Περί τουρκολιβυκής «συμφωνίας» και συνεκμετάλλευσης

Του Σταύρου Πετρολέκα

Η Τουρκολιβυκή «Συμφωνία» με τα διάφορα παρακλάδια της που έκαναν την εμφάνισή τους τις τελευταίες εβδομάδες, δικαιολογημένα κινητοποίησε τους επίσημους ελληνικούς αρμόδιους για ικανές διεθνείς παρεμβάσεις, αλλά και προκάλεσε ορυμαγδό αναλύσεων και σχολίων στον γραπτό και ηλεκτρονικό Τύπο της χώρας. Διεκδικώ όμως και εγώ την προσοχή σας με την μικρή αυτή παρέμβαση σ’ αυτόν τον δημόσιο διάλογο, επικαλούμενος τόσο κάποιες παλιές μου ακαδημαϊκές περγαμηνές Ελληνο-Τουρκικής (Οθωμανικής) ιστοριογραφίας, όσο και πιο πρόσφατη πρακτική γνώση της τελευταίας εικοσαετίας, περί καθεστώτων αξιοποίησης υδρογονανθράκων – μεταξύ των οποίων και καθεστώτων συνδιαχείρισης / συνεκμετάλλευσης – όπως λειτουργούν αυτά (περίπου 25 συνολικά) σε εξωχώρια πεδία άλλων χωρών.

1 - Η νεοεμφανιζόμενη αυτή «Συμφωνία» αποδεικνύεται ήδη στείρα, αφού ούτε συνάδει με το Δίκαιο της Θάλασσας (UNCLOS), ούτε δημιουργεί τετελεσμένα ή έννομες συνέπειες, όπως αναγνωρίζουν σχεδόν οι πάντες πλέον σήμερα διεθνώς. Είναι όμως μια καινούργια ουρά, μια νέα κλιμάκωση, στο εδώ και καιρό αναθεωρητικό αφήγημα της Τουρκίας και ειδικά του Προέδρου Ταγίπ Ερντογάν περί συνολικού επανακαθορισμού των συνόρων Ελλάδος - Τουρκίας - Κύπρου - Ανατολικής Μεσογείου, πολιτική γνωστή ως «Γαλάζια Πατρίδα». Αφήγημα μέσω του οποίου διεκδικεί (μεταξύ άλλων) και το μισό Αιγαίο.

To αφήγημα αυτό δεν είναι παρά το εξωτερικό περίβλημα της αποκαθήλωσης του Κεμαλισμού που εδώ και μιά δεκαετία ο κ. Ερντογάν επιδιώκει – πιο έντονα μετά την απόπειρα πραξικοπήματος εναντίον του το 2016 - να εμπεδώσει στην εσωτερική πολιτική κουλτούρα της Τουρκίας. Αποκαθήλωση που εκφράζεται στην εξωτερική πολιτική, με την προσπάθεια του, ιδίως μετά το 2016, να καταστήσει την Τουρκία τον σημαντικότερο γεωπολιτικό παίκτη στην ευρύτερη περιοχή....όπως πιστεύει ότι ήτο και παλιά.

Αυτή είναι η γεννησιουργός αιτία της «Γαλάζιας Πατρίδας», όχι κάποια επιδίωξη συμμετοχής στα «Πετρέλαια του Αιγαίου», όπως πιστεύουν πολλοί στην Ελλάδα. Αυτά είτε αποδεδειγμένα δεν υπάρχουν, όπως συμβαίνει μετά από νεότερες (2010)– Τουρκικές - σεισμικές καταγραφές στον Κόλπο Τσανταρλί βόρεια της Σμύρνης, περίπτωση όπου αναφέρονται πετρογεωλογικά περιοχές ανατολικά και νότια της Μυτιλήνης, είτε – όπως συμβαίνει με κάποιες ενδείξεις κοιτασματοφόρων πετρωμάτων, βόρεια της Κρήτης, ή κατά μήκος του Θερμαϊκού μέχρι το Γαϊδουρονήσι στο Αιγαίο - απλώς δεν προσφέρονται για αξιοποίηση λόγω της πυκνότατης εκεί τουριστικής δραστηριότητας.

