
Παπανδρέου γύρισε από τη Θράκη μετά δύο ημέρες και ενημερώθηκε από τον πρωθυπουργό. Το σύνθημα "βυθίσατε το Χόρα" το είπε ενόσω βρισκόταν στη Θράκη, χωρίς καμία προσυνεννόηση, χωρίς καμία επαφή με τον πρωθυπουργό».
Αυτά υποστήριζε το 2002 στη Βουλή ο επί πολλά χρόνια στενός συνεργάτης του Κωνσταντίνου Καραμανλή, τότε βουλευτής Επικρατείας της Ν.Δ. Πέτρος Μολυβιάτης, διαψεύδοντας τη δήλωση του κοινοβουλευτικού εκπροσώπου του ΠΑΣΟΚ Αλέκου Ακριβάκη ότι ο Ανδρέας Παπανδρέου είπε την περίφημη φράση «βυθίσατε το Χόρα» έπειτα από συμφωνία με τον τότε πρωθυπουργό Κωνσταντίνο Καραμανλή. Ο Αλ. Ακριβάκης, επικαλούμενος τα πρακτικά της Βουλής, από τις προγραμματικές δηλώσεις του Γ. Ράλλη το 1980, επιμένει: «Κατά τη συζήτηση εκείνη ο Ανδρέας Παπανδρέου τόνισε ότι δεσμεύεται και δεν μπορεί να πει περισσότερα για το θέμα. Εάν όμως συνεχίζονταν οι ύβρεις εις βάρος του θα αναγκαζόταν να παραβεί τον λόγο που είχε δώσει. Στην ίδια συνεδρίαση, ο Π. Κανελλόπουλος ανέφερε ότι η φράση που είπε ο Ανδρέας Παπανδρέου "υπηρετούσε εθνικό σκοπό" και ότι το διεπίστωσε ο ίδιος σε συνάντηση που είχε μαζί του και επείσθη απολύτως».
Τα παραπάνω αποτελούν ένα από τα ιστορικά κεφάλαια του φακέλου «για τα πετρέλαια του Αιγαίου», με αναφορές και ντοκουμέντα σχετικά με την ύπαρξη κοιτασμάτων μαύρου χρυσού στην υφαλοκρηπίδα, η έρευνα και εκμετάλλευση των οποίων για χρόνια τροφοδοτεί την ένταση μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας. Το θέμα των ερευνών για υδρογονάνθρακες επανέρχεται στο προσκήνιο, καθώς στην Αγκυρα τέθηκε την περασμένη Παρασκευή σε ισχύ διάταγμα που εξουσιοδοτεί την τουρκική κρατική εταιρεία πετρελαίου (ΤΡΑΟ) να πραγματοποιήσει έρευνες στην περιοχή εκτός των τουρκικών χωρικών υδάτων στην Ανατολική Μεσόγειο, στην οποία περιλαμβάνεται τμήμα ελληνικής υφαλοκρηπίδας, νότια και ανατολικά του Καστελόριζου, αλλά και στην Κύπρο. Στο Αιγαίο ξύπνησαν μνήμες «Χόρα», «Σισμίκ» και «Πίρι Ρέις».
