Γιατί πασχίζει τόσο πολύ ο Ερντογάν να ελέγξει το Διεθνές Αεροδρόμιο της Καμπούλ

Η προσφορά της Τουρκίας να εξασφαλίσει τον έλεγχο στο αεροδρόμιο της Καμπούλ μετά την ολοκλήρωση της αποχώρησής των δυνάμεων του ΝΑΤΟ από το Αφγανιστάν, αργότερα φέτος, θεωρείται σε μεγάλο βαθμό ως απόπειρα της Άγκυρας να κερδίσει πόντους εύνοιας απέναντι στην Ουάσινγκτον, αλλά, όπως διαπιστώνει μια τέτοια αποστολή είναι γεμάτη με κινδύνους και αβεβαιότητες που ενδέχεται να επιφέρουν οι φιλικοί δεσμοί με το Αφγανιστάν και να δημιουργήσουν προστριβές με άλλους περιφερειακούς παίκτες.

Ο Τούρκος πρόεδρος Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν συζήτησε το ζήτημα με τον Αμερικανό ομόλογό του Τζο Μπάιντεν στην πρώτη τους ενώπιος ενωπίω συνάντηση στη σύνοδο κορυφής του ΝΑΤΟ την περασμένη εβδομάδα. Υπήρξε μικρή ένδειξη προόδου όσο αφορά τις κύριες διαφορές που έφεραν σε τέλμα τις αμερικανο-τουρκικές σχέσεις τα τελευταία χρόνια, αλλά ο Ερντογάν σηματοδότησε πιθανή συναίνεση για το Αφγανιστάν. "Εάν δεν θέλουν να φύγουμε από το Αφγανιστάν, εάν θέλουν κάποια [τουρκική] υποστήριξη εκεί, τότε η διπλωματική και οικονομική υποστήριξη των Ηνωμένων Πολιτειών θα είναι σημαντική", είπε. "Είπα στον [Μπάιντεν] για την ιδέα μας να συνεργαστούμε με το Πακιστάν και την Ουγγαρία. Αυτήν τη στιγμή υπάρχει συναίνεση. Δεν υπάρχει πρόβλημα σε αυτό", πρόσθεσε.

Ο Γενικός Γραμματέας του ΝΑΤΟ, Γενς Στόλτενμπεργκ, εν τω μεταξύ, δήλωσε ότι δεν έχει ληφθεί απόφαση σχετικά με το ποιος θα διαχειρίζεται το διεθνές αεροδρόμιο της Καμπούλ μετά την απόσυρση συμμαχικών στρατευμάτων, αλλά τόνισε ότι η Τουρκία θα διαδραματίσει σημαντικό ρόλο εκεί.

Όπως γράφει η Tanya Goudsouzian, Καναδική δημοσιογράφος, στο National Interest, οι Τούρκοι έχουν αποκτήσει μεγάλη εμπειρία στη διαχείριση ζώνης συγκρούσεων και τη διπλωματία από τις επιχειρήσεις τους στη Συρία και τη Λιβύη. Ενώ το Αφγανιστάν θα παρουσιάσει στην Τουρκία πολλές προκλήσεις, θα δημιουργήσει επίσης νέες ευκαιρίες. Μετά το τέλος της σύγκρουσης στο Ναγκόρνο-Καραμπάχ πριν από έξι μήνες, η Τουρκία πιέστηκε να χαράξει ζώνη επιρροής στην Κεντρική Ασία και να τοποθετηθεί ως εναλλακτική λύση έναντι της Ρωσίας μεταξύ των τουρκόφωνων. Το Τουρκικό Συμβούλιο (Turkic Council), ένας διακυβερνητικός οργανισμός που ιδρύθηκε το 2009, υπήρξε ένας σημαντικός διπλωματικός φορέας για την ενίσχυση της αλληλεγγύης και της συνεργασίας μεταξύ των κρατών της Κεντρικής Ασίας και της Τουρκίας. Μέχρι το 2040, στόχος της Άγκυρας είναι η δημιουργία μιας οικονομικής ένωσης μεταξύ των κρατών μελών του Τουρκικού Συμβουλίου. Πηγές αναφέρουν ότι το Αφγανιστάν έχει υποβάλει επίσημη αίτηση στο Τουρκικό Συμβούλιο για καθεστώς παρατηρητή. Η αυξανόμενη επιρροή της Τουρκίας στην περιοχή τέμνεται επίσης με μια από τις σημαντικότερες αρτηρίες της Πρωτοβουλίας Belt and Road της Κίνας. Η αυξημένη παρουσία και ο μεγαλύτερος μελλοντικός διπλωματικός ρόλος για την Τουρκία στο Αφγανιστάν σίγουρα θα έχουν συνέργεια στις ευρύτερες πολιτικές της Κεντρικής Ασίας της Άγκυρας.