Οι Τουρκικές επιδιώξεις της «Γαλάζιας Πατρίδας» στο αρχιπέλαγο του Αιγαίου, θεμελιώνονται και αυτές στη πάγια θεώρηση της χώρας - σε αντίθεση με τις Ελληνικές θέσεις – περί ίσης κατανομής (εκ της ακτογραμμής) και όχι της ίσης απόστασης στην χάραξη θαλασσίων ζωνών. Θεώρηση, απ’όπου απορρέει ότι τα νησιά εν προκειμένω δεν έχουν αυτόματα δικαίωμα για υφαλοκρηπίδα και ΑΟΖ. Αλλά στο Αιγαίο, τέτοιες προσεγγίσεις δεν συμβαδίζουν ούτε με τις δύο εν ισχύ Συμφωνίες (Λωζάννης 1923 και Παρισίων 1947), με μερικά Πρωτόκολλα από την δεκαετία του 30 (που δεν έχει όμως προσυπογράψει η Τουρκία), ούτε, πολύ περισσότερο, με τις σχετικές παραδοχές του UNCLOS του 1982.

Έτσι παρά τα διάφορα «κουσούρια» του status quo ( casus belli, μη επέκταση χωρικών υδάτων πέραν των 6 μιλιων, Ιμια, συνεχείς παραβιάσεις FIR Αθηνών, κτλ) 1, το ισχύων καθεστώς στο Αρχιπέλαγος δεν προσφέρεται καθόλου για τροποποιήσεις, όσο κι’αν επιδιώκει κάτι τέτοιο η Τουρκία. Και αυτή η Ελληνική θέση βασίζεται, πέραν και της όποιας εκφρασμένης διεθνούς αλληλεγγύης, στην σχεδόν απόλυτη ομοψυχία πολιτικών και πολιτών στην Ελλάδα - και την ύπαρξη του Ελληνικού Ναυτικού – ώστε ούτε να διανοηθεί η Τουρκία να επιχειρήσει την οποιαδήποτε αλλαγή, συμπεριλαμβανομένης και ιδέες για συνεκμετάλλευση πόρων.

2 – Ποιος όμως είναι ο στόχος της πρόσφατης επέκτασης των ορίων της «Γαλάζιας Πατρίδας», μέσω της ΤουρκοΛιβυκής «Συμφωνίας». Επέκταση που φτάνει πλέον μέχρι τα νότια-ανατολικά της Κρήτης, συναντώντας εκεί το δήθεν δυνητικό ΑΟΖ της Λιβύης όπως αυτό προκύπτει από τις προαναφερόμενες Τουρκικές απόψεις χάραξης ζωνών.

Τα κίνητρα κατασκευής αυτής της «Συμφωνίας» είναι βέβαια τα ίδια με αυτά της κεντρικής πλατφόρμας της «Γαλάζιας Πατρίδας», δηλαδή αυτά της γεωπολιτικής μεγέθυνσης. Ειδικότερα όμως εδώ - σε αντίθεση με το Αιγαίο - εκφράζει την επιθυμία συμμετοχής (μέσω Λιβυκών παραχωρήσεων για σεισμικές έρευνες και ενδεχόμενη κατοπινή αξιοποίηση, (κατά το πρότυπο που εφάρμοσε πρόσφατα η Άγκυρα με τους Τουρκο-Κύπριους) στις ισχυρές ενδείξεις ύπαρξης ποσοτήτων φυσικού αερίου στην ευρύτερη περιοχή.

