Νερό, η αιτία σύγκρουσης στη γειτονιά μας

«Όρκους αιώνιας πίστης» φαίνεται πως έχουν δώσει η ενέργεια και το νερό, καθώς για να εξασφαλίσεις ποσότητες πόσιμου νερού απαιτείται η κατανάλωση ενέργειας, ενώ για την παραγωγή ενέργειας χρειάζεται να καταναλώσεις νερό και μάλιστα πολύ!

Όταν όμως οι υδάτινοι πότοι μετατρέπονται σε «όπλο» στα χέρια κυβερνήσεων όπως η τουρκική, τα πράγματα περιπλέκονται…

Της Νεφέλης Τζανετάκου

Η κατάσταση, πάντως, παγκοσμίως, ακόμη και στα Βαλκάνια, παρά τις πρόσφατες πλημμύρες, θεωρείται ιδιαιτέρως κρίσιμη. Ποιος θα μπορούσε, άλλωστε, να φανταστεί ότι μισό εκατομμύριο άνθρωποι στο Κοσσυφοπέδιο, εάν δεν ληφθούν άμεσα μέτρα, κινδυνεύουν να στερηθούν τον πολύτιμο «μπλε χρυσό»;

Οι συνέπειες από την υπερεκμετάλλευση των υδάτινων πόρων, την κλιματική αλλαγή κα την σημαντική αύξηση του παγκόσμιου πληθυσμού, είναι λίγο πολύ γνωστές. Υποχρεώνουν εκατομμύρια ανθρώπους, ιδίως στην Αφρική και την Ασία, να ζουν καθημερινά κάτω από άθλιες συνθήκες και να στερούνται το αγαθό που λέγεται νερό, τη στιγμή που συνάνθρωποί τους σε διαφορετικές περιοχές του πλανήτη το απολαμβάνουν και το σπαταλούν αλόγιστα.

Αυτό που ενδεχομένως είναι λιγότερο γνωστό είναι ο βαθμός αλληλεξάρτησης των δύο, του νερού και της ενέργειας και το πώς αυτή η στενή σχέση που διατηρούν επηρεάζει την τιμή και των δύο.

Στοιχείο υπό εξαφάνιση

Σύμφωνα με τον ΟΗΕ, μέχρι το 2030 ο πληθυσμός της Γης θα χρειάζεται περισσότερο νερό κατά 40% αλλά και περισσότερη ενέργεια κατά 70%. Απαιτούνται 36 δις. ευρώ προκειμένου ο κάθε άνθρωπος στον πλανήτη να έχει ηλεκτρικό ρεύμα, χρειάζεται όμως να διατεθούν τα διπλάσια προκειμένου ο καθένας μας να έχει πρόσβαση σε καθαρό πόσιμο νερό. Η ξηρασία έχει ως αποτέλεσμα την μείωση της παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας, ενώ η αδυναμία πρόσβασης στην ηλεκτρική ενέργεια ακυρώνει τη δυνατότητα άρδευσης καλλιεργούμενων εδαφών.

Είτε πρόκειται για την εξόρυξη άνθρακα, φυσικού αερίου ή πετρελαίου, είτε για την ανάπτυξη ενεργειακών καλλιεργειών (κράμβη, καλαμπόκι) και τη μετατροπή τους σε βιοκαύσιμα, η ενεργειακή βιομηχανία θα είναι εξαρτώμενη από ένα στοιχείο υπό εξαφάνιση, το νερό.

Για να μην γίνει, βέβαια, λόγος για τις μεγάλες ποσότητες νερού που απαιτούνται για την ψύξη των θερμοηλεκτρικών μονάδων και των εργοστασίων πυρηνικής ενέργειας, που καλύπτουν, ωστόσο, το 80% της παγκόσμιας ηλεκτροπαραγωγής, ή την εκμετάλλευση κοιτασμάτων σχιστόλιθου.

