Και όμως, το ΔΝΤ πρέπει να οδηγηθεί σε δίκη...

THE INDEPENDENT, 3 Ιουνίου 20011
Του Johann Hari (μετάφραση στα ελληνικά Ν.Σ.)

Μερικές φορές, η πιο αποκαλυπτική πτυχή της ακατάσχετης φλυαρίας των ειδήσεων του 24ώρου είναι η σιωπή. Συχνά, τα πιο σημαντικά γεγονότα κρύβονται κάτω από το θόρυβο, χωρίς να αναφέρονται και να συζητούνται.

Έτσι, το γεγονός ότι ο Ντομινίκ Στρος-Καν, ο πρώην επικεφαλής του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου (ΔΝΤ), είναι υπόδικος με την κατηγορία ότι βίασε μια καμαριέρα σε ένα δωμάτιο ξενοδοχείου στη Νέα Υόρκη είναι – δικαίως – μεγάλη είδηση. Αλλά, φανταστείτε μια εξέχουσα προσωπικότητα να κατηγορούνταν όχι για τον βιασμό μιας καμαριέρας, αλλά επειδή την άφησε να πεθάνει της πείνας, μαζί με τα παιδιά της, τους γονείς της και χιλιάδες άλλους ανθρώπους. Αυτό είναι που το ΔΝΤ έχει κάνει σε αθώους ανθρώπους κατά το πρόσφατο παρελθόν. Αυτό είναι που θα κάνει και πάλι, αν δεν αλλάξει τελείως. Αλλά για όλα αυτά υπάρχει σιωπή.

Για να κατανοήσουμε αυτή την ιστορία, θα πρέπει να πάμε πίσω στην εποχή της δημιουργίας του ΔΝΤ. Το 1944, οι χώρες που ήταν έτοιμες να κερδίσουν το Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο συγκεντρώθηκαν σε ένα ξενοδοχείο σε μια αγροτική περιοχή του New Hampshire για να μοιράσουν τα λάφυρα. Με λίγες φωτεινές εξαιρέσεις, όπως τον μεγάλο Βρετανό οικονομολόγο John Maynard Keynes, οι διαπραγματευτές ήταν αποφασισμένοι να κάνουν ένα πράγμα. Ήθελαν να οικοδομήσουν ένα παγκόσμιο οικονομικό σύστημα που θα τους εξασφάλιζε τη μερίδα του λέοντος από τον πλούτο και τους πόρους του πλανήτη. Έστησαν μια σειρά από θεσμικά όργανα σχεδιασμένα για το σκοπό αυτό – κι έτσι προέκυψε και το ΔΝΤ.

Ο επίσημος σκοπός του ΔΝΤ ακούγεται απλός και ελκυστικός. Είναι, υποτίθεται, εκεί για να εξασφαλίσει ότι οι φτωχές χώρες δε θα βυθιστούν στα χρέη, αλλά και αν το κάνουν, να τις βγάλει από αυτή την κατάσταση με δάνεια και τεχνική υποστήριξη σε οικονομικά θέματα. Παρουσιάζεται ως ο καλύτερος φίλος και φύλακας των φτωχών παγκοσμίως. Αλλά πέρα από τις ρητορείες, το ΔΝΤ σχεδιάστηκε για να καθοδηγείται από λίγες πλούσιες χώρες – και, πιο συγκεκριμένα, από τις τράπεζές τους και τους χρηματοπιστωτικούς κερδοσκόπους Το ΔΝΤ λειτουργεί προς το συμφέρον τους, σε κάθε βήμα της πορείας του.

