Χαοτικοί χαρακτήρες... αναρχικές πεταλούδες

Της Ζέζας Ζήκου

Ο κόσμος είναι χαοτικός και απρόβλεπτος και μας οδηγεί –με τη συνέργεια της ανθρώπινης φύσης– σε συνεχή πεταλουδίσματα. Αλλά εξαρτάται και από εμάς αν κάνουμε καλύτερες επιλογές, οι καταιγίδες που δημιουργούν να μην είναι τόσο καταστροφικές. Είναι φανερό ότι οι χαοτικοί τύποι –όπως ο Γιώργος Παπανδρέου– ταιριάζουν πολύ καλύτερα σε φαινόμενα όπου μια επιφανειακά αρχική κίνηση μπορεί να οδηγήσει σταδιακά σε τεράστιες μεταβολές. Η καταστροφική διαδρομή που άρχισε το μεσημέρι της 5ης Μαΐου 2010 με την ένταξη της χώρας στο Μνημόνιο από το γραφικό Καστελλόριζο δεν έχει τέλος.

Αν και το Χάος παράγει κυρίως ισχυρά αποτελέσματα στις θετικές επιστήμες και λιγότερο στα οικονομικά, στις κοινωνικές επιστήμες δεν διαφαίνεται σοβαρή εφαρμογή. Αλλά ας οδηγήσει αυτή ακριβώς η συνειδητοποίηση τους δημόσιους άνδρες σε μεγαλύτερη συναίσθηση ευθύνης και σε πιο γερή δόση του υγιούς φόβου που, κατά την παροιμία, φυλάει τα έρημα.

Λοιπόν, ας πούμε ότι από εκεί ξεκίνησε φτερουγίζοντας η γοητευτική πεταλούδα της γνωστότατης φράσης που περιγράφει τη Θεωρία του Χάους ως εκείνη που εξηγεί «μια καταιγίδα στη Βραζιλία από το πέταγμα μιας πεταλούδας στην Ιαπωνία».
Η αναφορά στα μετεωρολογικά φαινόμενα δεν είναι τυχαία, καθώς η θεωρία ξεκίνησε σε μεγάλο βαθμό από τη δουλειά του μετεωρολόγου Εντουαρντ Λόρεντς. Ενα πρωινό του 1961, ο Λόρεντς βγήκε για λίγο από το γραφείο του, αφήνοντας να τρέχει στον υπολογιστή κάποιο πρόγραμμα που επεξεργαζόταν ένα καινούργιο μαθηματικό τύπο καιρικής πρόβλεψης. Οταν γύρισε, ύστερα από αρκετή ώρα, πίστεψε ότι ο υπολογιστής του είχε χαλάσει – τόσο πολύ αναπάντεχοι ήταν οι αριθμοί που βρήκε ως αποτελέσματα!
Με κάμποσους επανελέγχους, όμως, διαπίστωσε έκπληκτος ότι η αιτία της αναπάντεχης αυτής συμπεριφοράς ήταν ένα ξεχασμένο μακρινό δεκαδικό στοιχείο, το «κάτι» ενός «μηδέν, κόμμα μηδέν μηδέν κάτι» που είχε ξεχάσει να απαλείψει: ένα ξαστόχημα χιλιοστών του χιλιοστού.

Ο λόγος που το Χάος είναι τόσο ευαίσθητο στις αρχικές συνθήκες –το ονομαζόμενο «φαινόμενο της πεταλούδας»–, είναι ότι οι τύποι του βασίζονται στην ανατροφοδότηση. Σε ένα χαοτικό τύπο, η κάθε νέα τιμή είναι συνάρτηση της προηγούμενης. Ετσι, ενώ αν θες να δεις πώς θα εξελιχθεί ένα φαινόμενο την εκατοστή στιγμή βάσει μιας «νευτώνειας» θεωρίας, βάζεις στη θέση της μεταβλητής τον αριθμό 100 και τέλειωσες, στην αντίστοιχη χαοτική περίπτωση θα πρέπει να ξέρεις το αποτέλεσμα για τη στιγμή 99– αλλά για να μάθεις αυτήν να ξέρεις την 98 και ούτω καθ’ εξής, γυρνώντας τελικά στο 1, την «αρχική συνθήκη». Αυτός, άλλωστε, είναι ο λόγος που το Χάος ευδοκίμησε με την εμφάνιση των υπολογιστών, που επέτρεψαν τέτοιου τύπου τερατώδεις, απανωτούς λογαριασμούς.