Όταν όμως η τιμή του νερού κατά κάποιον τρόπο «επιδοτείται» με σκοπό να διατηρείται χαμηλή «για το κοινό καλό», η ενεργειακή βιομηχανία θεωρεί, όπως αποδεικνύεται, πως δεν έχει λόγο να υιοθετήσει μία πιο σωστή διαχείριση του υδάτινου δυναμικού, διότι απλώς δεν της κοστίζει. Κοινώς, πρόκειται για ένα «πλέγμα» τόσο σύνθετο, που επιβάλλει την λήψη νέων, πιο αυστηρών κανόνων και τη συγκρότηση ενιαίας διεθνούς στρατηγικής.

Εστίες ανάφλεξης

Θορυβημένη λόγω και της προ τριακονταετίας πρόβλεψης του υπουργού Εξωτερικών της Αιγύπτου και αργότερα γενικού γραμματέα των Ηνωμένων Εθνών Μπούτρος Γκάλι, ότι «ο επόμενος πόλεμος στη Μέση Ανατολή θα γίνει για το νερό», η Χίλαρι Κλίντον έδωσε εντολή στην αμερικανική κρατική μηχανή και στις υπηρεσίες πληροφοριών να απαντήσουν στο ερώτημα ποιες θα μπορούσε να ήταν οι επιπτώσεις επί των αμερικανικών συμφερόντων ανά την Υφήλιο από ενδεχόμενες συγκρούσεις μεταξύ κρατών σχετικά με τη διαχείριση των υδάτων.

Η απάντηση ήρθε τον Μάρτιο του 2012 και φαίνεται πως υπήρξε κατηγορηματική: Δεν προβλέπεται «καμία διαμάχη και κανένας πόλεμος για το νερό» μέσα στην επόμενη δεκαετία! Βέβαια, ο καθείς αποφασίζει εάν θα θεωρήσει έγκυρες, εύστοχες και ακριβείς τις εκτιμήσεις της αμερικανικής διπλωματίας, κυρίως λόγω της πληθώρας των λαμπρών και επιτυχημένων παραδειγμάτων πρόβλεψης και αντιμετώπισης διαφόρων απειλών τα τελευταία χρόνια…

Σε κάθε περίπτωση, αξίζει να σημειωθεί ότι, σύμφωνα με την ίδια έκθεση, συγκεκριμένες περιοχές στη Μέση Ανατολή -όπως το τρίγωνο Τουρκία, Συρία και Ιράκ, με αφορμή τη ροή των ποταμών Τίγρη και Ευφράτη, και η ζώνη πέριξ του ποταμού Ιορδάνη, αλλά και η Βόρειος Αφρική, λόγω της αντιπαράθεσης της Αιγύπτου με την Αιθιοπία επί της «χρήσης» του Νείλου, μπορεί να αποτελέσουν προσεχώς εστίες ανάφλεξης.

Το «παιχνίδι» άλλωστε, που έχει να κάνει με τη διαχείριση των υδάτινων πόρων το γνωρίζει πολύ καλά η τουρκική διπλωματία, καθώς «θύματα» της υδρο-πολιτικής της και εγκλωβισμένες των επιλογών της έχουν υπάρξει εδώ και τουλάχιστον σαράντα χρόνια χώρες όπως το Ιράκ και η Συρία.

Το πλάνο της Άγκυρας

Νέα επιδίωξη, ωστόσο, της Άγκυρας είναι η δημιουργία ενός «υδάτινου διαδρόμου» στη Μέση Ανατολή, ο οποίος θα ξεκινά από τα εδάφη της και θα καταλήγει αφενός στην Κύπρο, αφετέρου στη Λωρίδα της Γάζας, ο πληθυσμός της οποίας –εξαιτίας του αποκλεισμού και των κυρώσεων που έχει επιβάλει το Ισραήλ, αλλά και λόγω του πολέμου εναντίον της Χαμάς που έχει εξαπολύσει η Αίγυπτος- δίνει το δικό του αγώνα επιβίωσης. Η Τουρκία απλώς βρίσκεται (μονίμως) σε πλήρη ετοιμότητα να προσφέρει τη δική της «χείρα βοηθείας».