Ας δούμε πώς γίνεται αυτό στην πράξη. Στη δεκαετία του 1990, η μικρή χώρα του Μαλάουι στη νοτιο-ανατολική Αφρική αντιμετώπιζε σοβαρά οικονομικά προβλήματα, ως συνέπεια μιας από τις χειρότερες επιδημίες AIDS-HIV στον κόσμο και αφού επιβίωσε μιας στυγνής δικτατορίας. Έπρεπε να ζητήσει από το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο βοήθεια. Αν το ΔΝΤ είχε ενεργήσει με βάση τον επίσημο ρόλο του, θα είχε δώσει δάνεια και θα είχε καθοδηγήσει τη χώρα να αναπτυχθεί με τον ίδιο τρόπο που η Βρετανία, οι ΗΠΑ και κάθε άλλη επιτυχημένη χώρα κατάφερε να αναπτυχθεί – μέσω της προστασίας νεοσύστατων βιομηχανιών, μέσω επιδοτήσεων στους αγρότες και επενδύοντας στην εκπαίδευση και την υγεία των κατοίκων της.

Έτσι θα ενεργούσε ένα θεσμικό όργανο το οποίο θα νοιάζονταν για τους απλούς ανθρώπους – και το οποίο θα ήταν υπόλογο σε αυτούς. Αλλά το ΔΝΤ έκανε κάτι πολύ διαφορετικό. Είπαν ότι θα δώσουν βοήθεια μόνο αν το Μαλάουι συμφωνούσε στις “διαρθρωτικές αλλαγές” που απαιτούσε το ΔΝΤ. Διέταξαν το Μαλάουι να εκποιήσει σχεδόν ολόκληρη την κρατική περιουσία σε ιδιωτικές εταιρείες και κερδοσκόπους, και να μειώσει τις κοινωνικές δαπάνες. Απαίτησαν να σταματήσει η επιδότηση λιπασμάτων, ακόμη και αν αυτό ήταν το μόνο πράγμα που επέτρεπε τους γεωργούς – την πλειοψηφία του πληθυσμού – να καλλιεργήσουν κάτι στο σαθρό και αδύναμο έδαφος της χώρας. Τους είπαν ότι αποτελεί προτεραιότητα να δίνουν χρήματα στους διεθνείς τραπεζίτες παρά να τα ξοδεύουν για τους κατοίκους του Μαλάουι.

Έτσι, όταν το 2001 το ΔΝΤ διαπίστωσε ότι η κυβέρνηση του Μαλάουι είχε δημιουργήσει μεγάλα αποθέματα σιτηρών για την περίπτωση που υπάρξει μια χρονιά με κακή σοδειά, τη διέταξε να το ξεπουλήσει άμεσα σε ιδιωτικές εταιρείες. Είπαν στο Μαλάουι ότι ήταν άμεση προτεραιότητα να χρησιμοποιήσει τα έσοδα από το ξεπούλημα των αποθεμάτων σιτηρών για την αποπληρωμή ενός δανείου που το ίδιο το ΔΝΤ τους είχε κανονίσει να πάρουν από μια μεγάλη τράπεζα, με 56 τοις εκατό ετήσιο επιτόκιο. Ο Πρόεδρος του Μαλάουι διαμαρτυρήθηκε, λέγοντας ότι αυτό ήταν επικίνδυνο. Αλλά δεν είχε επιλογή. Το σιτάρι πουλήθηκε. Και οι τράπεζες πληρώθηκαν.

Το επόμενο έτος, η σοδειά ήταν πολύ μικρή. Η κυβέρνηση του Μαλάουι δεν είχε σχεδόν τίποτα να μοιράσει. Οι πεινασμένους πληθυσμός κατέληξε να τρώει τους φλοιούς από τα δέντρα, καθώς και όποιον αρουραίο κατάφερνε να πιάσει. Το BBC περιέγραψε την κατάσταση ως τη “χειρότερη πείνα” που αντιμετώπισε ποτέ το Μαλάουι. Έτσι, τουλάχιστον χίλιοι αθώοι άνθρωποι πέθαναν από την πείνα. Νωρίτερα, το 1991-92, οι σοδειά ήταν πολύ χειρότερη, αλλά τότε δεν υπήρξε πείνα, διότι η κυβέρνηση είχε αρκετά αποθέματα σιτηρών για να μοιράσει.

