H Τουρκία ενώπιον κυρώσεων της ΕΕ

Του Παύλου Ελευθεριάδη

Το χθεσινό Συμβούλιο Εξωτερικών Υποθέσεων της ΕΕ δεν επέβαλε στοχευμένες αυστηρές κυρώσεις στην Τουρκία για την παραβίαση της Αποκλειστικής Οικονομικής Ζώνης της Κύπρου. Πολλοί δημοσιογράφοι έχουν ήδη εκφράσει την απογοήτευσή τους για τη δήθεν «αδράνεια» της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Θεωρούν ότι η Τουρκία έπεσε στα μαλακά. Ευτυχώς, οι δυσοίωνες αυτές εκτιμήσεις είναι λανθασμένες.

Πρώτον, το θέμα των στοχευμένων κυρώσεων δεν ήταν στην ημερήσια διάταξη της χθεσινής συνάντησης, που ήταν και η πρώτη στην οποία συμμετείχε ο νέος Έλληνας Υπουργός Εξωτερικών Νίκος Δένδιας. Για να υπάρξουν στοχευμένα μέτρα, θα πρέπει να προταθούν λεπτομερώς από την Φεντερίκα Μογκερίνι, την Εκπρόσωπο Εξωτερικών της ΕΕ και να γίνουν αντικείμενο συζήτησης από τους εκπροσώπους των κρατών μελών. Η διαδικασία αυτή δεν φαίνεται ακόμα να έχει ξεκινήσει.

Δεν πρέπει όμως να υπάρχει αμφιβολία ότι οι κυρώσεις επίκεινται. Σε τέτοιες κυρώσεις αναφέρθηκε το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο της 20ής Ιουνίου, όπου οι ηγέτες της ΕΕ συμφώνησαν ότι στηρίζουν τα επιχειρήματα της Κύπρου για το νομικό καθεστώς της υφαλοκρηπιδάς. Αν η Τουρκία συνεχίσει τις προκλήσεις, οι στοχευμένες κυρώσεις είναι θέμα χρόνου. Κάθε άλλη απόφαση απλά θα μειώσει το κύρος της εξωτερικής πολιτικής της ΕΕ. Άρα σωστά η Κύπρος δεν έχει λόγο να βιάζεται να περάσει στο επόμενο στάδιο.

Δεύτερον, και σημαντικότερο, είναι πράγματι νωρίς να πάρουμε τέτοια μέτρα. Τα διπλωματικά εργαλεία της ΕΕ είναι περιορισμένα. Οι κυρώσεις προς την Τουρκία μπορεί να είναι στοχευμένες προς τουρκικές εταιρίες και τράπεζες και για αυτό εξαιρετικά σημαντικές για την παραπαίουσα τουρκική οικονομία. Δεν είναι όμως βέβαιο ότι τέτοιες οικονομικές κυρώσεις θα εξαναγκάσουν την Τουρκία σε υποχώρηση – όπως και δεν ανάγκασαν την Ρωσία σε υποχώρηση στην Κριμαία.


Για αυτό οι υπουργοί Εξωτερικών της ΕΕ καλώς προχωρούν με προσοχή και με σταδιακά βήματα. Αν πράγματι ληφθούν τέτοια μέτρα θα πρέπει να γίνουν την στιγμή που θα έχουν το καλύτερο δυνατό αποτέλεσμα, δηλαδή θα πείσουν την Τουρκία να σταματήσει να παρενοχλεί την Κύπρο.

Ας προσέξουμε όμως ότι η εξωτερική πολιτική της Τουρκίας βρίσκεται σήμερα σε κρίσιμη καμπή. Όλα είναι σε μια κατάσταση ρευστότητας. Οι σχέσεις της με τους δύο παραδοσιακούς της συμμάχους, τις Ηνωμένες Πολιτίες και την Ευρωπαική Ένωση είναι στη χειρότερη φάση τους εδώ και πολλά χρόνια. Οι ΗΠΑ εξετάζουν το σοβαρό ενδεχόμενο να επιβάλουν κυρώσεις στην Τουρκία εξαιτίας της αγοράς των ρωσικών πυραύλων S400, που βάζουν σε κίνδυνο τα απόρρητα δεδομένα των αεροπλάνων αμερικανικής κατασκευής που επίσης χρησιμοποεί η Τουρκική αεροπορία.

Παράλληλα οι σχέσεις της με τους γείτονές τους δοκιμάζονται, ιδίως σε σχέση με την επέμβαση του Τουρκικού στρατού στην Συρία. Η κατάσταση με το Ιράν είναι εξίσου ρευστή – κάτι που το Συμβούλιο επίσης συζήτησε στην χθεσινή του συνάντηση. Η Τουρκία βρίσκεται συνεπώς σήμερα σε διαρκή αβεβαιότητα για τις εξωτερικές της σχέσεις και την στρατηγική της κατεύθυνση.

Η πολιτική της Τουρκίας είναι κατά κάποιν τρόπο ανεξήγητη. Η ταυτόχρονη σύγκρουση με όλους την ίδια στιγμή είναι απλά παράλογη. Η μόνη εξήγηση είναι η εκρηκτική και ανασφαλής προσωπικότητα του Ταγίπ Ερντογάν, που τα τελευταία τρια χρόνια (χθες ήταν η τρίτη επέτειος του μυστηριώδους πραξικοπήματος του 2016) γίνεται όλο και πιο απρόβλεπτη και στρέφεται όλο και περισσότερο στον αυταρχισμό και τον εθνικισμό.