Έτσι, η Άγκυρα εμφανίζεται εξίσου πρόθυμη να «δώσει ζωή στην Κύπρο», σύμφωνα με τα λεγόμενα του τούρκου υπουργού Δασών και Υδάτων, Βεϊσέλ Έρογλου. Στο πλαίσιο αυτό, χάρη στο περίφημο «έργο του αιώνα», η Τουρκία αναμένεται από τον Ιούλιο, με αφορμή και την συμπλήρωση σαράντα χρόνων από την τουρκική εισβολή στην Κύπρο, να διοχετεύσει περί τα 75 δισεκατομμύρια κυβικά μέτρα πόσιμου νερού στα Κατεχόμενα και να καλύψει τις ανάγκες της περιοχής σε νερό για την επόμενη πεντηκονταετία μέσω ενός υποθαλάσσιου αγωγού συνολικού μήκους 80 χιλιομέτρων και εκτιμώμενου κόστους 542 εκατ. Δολαρίων.

Σε μία προσπάθεια, εντωμεταξύ, «απογύμνωσης» του όλου εγχειρήματος από κάθε πολιτική σκοπιμότητα, η Τουρκία επιχειρεί να καταστήσει σαφές ότι στόχος της είναι η εξασφάλιση της σταθερότητας στην περιοχή και η ανάπτυξή της και πως, εάν αυτό μπορεί να επιτευχθεί μέσω της προμήθειας νερού, ακόμη και προς το νότιο τμήμα της Κύπρου, τότε «το νερό θα λειτουργήσει όπως το πετρέλαιο και το φυσικό αέριο»!!!

Δεν πρόκειται, πάντως, για καινούργια «έμπνευση», αντιθέτως, ανατρέχει στη δεκαετία του 1980, όταν ο τότε πρωθυπουργός της Τουρκίας Τουργκούτ Οζάλ, είχε προσπαθήσει να συνδέσει την επίλυση του Κυπριακού με το μεγαλειώδες σχέδιο της Άγκυρας να τροφοδοτήσει με νερό, μέσω ενός πολυσύνθετου δικτύου αγωγών, την χερσόνησο της Μέσης Ανατολής, πρόκειται για το λεγόμενο project «νερό για την Ειρήνη». Εντούτοις, η πρόθεσή της αυτή δεν φαίνεται να έχει ανησυχήσει στο βαθμό που θα έπρεπε την Αθήνα, ιδίως σήμερα που ο «πίνακας» αναμένεται να συμπληρωθεί και με ένα δεύτερο, ανάλογης σημασίας έργο, που προβλέπει την ηλεκτρική διασύνδεση της «ενδοχώρας» με τα Κατεχόμενα.

Το Project της «Εύφορης Ημισελήνου»

Εντωμεταξύ, νέο μέτωπο διαφαίνεται πως ανοίγει η Άγκυρα στη Μαύρη Θάλασσα, με την απόφασή της να «ξεπαγώσει» έπειτα από σαράντα χρόνια την κατασκευή ενός άλλου φράγματος στην επαρχία Αρτβίν, με σκοπό την αξιοποίηση του ποταμού Άκαμψι, στα σύνορα με την Γεωργία, για την κάλυψη αναγκών επτακοσίων πενήντα χιλιάδων νοικοκυριών, με την κατασκευή μονάδας παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας. Σύμφωνα με τα τουρκικά μέσα ενημέρωσης, πρόκειται για το υψηλότερο φράγμα της χώρας –συγκεκριμένα 270 μέτρων-, ικανό να «φιλοξενήσει» περί τα 2.2. δισεκατομμύρια κυβικά μέτρα νερού και συνολικής αξίας 171 εκατ. ευρώ.

