Συρία: Οι αμερικανικές επιφυλάξεις, η ρωσική ρελάνς και η απειλή πολέμου που παραμένει

Γράφει ο Δρ. Κωνσταντίνος Φίλης
Διευθυντής Ερευνών
Ινστιτούτου Διεθνών Σχέσεων

1. Το ενδεχόμενο ανάληψης στρατιωτικής δράσης απομακρύνεται προσωρινά, αλλά παραμένει στο τραπέζι.
Όροι Εκπλήρωσης: Καταγραφή και καταστροφή χημικού οπλοστασίου και υπογραφή της διεθνούς σύμβασης για τα χημικά όπλα.
1. Η έγκριση του Κογκρέσου ενδέχεται στην πορεία να καταστεί εκ νέου αναγκαία για τον Αμερικανό πρόεδρο, ώστε η απειλή στρατιωτικών επιχειρήσεων να χρησιμοποιηθεί ως διαπραγματευτικό ατού πίεσης έναντι της Δαμασκού, προκειμένου να αποδεχθεί συγκεκριμένους όρους. Επίσης, απαραίτητη, ώστε, αν η ρωσική πρωτοβουλία βαίνει προς αποτυχία ή προκύψει διάσταση σε επίπεδο Ηνωμένων Εθνών, να μπορεί να αναληφθεί στρατιωτική δράση σε βάρος του συριακού καθεστώτος. Εδώ, η αμερικανική ηγεσία θα μπορούσε να κερδίσει την ψηφοφορία στα δύο νομοθετικά σώματα, αν έθετε συγκεκριμένες προϋποθέσεις, οι οποίες –σε περίπτωση που δεν τηρούνταν- η επέμβαση θα καθίστατο περίπου μονόδρομος. Η επ’ αόριστον αναβολή των ψηφοφοριών, ωστόσο, είναι μάλλον ένας πειστικός τρόπος ο Λευκός Οίκος να δείξει ότι προτίθεται να εξαντλήσει όλα τα διαπραγματευτικά περιθώρια, ενώ αν η ρωσική πρόταση αποδειχθεί ότι στερείται σοβαρότητας ή περιεχομένου, τότε θα ωριμάσουν οι συνθήκες, κάτι που θα διευκολυνεί το έργο εξασφάλισης περισσότερων ψήφων μελών του Κογκρέσου για στρατιωτική δράση.
2. Ο Αμερικανός πρόεδρος, δεδομένων των επιφυλάξεων του για τη σκοπιμότητα και τις συνέπειες μιας, έστω και περιορισμένης, πολεμικής επιχείρησης, αναζήτησε οδό διαφυγής αρχικά στο Κογκρέσο, αλλά τελικά αυτή του προσφέρθηκε από τη Μόσχα, ή εκ του πονηρού (ισχυρότερο ενδεχόμενο) ή κατόπιν συνεννόησης. Σε κάθε περίπτωση, είναι στριμωγμένος, είτε επιλέξει να επέμβει με περιορισμένη νομιμοποίηση σε εσωτερικό και εξωτερικό, είτε υιοθετήσει τη ρωσική πρόταση, γεγονός που θα προσδώσει στη Μόσχα αναβαθμισμένο ρόλο τόσο στη Συρία όσο και την ευρύτερη περιοχή.
3. Η ρωσική ρελάνς -αν λάβει σάρκα και οστά-, θα καταδείξει τα αδύναμα επιχειρήματα από πλευράς ΗΠΑ, ενώ ταυτόχρονα θα αναδείξει τη Ρωσία σε φωνή της λογικής, επιβεβαιώνοντας ότι εν τέλει δεν είχαν εξαντληθεί όλα τα διπλωματικά περιθώρια. Πιο υποψιασμένη από ότι στο Ιράκ και με περισσότερο χρόνο στη διάθεση της, η Μόσχα διεύρυνε το ακροατήριο της και κατάφερε να εξέλθει της απομόνωσης, στην οποία βρισκόταν μόλις πριν λίγες εβδομάδες ( βλ. Σύνοδο G8) και παρότι μεσολάβησε επίθεση με χημικά που οι περισσότεροι την καταλογίζουν στον Άσαντ, η θέση της απέναντι στον πόλεμο βρήκε μεγάλη απήχηση. Ενώ η φαινομενικά ορθολογική της πρόταση για αφοπλισμό του συριακού καθεστώτος φαίνεται, έστω και προσωρινά, να ανατρέπει τα δεδομένα.
