Η Αραβική Επανάσταση

• Του Δημήτρη Κωνσταντακόπουλου

«Τεκτονικές» μεταβολές στην παγκόσμια οικονομική και γεωπολιτική ισορροπία «εγκυμονεί» η αραβική επανάσταση, που συνεχίζει να εξαπλώνεται γεωγραφικά, απειλώντας τώρα το Μπαχρέιν και πλησιάζοντας τις πετρελαιοπηγές του Κόλπου, αλλά και να βαθαίνει κοινωνικά, εμπλέκοντας ευρύτερα στρώματα, όπως τους Αιγύπτιους εργάτες, που συνεχίζουν να απεργούν, καταλαμβάνοντας εργοστάσια, «εκπαραθυρώνοντας» διευθυντές κρατικών επιχειρήσεων και αγνοώντας την παράκληση του Στρατού να γυρίσουνε στη δουλειά.
Όπως όλες ανεξαίρετα οι μεγάλες επαναστάσεις, έτσι και η αραβική χαρακτηρίζεται από την ορμητική είσοδο των λαών στο «προσκήνιο» της πολιτικής και της ιστορίας. Συνιστά «προνομιακή» στιγμή στην ιστορία του αραβικού έθνους, που, με μερικές εξαιρέσεις, παρέμεινε ουσιαστικά στο περιθώριο των νεώτερων χρόνων, αντικείμενο μάλλον, παρά υποκείμενο της ιστορίας του. Το παράξενο δεν είναι ότι ξεσηκώνονται οι ‘Αραβες, το παράξενο είναι ότι άργησαν τόσο πολύ.
Είναι αδύνατο να προβλεφθεί η πορεία των γεγονότων, ή τα καθεστώτα που τελικά θα προκύψουν από τη μεγάλη αναταραχή. Είναι βέβαιο αντίθετα ότι θα περάσει πολύς καιρός για να ξαναμπεί, αν ξαναμπεί, το «τζίνι» στο «μπουκάλι», και μέχρι τότε θα αλλάξει ολότελα το πρόσωπο του Ισλάμ. Για μια ολόκληρη περίοδο, ‘Αραβες ηγέτες, Δύση και Ισραήλ δεν θα απολαμβάνουν την ευχέρεια που είχαν επί δεκαετίες, να αγνοούν παντελώς τις διαθέσεις των αραβικών λαών. Κινδυνεύουν μάλιστα τώρα να καταβάλουν τεράστιο τίμημα για τη συστηματική περιφρόνηση που τους επέδειξαν.
Η αραβική επανάσταση είναι ταυτόχρονα προϊόν της «παγκοσμιοποίησης» και της κρίσης της, γεωπολιτικά μετά το Ιράκ, οικονομικά μετά το 2008. Οι δυτικές/ισραηλινές επεμβάσεις στη Μέση Ανατολή για μια ολόκληρη δεκαετία δικαιολογήθηκαν με την επίκληση των αρχών της «δημοκρατίας» εναντίον του αυταρχικού αραβικού «εθνικισμού» και του «ισλαμισμού» - ποιός όμως μπορεί να εμποδίσει μια τέτοια «ιδεολογία» να στραφεί τελικά και εναντίον των φιλοαμερικανικών/φιλοισραηλινών αυταρχικών καθεστώτων; Πως θα μπορέσουν αύριο, έστω και λίγο δημοκρατικά καθεστώτα, να μην απαιτήσουν περισσότερο σεβασμό στα αραβικά δίκαια;
Η «παγκοσμιοποίηση», με τη βοήθεια της «πολιτιστικής επανάστασης» του ‘Ιντερνετ και του «Αλ Τζαζίρα», αποσταθεροποίησε τα παραδοσιακά πρότυπα κοινωνικού ελέγχου. Παρήγαγε μια διεθνή «μεσαία τάξη», ή τουλάχιστον τις προσδοκίες της, ευημερίας, δημοκρατίας, αξιοπρέπειας, που είναι στη βάση του «αραβικού 1789». Στις προσδοκίες προσέθεσε όμως και τις εκρηκτικές κοινωνικές συνέπειες του «ανοίγματος των αγορών», που οδήγησαν σε ένα μεγάλο πρόγραμμα ιδιωτικοποιήσεων στην Αίγυπτο, άμεσα υπεύθυνο για πολλά προβλήματα της χώρας, ή στο να γιορτάζουν οι Αιγύπτιοι το Ραμαζάνι με φαναράκια “made in China”. Η οικονομική κρίση μετά το 2008 έκανε τα υπόλοιπα, σε μια χώρα το 40% του πληθυσμού της οποίας ζει με λιγότερο από δύο δολλάρια κατ’ άτομο την ημέρα και ο ελάχιστος μισθός είναι 70 δολλάρια. Γι’ αυτό, δίπλα στην νεολαιίστικη συνιστώσα της εξέγερσης που τη ξεκίνησε, προστέθηκε γρήγορα μια καθαρά εργατική συνιστώσα, λιγότερο εξοικειωμένη με το διαδίκτυο, αλλά περισσότερο συλλογική και «ριζωμένη» στην κοινωνία. ‘Ηδη το κίνημα της νεολαίας διασπάστηκε μεταξύ όσων υποστηρίζουν επιστροφή στην ομαλότητα και όσων θέλουν διατήρηση των κινητοποιήσεων. Αντίθετα, το εργατικό κίνημα δεν δείχνει καμία διάθεση αποστράτευσης, νοιώθοντας ότι τώρα έχει την ευκαιρία να αποσπάσει παραχωρήσεις και αβέβαιο για το πόσο θα την έχει.
Αν το ένα δεδομένο είναι η «Δημοκρατική Αφύπνιση» των Αράβων, που περίμενε και φοβόταν, εδώ και χρόνια, ο Μπρζεζίνσκι, το άλλο είναι ότι δεν διακρίνει κανείς «επαναστατική ηγεσία» ή σχέδιο. Η εξέγερση μάλλον ανοίγει, παρά κλείνει το «παιχνίδι». Διαφορετικές δυνάμεις θα ανταγωνισθούν για να κατευθύνουν το «κύμα». Ο Στρατός έσωσε το κύρος του, «καβαλώντας» αντί να καταστείλει την εξέγερση. Θυμήθηκε ίσως τις νασερικές παραδόσεις του, τορπιλίζοντας τη μετάβαση στον Σουλεϊμάν και αποδέχθηκε, επικεφαλής της επιτροπής αναθεώρησης του Συντάγματος τον σεβάσμιο, αριστερών καταβολών δικαστή, που πρότεινε το «στρατηγείο» της Πλατείας Απελευθέρωσης. Οι Ισλαμιστές μοιάζουν έτοιμοι να ανταλλάξουν νομιμοποίηση με μετριοπάθεια. Η κοινωνική αριστερά υπάρχει, πολιτικά άμορφη όμως. Οι φιλελεύθεροι θέλουν κοινοβουλευτική δημοκρατία δυτικού τύπου, που δύσκολα φαντάζεται κανείς στην Αίγυπτο. Υπάρχουν και οι διεθνείς δυνάμεις του Χάους, που θα ήθελαν να «εκτρέψουν» την επανάσταση προς περαιτέρω αποσύνθεση, διάλυση, κατακερματισμό του αραβικού χώρου και βρίσκονται πιθανώς πίσω από τις εκρήξεις στις χριστιανικές εκκλησίες πριν μερικές εβδομάδες.
Η ανατροπή του Μπεν Αλί, του Μουμπάρακ, ίσως κι άλλων, ικανοποιεί ασφαλώς καταρχήν τις δημοκρατικές προσδοκίες των αραβικών λαών. Δεν λύνει όμως τα προβλήματα που αυτά τα καθεστώτα «έκρυβαν», λειτουργώντας ως «καπάκι της κατσαρόλας»: τις εκρηκτικές κοινωνικές ανισότητες και την οικονομική καχεξία από τη μια, το ζήτημα της αντιπαράθεσης με Ισραήλ και Δύση αφετέρου. Είναι απίθανο οι αραβικές κοινωνίες να μείνουν ικανοποιημένες από τις πολιτικές αλλαγές που επέφεραν, αποφεύγοντας να θέσουν, αργά ή γρήγορα. τα τεράστια κοινωνικά και εθνικά προβλήματα. Το «παιχνίδι» είναι μόνο στην αρχή.