Στο αποκορύφωμα της λιμοκτονίας, το ΔΝΤ ανέστειλε μια δόση βοήθειας ύψους 47 εκ. δολαρίων, διότι η κυβέρνηση είχε «επιβραδύνει» την εφαρμογή αυτών ακριβώς των μεταρρυθμίσεων της αγοράς που οδήγησαν σ’ αυτή την καταστροφή. Η ActionAid, η κύρια φιλανθρωπική οργάνωση που δραστηριοποιήθηκε στη χώρα, προέβη σε αυτοψία της κατάστασης. Κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι το ΔΝΤ “φέρει ευθύνη για την καταστροφή”.

Στη συνέχεια, το συντετριμμένο από την πείνα Μαλάουι έκανε κάτι που οι φτωχές χώρες υποτίθεται πως δεν πρέπει να κάνουν. Είπαν στο ΔΝΤ να φύγει από τη χώρα. Ξαφνικά, όντας υπόλογη στους δικούς της πολίτες και όχι στις ξένες τράπεζες, το Μαλάουι αγνόησε όλες τις «συμβουλές» του ΔΝΤ, και επανέφερε τις επιδοτήσεις για το λίπασμα, μαζί με μια σειρά από άλλες κοινωνικές υπηρεσίες για τους απλούς ανθρώπους. Μέσα σε δύο χρόνια, η χώρα μετατράπηκε από ζητιάνο, σε μια χώρα με τόση αφθονία, που παρείχε επισιτιστική βοήθεια στην Ουγκάντα και τη Ζιμπάμπουε.

Η λιμός στο Μαλάουι θα έπρεπε να ηχήσει ως μια μακρινή κραυγή προειδοποίησης για εμάς. Η υποταγή των συμφερόντων των απλών ανθρώπων στα συμφέροντα των τραπεζιτών και κερδοσκόπων, προκάλεσε το λιμό εκεί. Μέσα σε λίγα χρόνια, αυτού του είδους η υποταγή προκάλεσε την σημερινή παγκόσμια οικονομική κρίση.

Στην ιστορία του ΔΝΤ, αυτή η ιστορία δεν είναι η εξαίρεση: είναι ο κανόνας. Ο οργανισμός αυτός αναλαμβάνει τη διαχείριση φτωχών κρατών, με την υπόσχεση ότι έχει το φάρμακο που θα τις γιατρέψει – και στη συνέχεια τις βάζει να πιουν δηλητήριο. Κάθε φορά που ταξιδεύω στις φτωχές περιοχές αυτού του κόσμου, βλέπω παντού τα σημάδια που άφησαν οι “διαρθρωτικές αλλαγές” του ΔΝΤ, από το Περού έως την Αιθιοπία. Ολόκληρες χώρες έχουν καταρρεύσει μετά από παρέμβαση του ΔΝΤ, με πιο γνωστές τις περιπτώσεις της Αργεντινής και της Ταϊλάνδης τη δεκαετία του ‘90.

Δείτε κάποιες από τις μεγαλύτερες “επιτυχίες” αυτού του οργανισμού: Στην Κένυα, το ΔΝΤ επέμεινε να εισάγει η κυβέρνηση τέλη για να δει κάποιος έναν γιατρό – έτσι, ο αριθμός των γυναικών που ζητούσαν βοήθεια ή συμβουλές για σεξουαλικά μεταδιδόμενες ασθένειες μειώθηκε κατά 65 τοις εκατό, σε μία από τις χειρότερα πληγείσες, από το AIDS, χώρες στον κόσμο.

Στην Γκάνα, το ΔΝΤ επέμενε να επιβάλλει η κυβέρνηση δίδακτρα για να πηγαίνουν τα παιδιά σχολείο – και ο αριθμός των αγροτικών οικογενειών που είχαν την οικονομική δυνατότητα να στείλουν τα παιδιά τους στο σχολείο μειώθηκε κατά τα δύο τρίτα. Στη Ζάμπια, το ΔΝΤ επέμενε να μειωθούν οι δαπάνες για την υγεία – και ο αριθμός των βρεφών που πέθαναν διπλασιάστηκε. Όλως περιέργως, αποδεικνύεται ότι το να διανέμει μια χώρα τον πλούτο της σε ξένους τραπεζίτες, αντί στους δικούς της ανθρώπους, δεν είναι τελικά και τόσο καλή στρατηγική ανάπτυξης.