4. Εφόσον η επίθεση, εκτός από τιμωρητικό χαρακτήρα είχε και ανθρωπιστικό, η ηθική ρητορική των Ηνωμένων Πολιτειών σε περίπτωση μη επίθεσης αποδυναμώνεται αισθητά. Βέβαια, αν τελικώς προχωρήσει η καταστροφή των χημικών χωρίς τη χρήση βίας, αυτό θα συνιστά επιτυχία της διπλωματίας, παρότι αποτελεί κοινό τόπο ότι αυταρχικά καθεστώτα δεν πτοούνται παρά μόνο όταν η ίδια τους η επιβίωση τίθεται εν αμφιβόλω, είτε αυτό γίνεται με ειρηνικά μέσα, είτε με στρατιωτικά είτε μέσω της απειλής ανάληψης δράσης.
5. Αν ο Άσαντ προβεί στις ενδεδειγμένες ενέργειες διάθεσης και καταστροφής του χημικού του οπλοστασίου, θα λάβει και ασυλία για τα εγκλήματα πολέμου που φέρεται να έχει διαπράξει; Έτσι θα δημιουργηθεί εμμέσως ένα αρνητικό προηγούμενο για την ατιμωρησία καθεστώτων αντίστοιχης λογικής και μεθόδων.
6. Αν υποθέσουμε, ότι μέχρι σήμερα έχει γίνει περιορισμένη χρήση χημικών από το καθεστώς, η παράδοση του χημικού οπλοστασίου δεν θα αλλάξει τους συσχετισμούς στο εσωτερικό της χώρας. Μάλιστα, ο Άσαντ -που μέχρι πρότινος βρισκόταν στο διεθνές περιθώριο- θα πιστωθεί την αποδοχή της συγκεκριμένης πρωτοβουλίας.
7. Οι αντικαθεστωτικοί από την άλλη, για μία ακόμη φορά θα αισθανθούν την περιφρόνηση των συμμάχων τους, γεγονός που πιθανόν να ριζοσπαστικοποιήσει ένα κομμάτι τους –στη λογική ότι οι μετριοπαθείς απέτυχαν να συγκεντρώσουν την αναγκαία στήριξη από το εξωτερικό- θα τους καταστήσει περισσότερο βίαιους στις μεθόδους τους και δυνητικά εχθρικούς έναντι κρατών στων οποίων τη στήριξη προσέβλεπαν. Αυτό, θα ενισχύσει επί της ουσίας τον Άσαντ, διότι σε περίπτωση αποχώρησής του από την εξουσία, θα ενταθεί η ανησυχία για τις προθέσεις και την προβλεψιμότητα της όποιας διάδοχης κατάστασης. Το νέο καθεστώς αναμένεται να βάλει απέναντί του πολλούς από τους μέχρι σήμερα εταίρους του (λόγω αποδεδειγμένης αδυναμίας ή και απροθυμίας ουσιαστικής παρέμβασης τους στις εξελίξεις).
8. Μένει να διαπιστωθεί κατά πόσο η ρωσική πρόταση είναι ρεαλιστική και υλοποιήσιμη. Αν επιβεβαιωθούν οι εκτιμήσεις για την κατοχή από πλευράς Συρίας περίπου χιλίων τόνων χημικών τα οποία είναι διάσπαρτα σε πενήντα διαφορετικά σημεία ανά την επικράτεια, προκύπτουν σοβαρά ερωτηματικά για τη δυνατότητα πλήρους αφοπλισμού. Ασφαλώς, πρώτα θα πρέπει να διαπιστώσουμε το κατά πόσο η συριακή κυβέρνηση εννοεί τη συνεργασία της και υπό ποίους όρους. Για να μην μετεξελιχθεί η πρόταση της Μόσχας σε λεκτικό πυροτέχνημα ή φιάσκο πρέπει να ξεπεραστούν τεχνικές δυσκολίες που μοιάζουν σχεδόν ανυπέρβλητες και ασφαλώς να συμφωνηθούν εκ των προτέρων όλα τα βήματα υλοποίησης, αλλά και οι συνέπειες σε περίπτωση μη συμμόρφωσης- εδώ τόσο η Δαμασκός όσο και η Μόσχα θα θεωρήσουν ότι έτσι ανοίγεται παράθυρο στη ανάληψη στρατιωτικής δράσης.