Το 1975, το ερευνητικό σκάφος «Χόρα» είχε βγει για έρευνα σχετική με υποθαλάσσια κοιτάσματα πετρελαίου, και μάλιστα στην αμφισβητούμενη ελληνική υφαλοκρηπίδα, την οποία και παραβίασε. Ενα χρόνο αργότερα, τον Ιούλιο, η Τουρκία είχε τορπιλίσει τον ελληνοτουρκικό διάλογο και είχε αναγγείλει εκτεταμένα γυμνάσια στο Αιγαίο και έξοδο του «Χόρα» για σεισμικές έρευνες και σε ζώνες του Αιγαίου που ανήκουν στην υφαλοκρηπίδα των ελληνικών νησιών. Στις 15 Ιουλίου ο Τούρκος πρωθυπουργός Σουλεϊμάν Ντεμιρέλ κάνει την ακόλουθη προκλητική δήλωση: «Κανείς δεν έχει το δικαίωμα να εμποδίσει τις έρευνές μας έξω από τα ελληνικά χωρικά ύδατα. Η Τουρκία ουδέποτε θα συναινέσει σε κατάσταση που εμφανίζει την Ελλάδα διεκδικούσα ολόκληρο το Αιγαίο σαν δική της λίμνη. Σε περίπτωση επεμβάσεως στην αποστολή του "Χόρα" στο Αιγαίο, η Τουρκία θα ανταποδώσει την επέμβαση» («Ελευθεροτυπία», 16 Ιουλίου 1976). Η ελληνική απάντηση δίνεται με την ακόλουθη κυβερνητική ανακοίνωση:
«Οι ελληνικές θέσεις είναι σαφείς. Και διετυπώθησαν με την πρόταση της Ελλάδας να αχθεί η διαφορά για την υφαλοκρηπίδα του Αιγαίου στο Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης, όπως έπραξαν και άλλες χώρες σε παρόμοιες περιπτώσεις. Παρήλθον όμως έκτοτε 15 μήνες και η Τουρκία, αν και κατ' αρχήν απεδέχθη την πρότασιν, αναβάλλει με διάφορα προσχήματα την υπογραφή του συνυποσχετικού που θα άνοιγε τον δρόμο σ' αυτή την ειρηνική και αδιάβλητη διαδικασία. Είναι δε εκπληκτικό ότι ενώ συνεχίζονται οι επαφές τις οποίες η ίδια επεδίωξε, η τουρκική κυβέρνηση απειλεί να διεξαγάγει σεισμικές έρευνες σε περιοχές όπου δεν έχει δικαίωμα να το πράξει (...) επομένως η τουρκική κυβέρνηση οφείλει να αναλογισθεί και να σταθμίσει τις συνέπειες της αυθαιρεσίας την οποία σχεδιάζει», σημειώνει ο Τύπος στις 17 Ιουλίου 1976.
Το «Χόρα» ανήκε μέχρι το 1976 στην τουρκική «Ναυτιλιακή Τράπεζα», υποδηλώνοντας για πρώτη φορά έμμεσα απαιτήσεις της γειτονικής χώρας για συνεκμετάλλευση της υφαλοκρηπίδας με την Ελλάδα. Τον Μάιο του 1976, η τράπεζα το παραχώρησε επίσημα στο «Ινστιτούτο Μεταλλειολογικών Ερευνών» της Τουρκίας για τη διενέργεια υποθαλάσσιων επιστημονικών ερευνών, σεισμολογικού και γεωλογικού χαρακτήρα. Είχαν προηγηθεί οι απαραίτητες μετατροπές και προσθήκες σε επιστημονικά όργανα.
Λίγο καιρό αργότερα, μετονομάστηκε σε «ΜΤΑ Sismik Ι», υποδηλώνοντας τη νέα του αποστολή.
Με αυτό το όνομα εμφανίστηκε εν δράσει μεταξύ Λήμνου και Μυτιλήνης και προκάλεσε τη μεγάλη κρίση του Μαρτίου του 1987. Αφορμή για την Αγκυρα αποτέλεσε η αίτηση της εταιρείας DENISON να επεκτείνει τις έρευνές της για πετρέλαιο στα 10 ν.μ. ανατολικά της Θάσου. Η κυβέρνηση Παπανδρέου πίστευε ότι δεν υπήρχε λόγος να μη γίνουν γεωτρήσεις στα 10 ν.μ. της Θάσου, ερμηνεύοντας το Πρωτόκολλο της Βέρνης και τα συμφωνηθέντα μεταξύ Καραμανλή - Ετζεβίτ ως ανενεργά πλέον. Το Πρωτόκολλο δέσμευε και τις δύο πλευρές να απέχουν από οποιαδήποτε ενέργεια στην περιοχή όσο διάστημα διαρκούσαν οι διαπραγματεύσεις για την υφαλοκρηπίδα. Από τη στιγμή όμως που οι διαπραγματεύσεις είχαν διακοπεί, το Πρωτόκολλο ήταν τουλάχιστον ανενεργό. Ο πρωθυπουργός Ανδρέας Παπανδρέου διατάσσει πολεμική κινητοποίηση και θέτει «ΗΠΑ και ΝΑΤΟ ενώπιον των ευθυνών τους» για το ενδεχόμενο πολεμικής εμπλοκής στο Αιγαίο. Είχε απειλήσει να κλείσει τις αμερικανικές βάσεις, ιδιαίτερα εκείνης της Ν. Μάκρης. Είναι η πρώτη φορά που ο Ανδρέας κάνει τότε την πρόταση να παραπεμφθεί στο δικαστήριο της Χάγης το θέμα της υφαλοκρηπίδας, με την υπογραφή συνυποσχετικού με την Τουρκία.