Ο Νομπελίστας οικονομολόγος Γιόζεφ Στίγκλιτς δούλεψε στενά με το ΔΝΤ για πάνω από μια δεκαετία, μέχρι που παραιτήθηκε κι άρχισε να αποκαλύπτει το τί συμβαίνει. Μου είπε πριν μερικά χρόνια: “Όταν το ΔΝΤ φτάνει σε μια χώρα, τους ενδιαφέρει μόνο ένα πράγμα. Πώς μπορούμε να διασφαλίσουμε ότι οι τράπεζες και τα χρηματοπιστωτικά ιδρύματα θα πληρωθούν; … Είναι το ΔΝΤ, το οποία εξασφαλίζει την οικονομική επιβίωση των κερδοσκόπων. Δεν ενδιαφέρετε για την ανάπτυξη, ή για ό,τι θα μπορούσε να βοηθήσει μια χώρα να βγει από τη φτώχεια.”

Κάποιοι χαρακτηρίζουν το ΔΝΤ “ασυνεπές”, διότι ο οργανισμός αυτός υποστηρίζει τη διάσωση τραπεζών με τεράστια κρατικά κονδύλια στις πλούσιες χώρες, ενώ απαιτεί τον τερματισμό σχεδόν κάθε κρατικής ενίσχυσης στις φτωχές χώρες. Αλλά αυτό είναι ασυνεπές, μόνο αν το δει κανείς από μια πνευματική σκοπιά, όχι όμως αν το δει από τη σκοπιά των σκληρών οικονομικών συμφερόντων. Σε κάθε περίπτωση, το ΔΝΤ κάνει ακριβώς αυτό που θα φέρει περισσότερα χρήματα στους τραπεζίτες και τους κερδοσκόπους Αν πλούσιες κυβερνήσεις σώζουν τις τράπεζες, δίνοντάς τους δωρεάν χρήμα, ωραία. Αν φτωχές χώρες υποχρεωθούν να πληρώσουν χρήματα στις τράπεζες με ληστρικές «αποδόσεις», πάλι ωραία. Δεν υπάρχει απολύτως καμιά ασυνέπεια...

Κάποιοι ισχυρίζονται ότι ο Στρος-Καν ήταν ένας «μεταρρυθμιστής» που άλλαξε το ΔΝΤ, αφότου τέθηκε επικεφαλής του το 2009. Σίγουρα, υπήρξε μια στροφή στη ρητορική – αλλά μια λεπτομερής μελέτη από την Δρ. Ντανιέλα Γκαμπόρ του Πανεπιστημίου της Δυτικής Αγγλίας έδειξε ότι επί της ουσίας συνεχίζει τις ίδιες πρακτικές.

Δείτε το παράδειγμα της Ουγγαρίας. Μετά τη συντριβή του 2008, το ΔΝΤ την επαίνεσε για την τήρηση των αρχικών στόχων για το έλλειμμα, μειώνοντας δραστικά τις δημόσιες δαπάνες. Ο απηυδισμένος ουγγρικός λαός απάντησε καταψηφίζοντας την κυβέρνηση κι επιλέγοντας να κυβερνήσει ένα κόμμα που υποσχέθηκε να κάνει τις τράπεζες να πληρώσουν για την κρίση που δημιούργησαν οι ίδιες. Η νέα κυβέρνηση εισήγαγε μια εισφορά 0,7 τοις εκατό για τις τράπεζες (τέσσερις φορές υψηλότερη από ό,τι οπουδήποτε αλλού). Το ΔΝΤ τρελάθηκε. Είπε ότι αυτό θα ήταν “πολύ στρεβλωτικό” για τις τραπεζικές δραστηριότητες – σε αντίθεση με τη κρατική διάσωση των τραπεζών, φυσικά – και τσίριξε ότι θα προκαλέσει μια φυγή των τραπεζών από τη χώρα. Το ΔΝΤ έπαυσε κάθε δραστηριότητά του στην Ουγγαρία, για να την εκφοβίσει.