Η σημερινή στρατιωτική παρουσία της Τουρκίας στο Αφγανιστάν περιορίζεται σε ένα τάγμα 500 περίπου στρατιωτών που συμμετέχουν σε μη πολεμικές αποστολές. Ο αριθμός των τουρκικών στρατευμάτων έχει ξεπεράσει τα 2.000 κατά τη διάρκεια της ηγεσίας της Τουρκίας σε διεθνείς αποστολές τις τελευταίες δύο δεκαετίες. Τα τουρκικά στρατεύματα συμμετείχαν στη φύλαξη και διαχείριση του στρατιωτικού τμήματος του αεροδρομίου της Καμπούλ. Ωστόσο, η Τουρκία δεν είχε ποτέ πολεμική δύναμη στο Αφγανιστάν. Τούρκοι στρατιώτες δεν έχουν εμπλακεί ποτέ σε ένοπλη αντιπαράθεση και δεν έριξαν ποτέ ούτε μία σφαίρα στη χώρα.

Όπως διαπιστώνει ο Μετίν Γκουρτζάν, πρώην στρατιωτικός σύμβουλος του τουρκικού στρατού σε Αφγανιστάν, Καζακστάν, Κιργιστάν και Ιράκ, το Διεθνές Αεροδρόμιο Χαμίντ Καρζάι στην Καμπούλ - ο πρωταρχικός αερολιμένας του Αφγανιστάν που λειτουργεί ως στρατιωτική βάση - χρησιμεύει ως ζωτικής σημασίας σύνδεσμος με τον έξω κόσμο στην ορεινή χώρα, όπου τα οδικά ταξίδια παραμένουν κάτι παραπάνω από μη ασφαλή. Ο έλεγχος του αεροδρομίου ισοδυναμεί με έλεγχο της πύλης του Αφγανιστάν προς τον κόσμο.

Η αφγανική αρχή πολιτικής αεροπορίας ζήτησε την παράδοση του ελέγχου εναέριας κυκλοφορίας του αεροδρομίου από το ΝΑΤΟ τον Απρίλιο, καθώς η συμμαχία άρχισε την απόσυρση της αποστολής της σύμφωνα με την απόφαση του Μπάιντεν να αποσύρει όλα τα αμερικανικά στρατεύματα από το Αφγανιστάν έως τις 11 Σεπτεμβρίου.

Η ασφάλεια του αεροδρομίου και των αεροπορικών ταξιδιών θεωρείται ως προϋπόθεση για τη λειτουργία ξένων διπλωματικών αποστολών στο Αφγανιστάν, τόνισε το αμερικανικό υπουργείο Εξωτερικών την περασμένη εβδομάδα. Πιο πρόσφατα, οι φόβοι για την ασφάλεια ώθησαν την Αυστραλία να κλείσει την πρεσβεία της τον Μάιο. Η ασφαλής λειτουργία του αεροδρομίου είναι επίσης ζωτικής σημασίας για την παράδοση ανθρωπιστικής βοήθειας από διεθνείς φιλανθρωπικούς οργανισμούς.