9.α. Ποιοί και υπό ποιό καθεστώς/status θα προβούν στην καταγραφή και καταστροφή του χημικού οπλοστασίου;
9.β. Θα βρίσκονται υπό την ομπρέλα του ΟΗΕ, μιας ad hoc διεθνούς δύναμης ή κάποιου άλλου φορέα με επαρκή νομιμοποίηση;
9.γ. Πώς διασφαλίζεται η εγκυρότητα και ανεξαρτησία τους, καθώς και ότι το αποτέλεσμα θα γίνει σεβαστό από όλες τις πλευρές;
9.δ. Τί διαβεβαιώσεις θα λάβουν; Πόσο πειστικές θα είναι; Και πώς θα επιτευχθεί η νομιμοποίηση πλήθους ειδικών που απαιτούνται για την επιτυχία του εν λόγω εγχειρήματος;
9.ε. Μπορεί οποιαδήποτε αρχή να βεβαιώσει ότι καταστράφηκε στην ολότητά του το συριακό χημικό οπλοστάσιο, χωρίς αμφιβολίες και αμφισβήτηση; Η κατάσταση περιπλέκεται από το γεγονός ότι Ρώσοι θεωρούν περίπου βέβαιο ότι χημικά κατέχουν και οι αντικαθεστωτικοί. Θα απαιτήσουν τον αφοπλισμό τους και με ποιόν τρόπο. Τι θα συμβεί αν οι τελευταίοι αρνηθούν;
9.στ. Πόσο εύκολο είναι να γίνει μεταφορά χημικών όπλων εν μέσω εμφύλιου σπαραγμού και μέσα από εμπόλεμες ζώνες;
9.ζ. Σε περίπτωση που οι αποστολές δεχθούν επίθεση πόσο αποτρεπτική θα είναι για τη συνέχιση της διαδικασίας από τους υπόλοιπους;
9.η. Αν, μάλιστα, υπό τη μορφή προβοκάτσιας λάβει χώρα επίθεση με χημικές ουσίες κατά τη διάρκεια ή κατόπιν της επιχείρησης ελέγχου των (όπου η μία πλευρά θα επιρρίπτει την ευθύνη στην άλλη), πόσο αυτό θα επηρεάσει την πορεία;
9.θ. Δεδομένης της γεωγραφικής διάχυσης του χημικού οπλοστασίου, δεν διακινδυνεύεται αφενός η βίαιη αντίδραση από πλευράς των απογοητευμένων αντικαθεστωτικών, αφετέρου η πρόσβαση τους σε τοποθεσίες, οι οποίες μέχρι τώρα θεωρούνται μυστικές;
10. Ο παράγων χρόνος είναι, επίσης, κομβικός. Σύμφωνα με πρώτες εκτιμήσεις θα χρειαστεί τουλάχιστον ενάμισης μήνας για την ουδετεροποίηση του χημικού οπλοστασίου. Από τη στιγμή που μαίνεται ο εμφύλιος και η επίτευξη κατάπαυσης του πυρός χάριν της καταστροφής του χημικού οπλοστασίου δε μοιάζει πιθανή, το διάστημα αυτό είναι μεγάλο και κρίσιμο. Για να μην υπάρξει εκτροχιασμός της συνολικής διαδικασίας, αξίζει συνεπώς να διερευνηθεί η προοπτική παράλληλης έναρξης και των συνομιλιών μεταξύ καθεστωτικών και αντικαθεστωτικών, ώστε χάριν αυτής να μετριαστεί η ένταση στο εσωτερικό της χώρας και να δοθεί η χρονική δυνατότητα στους ειδικούς να ελέγξουν πλήρως τις χημικές εγκαταστάσεις της χώρας. Η διασύνδεση των δύο διαδικασιών, όπου η πορεία αφοπλισμού των χημικών θα επιδρά στην εξέλιξη των διαπραγματεύσεων θα ήταν ένα μέσο ελέγχου των προθέσεων του συριακού καθεστώτος, αλλά και ένα δέλεαρ για τους αντικαθεστωτικούς προκειμένου αφενός να μην χάσουν την πίστη τους έναντι των διεθνών συμμάχων τους, αφετέρου να μην αποδυναμωθούν περαιτέρω τα μετριοπαθή στοιχεία που βρίσκονται στους κόλπους τους. Οι διαβουλεύσεις πρέπει να έχουν στόχο την ανάπτυξη μεταβατικής κυβέρνησης, στοιχείο που θα εκτονώσει τις πιέσεις έναντι του Άσαντ, θα κατοχυρώσει τη συμπερίληψη στο νεό σχήμα όλων των μερών χωρίς αποκλεισμούς και θα δώσει ένα κίνητρο στους αντικαθεστωτικούς να προσέλθουν στις συζητήσεις, εφόσον έχουν απωλέσει μία ακόμη ευκαιρία να «τελειώσει» τον Άσαντ ο διεθνής παράγοντας. Από την άλλη, για να μην τελματώσουν οι διαβουλεύσεις πριν καν αρχίσουν, θα πρέπει με κάποιο τρόπο να ικανοποιηθεί και ο Άσαντ, ο οποίος θα ζητήσει εγγυήσεις για το μέλλον του και το ρόλο του αλεβιτικού στοιχείου.