Η κρίση εκτονώθηκε σε μερικές μέρες. Το τουρκικό πλοίο δεν βγήκε από τον Ελλήσποντο. Αυτή η «συμφωνία κυρίων» επισφραγίστηκε τον Ιανουάριο του '88 στη συνάντηση του Νταβός, κατά την οποία οι δύο πρωθυπουργοί συμφώνησαν ότι «από τώρα και στο εξής μια τέτοια κρίση δεν πρέπει να επαναληφθεί και οι δύο πλευρές θα επικεντρώσουν τις προσπάθειές τους στη δημιουργία μόνιμων ειρηνικών σχέσεων...». Ο Ανδρέας διακηρύσσει την αρχή «μη πόλεμος» και αναγγέλλει ότι το Κυπριακό «μπήκε στο ράφι». Λίγους μήνες αργότερα θα κάνει την αυτοκριτική του με τη λατινική φράση «mea culpa».
Τον Γενάρη του 1997 ο κατάπλους στο Αιγαίο του τουρκικού ωκεανογραφικού σκάφους «Πίρι Ρέις», ιδιοκτησίας του Ινστιτούτου Θαλάσσιων Επιστημών και Τεχνολογίας του Πανεπιστημίου της 9ης Σεπτεμβρίου στη Σμύρνη, έθεσε σε αυξημένη επαγρύπνηση το κέντρο επιχειρήσεων του Πολεμικού Ναυτικού. Η έξοδός του από τα στενά ήταν προγραμματισμένη και δεν έχει προβληματίσει ακόμη το υπουργείο Αμυνας. Παρ' όλα αυτά, έχει δοθεί εντολή σε όλα τα πολεμικά πλοία που πλέουν στο Αιγαίο να παρακολουθούν στενά τις κινήσεις του τουρκικού.
Τον Μάιο του 2001, μέσω του προσωπικού διαύλου των υπουργών Εξωτερικών Ελλάδας και Τουρκίας, ανακόπηκε μια νέα ελληνοτουρκική κρίση. Αφορμή ήταν η αναγγελία της νέας εξόδου στο νότιο Αιγαίο και την Κύπρο για θαλάσσιες επιστημονικές έρευνες του γνωστού από τα παλιά (σ.σ. κρίση του 1987) του τουρκικού ωκεανογραφικού σκάφους «Πίρι Ρέις». Σε συνάντησή τους στη Βουδαπέστη, ο υπουργός Εξωτερικών Γ. Παπανδρέου αποκόμισε την εντύπωση ότι ο Τούρκος ομόλογός του Ι. Τζεμ δεσμεύθηκε ότι το «Πίρι Ρέις» δεν θα κάνει έρευνα σε περιοχές νοτίως της Ρόδου, της Καρπάθου και του Καστελόριζου, που συμπίπτει με την περιοχή μη προσδιορισμένης ελληνικής υφαλοκρηπίδας. Ο Τύπος μιλούσε για «Ωρολογιακή βόμβα, που απειλεί να τινάξει στον αέρα τις ελληνοτουρκικές σχέσεις και να προκαλέσει οξύτατη κρίση, (που) ενεργοποίησε πριν από έξι ημέρες η Αγκυρα».
«Η πείρα του παρελθόντος αποδεικνύει ότι οι Τούρκοι χρησιμοποιούν το "Πίρι Ρέις" σαν μηχανισμό δημιουργίας κρίσης. Η κυβέρνηση Σημίτη θα κάνει ό,τι μπορεί για να αποτρέψει την κρίση, αλλά δεν μπορεί να παραμείνει αδρανής όταν παραβιάζεται ελληνικό κυριαρχικό δικαίωμα. Η τουρκική πρόκληση, έτσι όπως τουλάχιστον έχει σχεδιασθεί, είναι μείζονος σημασίας και βεβαίως εξυπηρετεί συγκεκριμένη πολιτική σκοπιμότητα».
Τον Ιούλιο του 2006 το «Χόρα» ή «Σισμίκ Ι», που λίγο έλειψε να στείλει δύο φορές την Ελλάδα και την Τουρκία στα όρια της σύρραξης αποσύρεται.

Νεότερη ανάρτηση Παλαιότερη Ανάρτηση