Παρά την προκλητικότητα αυτών των πρόσφατων Τουρκικών διπλωματικών κινήσεων στο Λιβυκό πέλαγος, και τις συνεχείς εμπρηστικές δηλώσεις υπουργών( αλλά και του ίδιου του κ. Ερντογάν) περί σύντομης έναρξης σεισμικών ερευνών, με αποστολή εκεί ερευνητικών σκαφών (βλ. Μπαρπαρός), δεν πιστεύω ο ίδιος ότι οι Τούρκοι είναι τόσο κουφιοκεφαλάκιδες με πρόθεση να....τραβήξουν περαιτέρω το σχοινί. Χωρίς βέβαια να αποκλείεται περίπτωση περαιτέρω όξυνσης, γνωρίζουν - τουλάχιστον όσοι εχέφρονες έχουν μείνει στην κυβέρνηση - πως η αποστολή ερευνητικού πλοίου στην περιοχή, θα απαντηθεί δυναμικά, και άμεσα από την Ελλάδα, όπως θα συνέβαινε σε όποια απόπειρα υλοποίησης στόχων της «Γαλάζιας Πατρίδας» στο Αιγαίο. Και οι τελευταίες Ελληνικές στρατιωτικές και ναυτικές ενισχύσεις στην Κρήτη αυτό ακριβώς δηλώνουν. Εξ άλλου είναι ζήτημα αν η Τουρκία και ο κ. Ερντογάν είναι διατεθειμένοι να ανοίξουν και δεύτερο μέτωπο συρράξεων, ταυτόχρονα με την εμπλοκή στα Τουρκο-Συριακά σύνορα.

Αντίθετα, κατ’ εμέ, ο πραγματικός στόχος της δημιουργίας και προβολής της Τουρκολιβυκής «Συμφωνίας» είναι να σύρει την Ελλάδα σε διαπραγματεύσεις. Όχι όμως επί των διαγενομένων τελευταίως στο Λιβυκό, ή, όπως αφήνουν κάποιοι Τούρκοι διπλωμάτες να εννοηθεί απευθύνοντας εξ’ αυτών πρόσκληση για Ελληνοτουρκικό διάλογο συνεκμετάλλευσης, συνολικά, και για όλες τις αμφισβητούμενες περιοχές στο Αιγαίο. Αυτά δεν είναι παρά κάποιες, μαξιμαλιστικές, εναρκτήριες
θέσεις μιάς επιζητούμενης διαπραγμάτευσης. Η πραγματική Τουρκική στόχευση βρίσκεται πιο ανατολικά, εκεί στην Μεσόγειο για διευθέτηση δικαιοδοσιών και συνεκμετάλλευση των ενδεχόμενων υδρογονανθρακών πόρων (αλλά και της αλιείας) υπό της μεγάλης θαλάσσιας πεδιάδας που κείται βόρεια της ΑΟΖ Αιγύπτου, δυτικά της Κύπρου και ανατολικά της Ρόδου, της Κάσου, της Καρπάθου και νότια του Καστελλόριζου.

Εδώ, ακόμη και πολύ πριν από το 2016, τα περιθώρια συνεννόησης ήταν πάντα περιορισμένα, όπως φαίνεται από τις συνημμένες ανεπίσημες προβολές επί χαρτών των εκατέροθεν Ελληνικών και Τουρκικών προσεγγίσεων για τα όρια υφαλοκρηπίδων και ανακηρύξεις ΑΟΖ.

Μόνο που ενδεχομένως ο κ Ερντογάν να ήτο τότε κάπως πιο διαλλακτικός σε σύγκριση με τις απόψεις περί «Γαλάζιας Πατρίδας» που προβάλει μετά το πραξικόπημα. Πράγμα που δικαιολογούσε από παλιά το Ελληνικό ζητούμενο για συν-υποσχετικό και παραπομπή των διαφορών στο Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης. Τώρα όμως είναι ζήτημα αν μια τέτοια πιθανή παραπομπή αποτελεί πλέον ικανό όχημα ειρηνικής διευθέτησης των Ελληνοτουρκικών διαφορών. Έτσι κι αλλιώς ο κ Ερντογάν, μες στη αλαζονεία του και την περιφρόνηση των διεθνών δικαιοδοσιών (όπως ο φίλος Πρόεδρος Τραμπ) δεν ενδιαφέρεται. Προτιμά, την μια να εκτοξεύει απειλές, την άλλη να προσκαλεί την Ελλάδα σε απευθείας διαπραγματεύσεις... που μπορεί να οδηγήσουν – λέει – σύντομα σε αμοιβαίως ωφέλιμη «καζάν-καζάν».