Ωστόσο, οι Ταλιμπάν "μύρισαν" την προσφορά της Τουρκίας να αναλάβει τον έλεγχο του αεροδρομίου μετά την αναχώρηση της αποστολής του ΝΑΤΟ και αντέδρασαν, λέγοντας ότι και τα τουρκικά στρατεύματα θα πρέπει να φύγουν. "Η Τουρκία ήταν μέρος των δυνάμεων του ΝΑΤΟ τα τελευταία 20 χρόνια, ως εκ τούτου, θα πρέπει να αποσυρθούν από το Αφγανιστάν βάσει της συμφωνίας που υπογράψαμε με τις Ηνωμένες Πολιτείες στις 29 Φεβρουαρίου 2020", δήλωσε ο Suhail Shaheen, εκπρόσωπος των Ταλιμπάν στη Ντόχα, είπε στο Reuters στις 11 Ιουνίου. "Διαφορετικά, η Τουρκία είναι μια μεγάλη ισλαμική χώρα. Το Αφγανιστάν είχε ιστορικές σχέσεις με αυτή. Ελπίζουμε να έχουμε στενές και καλές σχέσεις μαζί τους, καθώς μια νέα ισλαμική κυβέρνηση θα δημιουργηθεί στη χώρα στο μέλλον", πρόσθεσε.

Το πώς θα τελειώσουν τα πράγματα θα εξαρτηθεί σε μεγάλο βαθμό από τις συνομιλίες μεταξύ της Άγκυρας και της Καμπούλ και των επαφών της κυβέρνησης της Καμπούλ με τους Ταλιμπάν.

Ένας μελετητής του τομέα ασφαλείας του Αφγανιστάν που διαμένει στην Τουρκία, ο οποίος ταξίδεψε πρόσφατα στο Αφγανιστάν, περιέγραψε έντονα το πώς οι Ταλιμπάν έχουν ανακτήσει τη δύναμη τους, από την εισβολή της αποστολής υπό την ηγεσία των ΗΠΑ το 2001 και την επακόλουθη ανατροπή της κυβέρνησης των Ταλιμπάν. "Επί του παρόντος, από το βορρά προς τα ανατολικά της χώρας, οι Ταλιμπάν ελέγχουν τις κύριες μεταβατικές περιοχές. Έχουν κυριαρχήσει στις αγροτικές περιοχές σαν μια σκιώδης κυβέρνηση", είπε στο Al-Monitor με την προϋπόθεση της ανωνυμίας του. "Πριν από μερικούς μήνες, ενώ ταξίδευα από την πρωτεύουσα στην επαρχία Takhar, είδα περιπολίες και σημεία ελέγχου που έχουν εγκαταστήσει οι Ταλιμπάν, μέσω των οποίων συλλέγουν φόρους από κάθε όχημα διέλευσης, κυρίως από φορτηγά φορτωμένα με αγαθά και εμπορεύματα", πρόσθεσε.

Το ερώτημα για την Τουρκία είναι πώς θα μπορούσε να αναλάβει την ευθύνη για την ασφάλεια του αεροδρομίου, των πρεσβειών και των κρίσιμων εγκαταστάσεων στην Καμπούλ χωρίς τη διεξαγωγή στρατιωτικής αστυνόμευσης και περιπολίας, που είναι σαφώς μαχητικά καθήκοντα.

Οι αποστολές μάχης θα έρχονταν σε αντίθεση με το μέχρι τώρα όραμα της Άγκυρας στο Αφγανιστάν, το οποίο βασίστηκε στην ιδέα ότι η Τουρκία, το μοναδικό μουσουλμανικό μέλος του ΝΑΤΟ, βρίσκεται στο Αφγανιστάν για να υποστηρίξει τη σταθερότητα και να βοηθήσει τον αφγανικό λαό ως μέρος της ιστορικά στενής σχέσης μεταξύ των δύο εθνών, συμπεριλαμβανομένων των εθνοτικών δεσμών.

