Η δημοκρατία στα όριά της

• Tου Νίκου Κωνσταντάρα

Σε όλη την Ευρώπη κυβερνήσεις επιχειρούν να στηρίξουν τις οικονομίες τους με περικοπές δαπανών και προνομίων και με αυξήσεις φόρων και εισφορών. Ενώ δρουν «οικονομικά», γνωρίζουν ότι το κόστος που θα πληρώσουν θα είναι πολιτικό. Οσο διευρύνονται οι αντιδράσεις των πολιτών τόσο επιτείνεται και το αδιέξοδο. Οι διαδηλώσεις στη Γαλλία, όπου μεγάλα πλήθη εναντιώθηκαν στην αύξηση του ορίου ηλικίας συνταξιοδότησης από τα 60 στα 62 χρόνια, δείχνουν με τον πιο καθαρό τρόπο ότι η λογική της οικονομικής πειθαρχίας προκαλεί μη λογικές αντιδράσεις - αντιδράσεις οι οποίες υπονομεύουν την οικονομία αλλά και την πολιτική.
Επειδή μέτρα πρέπει να ληφθούν, και αυτά θα προκαλέσουν αντιδράσεις, η κάθε προσπάθεια ουσιαστικής μεταρρύθμισης θα οδηγεί είτε στην αποδυνάμωση (και ίσως και πτώση) της κυβέρνησης είτε στην υιοθέτηση πολιτικών μέτρων που θα περιορίζουν τη δυνατότητα δυναμικής διαμαρτυρίας. Η ίδια η δημοκρατία θα υποβληθεί σε μεγάλη δοκιμασία. Από τη μια πλευρά, θα έχουμε κυβερνήσεις που δεν μπορούν να κυβερνήσουν (δηλαδή, δεν θα εφαρμόζουν πολιτικές που η χώρα έχει ανάγκη), από την άλλη, θα υπάρχουν καθεστώτα όπου οι κυβερνήσεις αποφασίζουν και οι πολίτες υπακούν.
Τα παραδείγματα αυτά δεν είναι υπερβολικά: η Ελλάδα είναι διεθνές «πειστήριο» για τις ολέθριες συνέπειες όταν η πολιτική τάξη κυβερνάει όχι με άξονα τις μακρόχρονες προοπτικές της χώρας αλλά για το δικό της μικροπολιτικό συμφέρον· η Κίνα βασίζει την ανάπτυξή της στον συνδυασμό σφιχτής, κεντρικής εξουσίας και ελεύθερης οικονομίας. Ούτε η μια εκδοχή ούτε η άλλη μοιάζει με τις φιλελεύθερες δημοκρατίες που αναπτύχθηκαν τον τελευταίο αιώνα και που είχαν ως πρώτο μέλημα την ευημερία και την κοινωνικοπολιτική ανάπτυξη των λαών τους. Και εδώ βρίσκεται ο λόγος για την ανησυχία μας: η δημοκρατία, όπως εξελίχθηκε σε ανεπτυγμένες, δυτικές κοινωνίες, είναι ένα βραχύ πείραμα, μια μικρή διακοπή στη μακρά κυριαρχία αυταρχικών μορφών διακυβέρνησης. Οπως έσβησε η φλόγα της δημοκρατίας στην αρχαία Αθήνα, έτσι μπορεί να σβήσει και στις δικές μας κοινωνίες.
Προς τα πού πάμε, εξαρτάται από τη διάρκεια της κρίσης, από τις προσπάθειες μεταρρύθμισης και από τις αντιδράσεις που θα προκαλέσουν. Το δυναμικό «όχι» των Γάλλων στην ελάχιστη αλλαγή στο ασφαλιστικό τους σύστημα υποδεικνύει ότι το πάθημα της Ελλάδας δεν έχει λειτουργήσει ως παράδειγμα προς αποφυγήν. Το έλλειμμα της Γαλλίας φέτος εκτιμάται στο 7,7% του ΑΕΠ και η χώρα είναι υποχρεωμένη να το μειώσει στο 3% το 2013. Αυτό δεν γίνεται χωρίς μεταρρυθμίσεις. Αλλά όταν η μεγάλη πλειοψηφία του πληθυσμού (και δη οι νέοι) στηρίζει τους διαδηλωτές και τους απεργούς, κάποια στιγμή η κυβέρνηση θα υποχωρήσει, θα πέσει ή θα βρει τρόπο να επιβάλει τις αλλαγές χωρίς να λογαριάζει τις αντιδράσεις. Σε κάθε περίπτωση, δοκιμάζεται σκληρά η σχέση ανάμεσα σε κυβέρνηση και πολίτες, με κύρια αιτία την απώλεια εμπιστοσύνης των πολιτών για τις προθέσεις και τις ικανότητες των πολιτικών και οικονομικών παραγόντων σε εθνικό αλλά και σε διεθνές επίπεδο.
Κάθε περικοπή, κάθε θυσία, κάθε απόλυση εκλαμβάνεται ως άλλη μια επίθεση εναντίον αδικημένων πολιτών (είτε στο σύνολό τους είτε σε ομάδες). Αλλά οι χρεωμένες χώρες είναι αναγκασμένες να ξεχρεώσουν. Η Βρετανία υιοθέτησε ένα πρόγραμμα που στοχεύει στην εξοικονόμηση 113 δισ. στερλινών έως το 2015, η Γερμανία ακολουθεί με 80 δισ. ευρώ έως το 2014 και η Γαλλία με 40 δισ. το 2011. Χώρες όπως η Ελλάδα, η Ρουμανία και η Ουγγαρία στηρίζονται από την Ε.Ε. και το ΔΝΤ με αντάλλαγμα την αυστηρή λιτότητα.
Λόγω τέτοιων μέτρων, κάθε κυβέρνηση κινδυνεύει να πέσει είτε στις επόμενες εκλογές είτε νωρίτερα. Και πώς αντιδρά η Ευρώπη; Με μια έντονη συζήτηση που προσβλέπει στην υιοθεσία ενός συστήματος «αυτόματης» τιμωρίας όποιας χώρας υπερβεί τους κανόνες περί του επιτρεπόμενου ύψους του ελλείμματος και του χρέους. Είναι άλλη μια απόδειξη ότι ο φόβος που προκαλεί το παράδειγμα της Ελλάδας ωθεί την Ευρώπη προς τη δημιουργία ενός υπερκράτους - το οποίο, μάλιστα, θα παίρνει αποφάσεις χωρίς να λογαριάζει τις πολιτικές συνθήκες σε κάθε χώρα-παραβάτη. Θα απαλλάσσει τις κυβερνήσεις από την ευθύνη τους και θα υπονομεύει την εθνική κυριαρχία. Το ότι γίνεται τέτοια συζήτηση δείχνει ότι το έλλειμμα πολιτικής σκέψης είναι πιο επικίνδυνο από οποιοδήποτε δημοσιονομικό πρόβλημα. Τώρα δεν κινδυνεύει μόνο το όραμα της ενωμένης Ευρώπης, αλλά η ίδια η δημοκρατία.

Πηγή

Νεότερη ανάρτηση Παλαιότερη Ανάρτηση