Και τώρα στο μείζον. Η πιο βαριά κριτική ως προς την ένταξη στο Μνημόνιο δεν ήταν τόσο ότι με αυτήν η χώρα εισήλθε σε μια ιλιγγιώδη περιδίνηση ύφεσης και ανεργίας, όσο ότι οι δανειακές συμβάσεις ήταν στην ουσία συμβάσεις υποτέλειας. Ειδικοί συνταγματολόγοι διαφώνησαν ως προς το εάν η υπογραφή της σύμβασης εκχωρεί εθνική κυριαρχία. Ωστόσο, από ηθικής και πολιτικής πλευράς δεν υπάρχει αμφιβολία ότι η άσκηση δημοσίου ελέγχου από τρίτους συνιστά εκχώρηση εθνικής κυριαρχίας.

Το Μνημόνιο, άραγε, ήταν αναγκαίο για τη σωτηρία της χώρας; Εστω, λοιπόν, ότι ήταν αναγκαίο. Πρέπει τότε να επισημανθεί ότι αυτό δεν ήρθε ως συνέπεια μιας απρόβλεπτης φυσικής καταστροφής, αλλά ως αποτέλεσμα μακρόχρονου άκρατου δανεισμού και δημοσιονομικού εκτροχιασμού. Και υπογράφηκε από την κυβέρνηση Παπανδρέου, που ανέβηκε στην εξουσία με την προκλητική δήλωση «λεφτά υπάρχουν» και δικαιολογήθηκε με την εκ των υστέρων διάγνωση του πελώριου ελλείμματος (που αμφισβητείται ως πλαστή). Εάν, λοιπόν, η προσφυγή μας ήταν αναγκαία, δηλαδή η χώρα βρέθηκε στο σημείο να υποχρεωθεί να εκχωρήσει εθνική κυριαρχία για να σωθεί, δεν πρέπει να γίνει Εξεταστική για να αποδοθούν ευθύνες σε όσους την έφεραν στο σημείο αυτό;

Στην αντίθετη περίπτωση, όμως, εάν οι δεινοί όροι δανεισμού δεν ήταν αναγκαίοι, τότε η εκχώρηση εθνικής κυριαρχίας έγινε χωρίς καν να απαιτείται. Αυτό, όμως, συνιστά ακόμη βαρύτερο έγκλημα. Ωστόσο, η χώρα έχει καταστραφεί. Οι ευθύνες της μιας ή της άλλης εκδοχής όχι απλώς δεν έχουν αποδοθεί, αλλά φαίνεται πως ούτε πρόκειται να αναζητηθούν.

Δεν υπάρχουν ίσως λέξεις που θα μπορούσαν να περιγράψουν πιο εύστοχα από το χάος την κρίση που ζει η χώρα μας, με κυβερνώντες να παλεύουν να διασωθούν και κυβερνωμένους να τελούν σε πλήρη απελπισία, απόγνωση, σύγχυση. Η έννοια του «χάους», με τον βαρύ συμβολισμό της ελληνικής λέξης όχι μόνο αφορά αποκλειστικά μια Ελλάδα σε διπλό ρόλο –του αυτόχειρα και του καταστροφέα–, αλλά και εισάγει το στίγμα του προξενητή χαοτικών καταστάσεων βαθύτερα από ποτέ άλλοτε στην ελληνική κοινωνία. Και μπορεί οι Ελληνες να ευθύνονται για τα δεινά τους, αφού ανέχθηκαν διεφθαρμένους, ανίκανους και τυχοδιώκτες ηγέτες, όμως είναι πολιτικά απαίδευτοι, ευμετάβολοι, ευχειραγώγητοι, καταδημαγωγούνται, αυτοκαταλύονται και καταλήγουν να προσφέρουν έτοιμα στο πιάτο των κατηγόρων τους –όσων δυόμισι χρόνια τώρα καθυβρίζουν, μυκτηρίζουν το μικρό, εξαρτημένο οικονομικά, χρεοκοπημένο κράτος– με όλα τα αδιάσειστα επιχειρήματα εναντίον τους.

Νεότερη ανάρτηση Παλαιότερη Ανάρτηση