Η στρατιωτική συμμετοχή της Τουρκίας έγινε μέσω μιας συμμαχικής δύναμης που δεν πολέμησε ποτέ άμεσα τους Ταλιμπάν ή άλλες ομάδες στο πεδίο της μάχης. Στηριζόμενη στην αιώνια φιλία και τη θρησκευτική της σχέση με το Αφγανιστάν, η Άγκυρα έχει τεράστια πολιτική και κοινωνική επιρροή μεταξύ των Αφγανών, ειδικά σε ομάδες με τουρκικές ρίζες όπως οι Ουζμπέκοι, και οι στρατιώτες της τυγχάνουν γενικά θερμής λαϊκής υποδοχής στη χώρα. Αξίζει να σημειωθεί ότι η Τουρκία είχε παραδοσιακά επίσης στενούς δεσμούς με το Πακιστάν, από όπου οι ηγέτες των Ταλιμπάν λαμβάνουν εκπαίδευση και υποστήριξη.

Τώρα, η Άγκυρα φαίνεται να βασίζεται στη soft power που διαθέτει στο Αφγανιστάν για να τη χρησιμοποιήσει ως διαπραγματευτικό χαρτί για αναθέρμανση των σχέσεων με την Ουάσιγκτον. Ωστόσο, το φιλόδοξο σχέδιο του Ερντογάν να διατηρήσει τα τουρκικά στρατεύματα στο Αφγανιστάν θα μπορούσε να μετατραπεί σε εφιάλτη μακροπρόθεσμα, εκτός εάν αντιμετωπιστεί με τη μέγιστη προσοχή και επιδεξιότητα.

Δύο βασικές πτυχές πρέπει να αναλυθούν εδώ. Η πρώτη είναι οι περιφερειακοί φορείς που συμμετέχουν στο Αφγανιστάν.

Το Πακιστάν ξεχωρίζει ως ένας κρίσιμος παίκτης του οποίου τα ενδιαφέροντα είναι ξεκάθαρα. Έχει μια διασυνοριακή σύγκρουση με το Αφγανιστάν και έναν πληθυσμό Παστούν μεγαλύτερο από αυτόν στο Αφγανιστάν. Έχοντας πάντα την προσοχή του και στις επί δεκαετίες προσπάθειες των Αφγανών Παστούν για ένα ανεξάρτητο Παστουνιστάν, το Πακιστάν διατηρεί τον αυστηρό έλεγχο των δικών του Παστούν που κατοικούν σε περιοχές στα σύνορα του Αφγανιστάν. Και με το πρόσθετο βάρος των οικονομικών συμφερόντων της Ισλαμαμπάντ και των υδάτινων διαφορών με την Καμπούλ, είναι δύσκολο να φανταστεί κανείς το Πακιστάν ως αξιόπιστο σύμμαχο για την Τουρκία στο Αφγανιστάν. Το Ισλαμαμπάντ συχνά χειραγωγούσε τις αμερικανικές διοικήσεις καθ' όλη τη διάρκεια της αμερικανικής συμμετοχής στο Αφγανιστάν, καθιστώντας ακόμη πιο δύσκολο να φανταστεί κανείς έναν ομαλό συνασπισμό Τουρκίας-Πακιστάν. Αν και το Πακιστάν μπορεί να προτιμά τη στρατιωτική συμμετοχή της Τουρκίας στο Αφγανιστάν από αυτή των ΗΠΑ, σίγουρα θα καλοβλέπει και την απόλυτη επιρροή που θα μπορούσε να έχει πάνω σε μία κυβέρνηση-μαριονέτα των Ταλιμπάν, παρά να πρέπει να αντιμετωπίσει κάποιον άλλο "παίκτη".