Κανείς λοιπόν δεν μπορεί να προβλέψει ποια θα είναι η αντίδρασή του στις κυρώσεις της ΕΕ, ιδίως αν οι κυρώσεις αυτές συμπέσουν χρονικά με αυτές των ΗΠΑ. Κρίνοντας από την μέχρι τώρα λαϊκιστική και εθνικιστική ρητορική του, το πιο πιθανό θα ήταν να στραφεί ακόμα περισσότερο σε αντι-δυτικές δηλώσεις και αποφάσεις. Ίσως στραφεί ακόμα περισσότερο προς την επιρροή της Ρωσίας και του Πούτιν ή ακόμα και προς το Ιράν. Όπως έχουμε δει και στην χώρα μας, ο εθνολαϊκισμός είναι το τελευταίο καταφύγιο των αποτυχημένων ηγετών.

Οι κυρώσεις της ΕΕ μπορεί έτσι να οδηγήσουν στο αντίθετο αποτέλεσμα από αυτό που επιθυμούμε. Αντί να φέρουν την Τουρκία κοντύτερα στις Ευρωπαϊκές θέσεις, ιδίως στο περιεχόμενο του διεθνούς δικαίου της θάλασσας, ίσως οδηγήσουν σε σημαντική ρήξη της Τούρκίας με την ΕΕ. Δεν είναι βέβαιο ότι αυτό θα κάνει καλό στα ελληνικά, κυπριακά και γενικότερα τα ευρωπαϊκά συμφέροντα. Προτού λοιπόν αποφασίσουμε να εφαρμόσουμε στοχευμένες κυρώσεις στην Τουρκία, πρέπει να έχουμε υπολογίσει όλες τις πιθανές συνέπειες δεδομένου του χαρακτήρα του καθεστώτος Ερντογάν και των πολλαπλών πιέσεων που δέχεται αυτό το διάστημα.

Για αυτόν τον λόγο, αν γίνεται, οι στοχευμένες κυρώσεις θα πρέπει να ασκηθούν μόνο αφού εξαντληθούν όλα τα άλλα μέτρα και αφού η ασταθής σχέση της Τουρκίας με τις ΗΠΑ έχει κάπως ξεκαθαρίσει. Σε κάθε περίπτωση, η ΕΕ θα πρέπει να περιμένει να δει αν και ποιες κυρώσεις θα επιβάλουν οι ΗΠΑ για το διαφορετικό θέμα των πυραυλικών συστημάτων. Είναι δε σημαντικό οι κυρώσεις να έχουν την πραγματική και διαρκή στήριξη όλων των άλλων χωρών της ΕΕ. Αυτό μπορεί να διαρκέσει λίγους μήνες ακόμα.

Ας μην ξεχνάμε τέλος ότι πέραν του θέματος αρχής, δηλαδή των κυριαρχικών δικαιωμάτων της Κύπρου και του απαράδεκτου εκφοβισμού που επιχειρεί η Τουρκία, η διαμάχη δεν έχει άλλο περιεχόμενο προς το παρόν. Τα κοιτάσματα φυσικού αερίου της Κύπρου, τουλάχιστον μέχρι στιγμής, δεν είναι οικονομικά εκμεταλλεύσιμα. Και γενικότερα μιλώντας, ο χρόνος τρέχει εναντίον της όποιας πιθανής εκμετάλλευσης. Οι επενδύσεις σε εξορύξεις υδρογονανθράκων γίνονται κάθε χρόνο και λιγότερο αποδοτικές. Η αλλαγή ενεργειακού παραδείγματος, με στροφή σε ανανεώσιμες πηγές ενέργειας αλλάζει τα δεδομένα. Η εγκατάλειψη των ορυκτών καυσίμων είναι κάτι αναγκαίο από την κλιματική κρίση και – τουλάχιστον στην Ευρώπη – είναι απλά θέμα χρόνου.

Το σημαντικότερο θέμα λοιπόν στην τελευταία αυτή διαμάχη Κύπρου- Τουρκίας δεν είναι τα κοιτάσματα καθεαυτά, αλλά η αναγνώριση της κυριαρχίας της Κύπρου και των δικαιωμάτων της σύμφωνα με το δίκαιο της θάλασσας. Παραπλήσια θέματα χωρίζουν την Ελλάδα από την Τουρκία και στο Αιγαίο. Γι' αυτά οφείλουν να εργαστούν τις επόμενες εβδομάδες και μήνες οι ηγεσίες της Ελλάδας και της Κύπρου. Η χθεσινή απόφαση ήταν απλά άλλο ένα σωστό βήμα προς μια κοινή στάση της ΕΕ έναντι της Τουρκίας.

* Ο Παύλος Ελευθεριάδης είναι καθηγητής Δημοσίου Δικαίου στο Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης και δικηγόρος στο Λονδίνο
Liberal


Οι απόψεις του ιστολογίου μπορεί να μην συμπίπτουν με τα περιεχόμενα του άρθρου

Νεότερη ανάρτηση Παλαιότερη Ανάρτηση