11. Είναι ενθαρρυντική η επανεργοποίηση του ΟΗΕ, ωστόσο, παραμένει ο κίνδυνος για μία ακόμη φορά να αποδειχθεί ένα φόρουμ ανταλλαγής απόψεων, πλήρως αναποτελεσματικό στη διαχείριση τέτοιας φύσης κρίσεων. Αργά η γρήγορα, θα τεθεί θέμα μεταρρύθμισης του, αν όχι ριζικής αναδιάρθωσης.
12. Οι στρατιωτικές επιχειρήσεις θα αποτελέσουν αντικείμενο συζήτησης. ΗΠΑ και ορισμένοι εκ των συμμάχων τους θεωρούν ότι η ρωσική πρόταση και η άμεση αποδοχή της Συρίας είναι απότοκο της κλιμάκωσης της απειλής για χρήση βίας, ενώ Μόσχα και Δαμασκός ισχυρίζονται ότι δεν μπορεί ο αφοπλισμός να προχωρήσει υπό τη δαμόκλειο σπάθη της επέμβασης. Ωστόσο, η Ουάσιγκτον, η οποία έχει ήδη απεμπολήσει σημαντικό κομμάτι της αξιοπιστίας της και συνακόλουθα του πρεστίζ της, δεν προβλέπεται να υποχωρήσει σε αυτό. Συνεπώς, αναμένουμε να δούμε κατά πόσο αυτή η διαφοροποίηση είναι ικανή να τορπιλίσει τις διαπραγματεύσεις.
13. Τις επόμενες μέρες/εβδομάδες θα έχουμε παράλληλες ενέργειες προς την κατεύθυνση ισχυροποίησης των θέσεων έκαστης πλευράς, διατηρώντας όλα τα σενάρια ανοιχτά. Με ποδοσφαιρικούς όρους, η μεν Ρωσία θα παίζει καθυστερήσεις, θέλοντας να διατηρήσει το μηδέν, οι δε ΗΠΑ φουλ επίθεση με ανυπομονήσια να βάλουν γκολ. Η Μόσχα θα επικαλείται τις αντικειμενικά μεγάλες τεχνικές δυσκολίες για να κερδίσει επιπλέον χρόνο (κατά τον οποίο προσδοκά να δημιουργηθούν οι συνθήκες οριστικής αποφυγής χρήσης βίας ή ακόμη να πετύχουν τη δαιμονοποίηση της αντιπολίτευσης) και η Ουάσιγκτον θα πιέζει για άμεση έναρξη της διαδικασίας αλλά και ανάληψη ισχυρών δεσμεύσεων από πλευράς Άσαντ με συνεπαγόμενες συνέπειες σε περίπτωση μη εκπλήρωσης τους.
14. Επειδή το ενδεχόμενο αφοπλισμού, παρότι βολικό για σχεδόν όλους πλην των αντικαθεστωτικών, δεν είναι καθόλου βέβαιο ότι θα προχωρήσει απρόσκοπτα, χωρίς διαφωνίες, κωλυσιεργίες, καθυστερήσεις που λόγω αμοιβαίας καχυποψίας μπορεί να τερματίσουν τις διεργασίες άνευ αντικρίσματος, θα λάβουν χώρα πληθώρα κινήσεων στη διπλωματική σκακιέρα. Θα είναι, όμως, προτεραιότητα ο τερματισμός της «χημικής» κρίσης (που απαιτεί μεθοδικά βήματα, συμπράξεις, καλή πίστη, και προσήλωση παρά τις δεδομένες αντιθέσεις), ή θα επικρατήσει ένας πόλεμος αντεγκλήσεων λόγω διιστάμενων απόψεων που τελικά θα οδηγήσει σε ναυάγιο; 

Πηγή OnAlert

Νεότερη ανάρτηση Παλαιότερη Ανάρτηση