Όσον αφορά το Ιράν, αυτή τη στιγμή έχει μια μαχητική ομάδα που δραστηριοποιείται στο Αφγανιστάν και έχει φιλικούς δεσμούς με τους Ταλιμπάν - απέχει βέβαια παρασάγκας από την πολιτική υποστήριξη που έδωσε η Τεχεράνη στην ανατροπή των Ταλιμπάν το 2001.

Η Κίνα εμφανίζεται ως ο μόνος περιφερειακός παράγοντας που θα μπορούσε να ευνοήσει έναν ενεργό τουρκικό ρόλο στο Αφγανιστάν με την ελπίδα να προωθήσει τη φιλόδοξη πρωτοβουλία Belt and Road. Αλλά συνολικά, οι περιφερειακοί φορείς θα προτιμούσαν να ασχοληθούν με έναν εγχώριο παράγοντα - τους Ταλιμπάν - παρά με την Τουρκία.

Η δεύτερη πτυχή είναι οι διεθνείς παράγοντες. Ως μέλος του ΝΑΤΟ, η Τουρκία φαίνεται να είναι η καλύτερη δυνατή εναλλακτική λύση μετά την αποχώρηση των Ηνωμένων Πολιτειών και του ΝΑΤΟ από το Αφγανιστάν. Ένας τέτοιος ρόλος - εάν εγκριθεί από το Συμβούλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ και υποστηριχθεί από τη διεθνή κοινότητα - θα μπορούσε να αποφέρει στην Τουρκία ένα εντελώς νέο επίπεδο περιφερειακής και διεθνούς προσοχής και πολιτικής ώθησης. Εάν όχι, θα μπορούσε να μετατραπεί σε πολιτική αναταραχή που θα καταστρέψει την καλή εικόνα της Τουρκίας στο Αφγανιστάν. Η Ρωσία, για παράδειγμα, μπορεί να είναι απρόθυμη να υποστηρίξει την Τουρκία, καθώς πρόσφατα έχει οικοδομήσει στενούς δεσμούς με ηγέτες των Ταλιμπάν και δεν θα ήταν ευχαριστημένη με την παρουσία ενός μέλους του ΝΑΤΟ.

Επίσης, οι εγχώριοι παράγοντες στο Αφγανιστάν όπως οι θρησκευτικές και φυλετικές σχέσεις, οι εθνοτικές ρήξεις και οι γεωγραφικές διαφορές συχνά υποτιμούνται ή παραβλέπονται από τη διεθνή κοινότητα. Οι Ταλιμπάν χαίρουν εκτίμησης κατά κύριο λόγο από ομάδες Pashtun που ήταν εξαιρετικά εχθρικές με άλλες εθνικότητες στο Αφγανιστάν. Η Τουρκία μπορεί να αντιμετωπίσει ένα δίλημμα σχετικά με το εάν θα ευθυγραμμιστεί με τις μη-Παστούν και τουρκικές ομάδες ή τις κυρίαρχες ομάδες των Παστούν. Αυτό μπορεί να ακούγεται σαν ένα μικρό ζήτημα, αλλά ήταν μια από τις βασικές αιτίες της αποτυχίας των ΗΠΑ στο Αφγανιστάν.

Έτσι, μπορεί το ΝΑΤΟ να είναι διατεθειμένο να παραδώσει τη σκυτάλη του Αφγανιστάν στην Τουρκία, όμως η Άγκυρα πρέπει να σκεφτεί καλύτερα και να αντιληφθεί ότι το Αφγανιστάν δεν είναι Συρία, Λιβύη ή Ναγκόρνο-Καραμπάχ και δεν έχει κερδίσει το παρωνύμιο "νεκροταφείο αυτοκρατοριών" χωρίς κάποιο σοβαρό λόγο.

Πέτρος Κράνιας
Capital

Οι απόψεις του ιστολογίου μπορεί να μην συμπίπτουν με τα περιεχόμενα του άρθρου

Νεότερη ανάρτηση Παλαιότερη Ανάρτηση