Όπως συνέβη και στην περίπτωση του «συμπλέγματος» GAP ή Guneydogu Anadolu Projesi, το οποίο αποτελείται από είκοσι δύο φράγματα και δεκαεννέα σταθμούς ηλεκτροπαραγωγής, στα νοτιοανατολικά της Τουρκίας, επί των ποταμών Τίγρη και Ευφράτη, εκατοντάδες χιλιάδες .άνθρωποι θα υποχρεωθούν να εγκαταλείψουν τις εστίες τους για την ολοκλήρωση του έργου.

Βέβαια, η Τουρκία ουδέποτε επέδειξε ευαισθησία σε τέτοιου είδους ζητήματα, καθώς το μεγαλεπήβολο σχέδιο GAP, προϋπολογισμού 32 δις. δολαρίων, το οποίο είχε (κυρίως) σκοπό την «εξουδετέρωση» των κουρδικών θυλάκων στην περιοχή και την άσκηση συνεχούς πίεσης στις κυβερνήσεις της Συρίας και του Ιράκ, βαίνει κανονικά προς ολοκλήρωση, παρά τις έντονες αντιδράσεις διεθνώς για την καταστροφή μέρους της παγκόσμιας πολιτιστικής κληρονομιάς επί του Τίγρη Ποταμού και της πόλης Χασάνκειφ ειδικότερα, ηλικίας δέκα χιλιάδων ετών.

Σε κάθε περίπτωση, όπως επισημαίνεται σε επίσημα έγγραφα της τουρκικής κυβέρνησης, η Άγκυρα προσβλέπει στη δημιουργία μίας «Εύφορης Ημισελήνου» στην περιοχή της Μεσοποταμίας, η οποία κάποτε φιλοξένησε τους αρχαιότερους πολιτισμούς… Σήμερα, απλώς, λόγω της εμφύλιας σύρραξης στη Συρία και της έκρυθμης κατάστασης στο Ιράκ, η δέσμευση των υδάτων των ποταμών Τίγρη και Ευφράτη αποκτά ακόμη μεγαλύτερη αξία.

Ανάλογης βαρύτητας είναι και η αντιμαχία –λαμβάνει όλο και μεγαλύτερες διαστάσεις και απασχολεί πλέον τη διεθνή κοινότητα- ανάμεσα στην Αίγυπτο και την Αιθιοπία, με αφορμή την ανέγερση του φράγματος της Αναγέννησης. Στον απόηχο της «αραβικής άνοιξης», η Αίγυπτος επιχειρεί να ανασυγκροτηθεί και ταυτόχρονα να δώσει απάντηση στο ποιος α ελέγχει τα νερά του Γαλάζιου Νείλου, καθώς η απόφαση της Αιθιοπίας, όπου πηγάζει το 80% των υδάτων του Νείλου, να προχωρήσει στον σχεδιασμό της «ξύπνησε», όπως σημειώνεται, «τον προαιώνιο φόβο της λειψυδρίας στην Αίγυπτο». Ταυτόχρονα, υποχρεώνει σε αναθεώρηση τη στρατηγική της χώρας και τις γεωπολιτικές ισορροπίες στη λεκάνη του Νείλου.

Αμόκ φραγμάτων σε Αλβανία και ΠΓΔΜ

Στις τρεις προαναφερθείσες περιοχές, ωστόσο, θα έπρεπε να προστεθούν και τα Βαλκάνια, όπου το μείζον πρόβλημα δεν είναι διόλου η έλλειψη των πηγών, όσο η ανυπολόγιστη οικολογική καταστροφή που έχει συντελεστεί από το 1990 και έπειτα εξαιτίας της συστηματικής βιομηχανικής ρύπανσης των υδάτων και του υδροφόρου ορίζοντα. Χαρακτηριστικό παράδειγμα, άλλωστε, είναι εκείνο του Δούναβη.