Τις απειλές ας τις αφήσουμε στη άκρη....εκτοξεύονται - κυρίως - για εσωτερική κατανάλωση. Όχι όμως πως μια απευθείας διαπραγμάτευση, ενέχει αναγκαστικά κάτι το αρνητικό για την Ελληνική πλευρά. Αποφεύγει το κίνδυνο να βγει ζημιωμένη από τυχόν αρνητική απόφαση του Δικαστηρίου της Χάγης, ενδεχόμενο αρκετά πιθανό. Και η ίδια, στην ευρύτερη αυτή Μεσογειακή περιοχή, διαθέτει ουσιαστικά μόνο τη φαρέτρα προνοίων του διεθνούς δικαίου, ενώ έχει μικρότερη επιχειρησιακή ισχύ πυρός από ότι αλλού στον εθνικό της χώρο. Μη λησμονούμε εξάλλου την φράση το 1988 του Κωνσταντίνου Καραμανλή, «η Κύπρος κείται μακράν». Διότι παρά την βελτιωμένη σήμερα αποτελεσματικότητα των δυνάμεων της, το dictum αυτό ακόμη ισχύει. Ασχέτως επομένως το τι θέλει ή λέει ο κ Ερντογάν, ίσως συμφέρει την Ελλάδα να ανταποκριθεί κατ’ αρχήν στην πρόσκληση για διαπραγμάτευση στην περιοχή αυτή με κάποια διαλλακτικότητα, αντίθετα με την ορθώς αδιάλλακτη στάση που τηρεί στο Αιγαίο ή το Λιβυκό.

3 - Στα πλαίσια μιας τέτοιας πιθανής διαπραγματευτικής προοπτικής, έρχεται αρωγός το σχεδόν άγνωστο στην Ελλάδα, άρθρο 74/3 του UNCLOS.

Το σχετικό εδάφιο προτρέπει “...states with opposite coasts, in a spirit of understanding and cooperation, to make every effort, pending agreement on delimitation, to enter into provisional arrangement of a practical nature, which do not jeopardize or hamper the reaching of a final agreement on the delimitation of their Exclusive Economic Zones.”

Αυτό το “provisional arrangement of a practical nature ” είναι που μετράει. Γιατί το ζητούμενο δεν είναι η τελική επίλυση εθνικών συνοριακών διαφορών. Είναι η δημιουργία ένας προσωρινού μα πρακτικού μηχανισμού ή φορέα που θα επιτρέπει την αξιοποίηση του πλούτου της θάλασσας (συμπεριλαμβανομένης βεβαίως και της αλιείας) σε καθεστώτα περιοχών που τελούν υπό αντικρουόμενες ή επικαλυπτόμενες εθνικές αρμοδιότητες υφαλοκρhπίδος/ΑΟΖ. Και η Ελληνο-Τουρκική αντιπαλότητα εθνικών δικαιοδοσιών στα αυτά νερά της Μεσογείου, προσφέρεται για ακριβώς τέτοιας μορφής προσωρινής επίλυσης. Με την διάρκεια του «προσωρινού» να διαρκεί ενδεχομένως και για δεκαετίες.... Μια τέτοια επιλογή δεν θα είναι μοναδική, μιας και υπάρχουν σήμερα αρκετοί ομόλογοι μηχανισμοί στο διεθνές νομικό και διπλωματικό περιβάλλον. Πρόκειται λοιπόν για συμφωνία σύστασης ενός φορέα οιονεί συνδιαχείρησης/συνεκμετάλλευσης της υπό εκατέρωθεν αμφισβήτησης, περιοχής. Η οποία με την σειρά της αποκτά έτσι την μορφή μιάς μεικτής ζώνης, ή όπως συνήθως αποκαλείται διεθνώς μιας «Joint Development Zone» (Mεικτής Αναπτυξιακής Ζώνης /ΜΑΖ).