Όμως, η κατάρρευση που προέβλεψε το ΔΝΤ δεν συνέβη. Η Ουγγαρία συνέχισε να εφαρμόζει ήπια μέτρα, αντί να τιμωρεί τον πληθυσμό της. Επεβλήθησαν φόροι επί των εξαιρετικά κερδοφόρων τομέων του λιανικού εμπορίου, της ενέργειας και των τηλεπικοινωνιών, και πήρε κεφάλαια από ιδιωτικά συνταξιοδοτικά προγράμματα για να πληρώσει το έλλειμμα. Το ΔΝΤ τσίριζε σε κάθε βήμα, και απαιτούσε, αντ’ αυτού, περικοπές για τους απλούς Ούγγρους. Ήταν η ίδια, όπως πάντα, ατζέντα, με τις ίδιες, όπως πάντα, απειλές. Ο Στρος-Καν έκανε το ίδιο σε όλες σχεδόν τις φτωχές χώρες, όπου παρενέβη το ΔΝΤ, από το Ελ Σαλβαδόρ, στο Πακιστάν, μέχρι την Αιθιοπία, όπου επεβλήθησαν μεγάλες περικοπές στις επιδοτήσεις για τους απλούς ανθρώπους. Πολλές χώρες έπεσαν θύματα εκφοβισμού στο να βλάπτουν τα ίδια τους τα συμφέροντα. Το Κέντρο Οικονομικής και Πολιτικής Έρευνας, μια “δεξαμενή σκέψης” που εδρεύει στις ΗΠΑ, βρήκε πως 31 από τα 41 μνημόνια που συνέταξε το ΔΝΤ επέβαλαν μακροοικονομικές πολιτικές που βύθιζαν τις χώρες σε μεγαλύτερη ύφεση.

Δεν είναι μόνο ο Strauss-Kahn, που θα έπρεπε να είναι υπόδικος. Είναι και ο οργανισμός στον οποίο ήταν επικεφαλής. Υπάρχει μια ανόητη συζήτηση στον τύπο σχετικά με το ποιος θα έπρεπε να είναι ο επόμενος επικεφαλής του ΔΝΤ, σαν να συζητούσαμε για το ποιος θα έπρεπε να είναι επικεφαλής ενός τοπικού επιμελητηρίου. Αλλά, αν παίρναμε στα σοβαρά την ιδέα της ισότητας των ανθρώπων, και θυμόμασταν όλους τους ανθρώπους που εξαθλιώθηκαν, πείνασαν και σκοτώθηκαν από τις ενέργειες αυτού του οργανισμού, θα συζητούσαμε τώρα τη δημιουργία μιας Επιτροπής Αλήθειας και Συμφιλίωσης – και πώς να διαλυθεί πλήρως το ΔΝΤ και να αρχίσουμε ξανά από την αρχή.

Εάν ο Στρος-Καν είναι ένοχος, υποψιάζομαι ξέρω πώς συνέβη. Πρέπει να μπέρδεψε την καμαριέρα με μια φτωχή χώρα με οικονομικά προβλήματα. Στο κάτω-κάτω, οι επικεφαλής του ΔΝΤ, μπορούσαν να τις βιάζουν ατιμώρητοι για χρόνια.

* Για ενημερώσεις σχετικά με το ΔΝΤ και άλλα θέματα, ακολουθήστε τον Johann στο Twitter.
* Οι κύριες ομάδες που παρακολουθούν και εκθέτουν το ΔΝΤ είναι οι War on Want και Bretton Woods.

Νεότερη ανάρτηση Παλαιότερη Ανάρτηση