Ταυτόχρονα, η περιοχή θεωρείται η πλέον εκτεθειμένη της Ευρώπης στην ξηρασία αλλά και τις πλημμύρες, όπως απεδείχθη προσφάτως, ενώ οι χώρες που την απαρτίζουν (η Αλβανία και η Βοσνία Ερζεγοβίνη για παράδειγμα) διαθέτουν τις πιο απαρχαιωμένες υποδομές, με αποτέλεσμα ο Ευρωπαϊκός Οργανισμός Περιβάλλοντος να κρούει τον κώδωνα του κινδύνου για τη δημόσια υγεία.

Όσον αφορά στο Κόσοβο, εντωμεταξύ, σύμφωνα με τον Οργανισμό για την Ασφάλεια και τη Συνεργασία στην Ευρώπη, η κατάσταση κρίνεται ιδιαιτέρως «επισφαλής», διότι, παρά τις ετήσιες χιονοπτώσεις, δεν υπάρχει απολύτως καμία πρόβλεψη για την αποθήκευση και επεξεργασία των βρόχινων υδάτων.

Την κατάσταση, βεβαίως, δεν βοηθούν σε καμία των περιπτώσεων οι πρωτοβουλίες της αλβανικής κυβέρνησης, η οποία, στα βήματα της Τουρκίας, σε διάστημα μόλις ολίγων ετών ολοκλήρωσε την κατασκευή τριών φραγμάτων επί του μεγαλύτερου ποταμού της χώρας, του Δρίνου, ενώ με τη συνδρομή της Νορβηγικής εταιρείας Statkraft έχει δρομολογήσει την ανέγερση φραγμάτων επί του ποταμού Δεβόλη, ο οποίος πηγάζει από τις οροσειρές του Γράμμου. Την ίδια ώρα, εξαιτίας αυτού που παρατηρείται στην Αλβανία απειλείται και ο Αώος ποταμός, επί του οποίου έχει προαναγγελθεί η κατασκευή οκτώ νέων φραγμάτων. Ο ιταλός επιχειρηματίας και ιδιοκτήτης τηλεοπτικού σταθμού στην Αλβανία, Fransesco Beccheti, φέρεται να είναι ο εμπνευστής αυτής της «υπερπαραγωγής» φραγμάτων, ο οποίος, βάσει δημοσιευμάτων, έχει ήδη «απορροφήσει» 70 εκατ. ευρώ προκειμένου να δώσει ώθηση στα σχέδιά του. Είναι προφανές ότι, σύμφωνα με την αλβανική κυβέρνηση και τους συντελεστές των έργων, το περιβάλλον και το οικοσύστημα ειδικότερα, δεν πρόκειται να υποστούν ουδεμία επιβάρυνση!...

Με το πρόσχημα της ανάγκης ενίσχυσης των υδροηλεκτρικών επενδύσεων για την παραγωγή περισσότερης ηλεκτρικής ενέργειας, προς την ίδια κατεύθυνση φαίνεται πως κοιτάζει και η ΠΓΔΜ. Η κυβέρνηση του Νίκολα Γκρούεφσκι σκοπεύει να κατασκευάσει –αγνοώντας τις αντιδράσεις της Αλβανίας και προσδοκώντας την έγκριση της Παγκόσμιας Τράπεζας για τη χρηματοδότηση- δύο φράγματα στον εθνικό δρυμό Μαύροβο, κοντά στα σύνορα με την Αλβανία και το Κοσσυφοπέδιο. Προφανώς όμως και σε αυτή την περίπτωση οι επιπλοκές που μπορεί να προκληθούν σε πολιτικό επίπεδο από την εν λόγω κίνηση και οι επιπτώσεις στη μοναδικά πανίδα και χλωρίδα ενός από τους παλαιότερους εθνικούς δρυμούς στην Ευρώπη, δεν είναι άξιες λόγου…

Πηγή περιοδικό «Επίκαιρα», τεύχος 243

Οι απόψεις του ιστολογίου μπορεί να μην συμπίπτουν με τα περιεχόμενα του άρθρου

Νεότερη ανάρτηση Παλαιότερη Ανάρτηση