Όλες οι σχετικές δικαιοδοσίες (πλειστηριασμοί, αδειοδοτήσεις, παρακολούθηση συμβάσεων, τεχνικοί έλεγχοι, είσπραξη τελών, μερισμάτων, κτλ) των δύο κρατών μεταφέρονται στον διακρατικό αυτό φορέα που αποδίδει ετησίως τα οφειλόμενα ποσοστά κατά την συμφωνία σύστασης. Οργανωτικά στελεχώνεται από κοινού με εθνικό προσωπικό, με ανά χρονικά διαστήματα εκ περιτροπή ηγεσία. Πρόκειται δηλαδή ως ένα είδος διεθνούς Ανεξάρτητης Αρχής, και συνήθως τελεί μόνο υπό την αιγίδα των Ανωτάτων Αρχών κάθε χώρας (εν προκειμένω των Προέδρων Ελλάδος και Τουρκίας).

Η ουσία όμως είναι ότι η σύσταση μιας τέτοιας Αρχής μαζί με την συγκρότηση – μιας ουσιαστικά sui generis AOZ - που είναι η ΜΑΖ, δεν απαιτεί την απεμπόληση όσων εκατέρωθεν θεωρούνται ως εθνικά δικαιώματα....πράγμα που εγκυμονεί τελεσίδικη απόφαση του Δικαστηρίου της Χάγης. Τόσο κατά την ρήση του Άρθρου 74(3), όσο κατά πάγια τακτική που προκύπτει από την εμπειρία άλλων ΜΑΖ, αυτά τα δικαιώματα εκχωρούνται μόνο στον από κοινού επιτηρούμενο δικαιοδοτικό φορέα, παραμένοντας τα ίδια εν ισχύ μεν, αλλά έν υπνώσει δε, για όσες δεκαετίες τα δυο κράτη θεωρούν αναγκαίες την πρόσφορη εκμετάλλευση των όποιων πηγών πλούτου ενδιαφέρει.

Η πραγματιστική αυτή προσέγγιση συνεκμετάλλευσης, όχι μόνο έλκει εγκυρότητα διεθνούς δικαίου ως στοιχείο του UNCLOS, μα μειώνει το ρίσκο για τις δύο χώρες μιας απόρριψης από την Χάγη. Κυρίως, όμως αποφορτίζει τις Ελληνο-Τουρκικες σχέσεις από πολιτικές και νομικές αγκυλώσεις που εμποδίζουν χρήσιμες οικονομικές δραστηριότητες, αναγκαίες
παρεμβάσεις περιβαλλοντικής προστασίας, ή ακόμη αντιμετώπισης της άναρχης αλειίας που μαστίζει τούτο το κομμάτι της Ανατολικής Μεσογείου.

Τι άλλο, ή καλύτερο απ’ ευθείας διάλογο, όπως ζητάει ο κ Ερντογάν, μπορεί να υπάρξει με ρεαλιστικές αμοιβαίες υποχωρήσεις αλλά και οφέλη, προκειμένου να φτάσουμε σε κατάσταση «καζάν-καζάν»; Εκτός άν περί άλλων τυρβάζει και έχει κατά νου. Και η απάντηση στην σπουδή και βιασύνη που επικαλείται, σχεδόν εκβιαστικά, είναι ναι μεν να προχωρήσουμε μαζί, αλλά «γιαβάς-γιαβάς». Να λυθεί πρώτα το Κυπριακό... και μετά βλέπουμε.

1. Για μια εξαιρετική και νηφάλια παρουσίαση των προβλημάτων στο Αιγαίο, βλ. τις μελέτες του καθηγητού Διεθνών Σχέσεων στην Πάντειο, Αλέξη Ηρακλείδη.
Liberal


Οι απόψεις του ιστολογίου μπορεί να μην συμπίπτουν με τα περιεχόμενα του άρθρου

Νεότερη ανάρτηση Παλαιότερη Ανάρτηση