Δύο τάσεις στην «αυτοκρατορική» ηγεσία
Μια πληθώρα ενδείξεων συνηγορεί υπέρ της εκδήλωσης, με αφορμή τις αραβικές εξελίξεις, σοβαρής διαμάχης στο εσωτερικό της αμερικανικής ηγεσίας, αλλά και μεταξύ Ουάσιγκτον και Ισραηλινών. Η διαμάχη αυτή πρέπει να θεωρείται συνέχεια μιας μονιμότερης σύγκρουσης ως προς τον ρόλο του Ισραήλ στην αμερικανική εξωτερική πολιτική, που εκδηλώνεται εδώ και χρόνια με διάφορες αφορμές (δημοσίευση μελέτης για την επιρροή του Λόμπυ στην εξωτερική πολιτική των ΗΠΑ, διαφωνίες για Ιράκ και Ιράν, ενδοκυβερνητικές διαφωνίες τώρα για παλαιστινιακό και τη στάση που θα πρέπει να τηρήσει η Ουάσιγκτων στον ΟΗΕ για τους εβραϊκούς οικισμούς στα κατεχόμενα). Νικήτρια στη σύγκρουση ανεδείχθη, σε αυτόν τον γύρο τουλάχιστο, η τάση Ομπάμα/Μπρζεζίνσκι, που φαίνεται ότι επέβαλε μάλιστα τον χειρισμό των αιγυπτιακών από τον Υπουργό ‘Αμυνας Γκέιτς και όχι την Υπουργό Εξωτερικών Κλίντον, που συγκαταλέγεται μάλλον στους «χαμένους», μαζί με τον Αντιπρόεδρο Μπάιντεν και τον κ. Νετανιάχου. Οι ΗΠΑ συνέχισαν να συστήνουν «αυτοσυγκράτηση» στον αιγυπτιακό στρατό, αποφεύγοντας να ενθαρρύνουν μια αιματηρή καταστολή και ελπίζοντας να επηρεάσουν τη «μετάβαση» με το σύνθημα “evolution, not revolution” (εξέλιξη, όχι επανάσταση).
‘Ένα άρθρο του Joe Klein στο Time (21.2) σχηματοποιεί κατά τρόπο ασυνήθιστα σαφή, τη βαθύτερη διαφωνία και τις αποκλίνουσες στρατηγικές:
«Ο Ισραηλινός Πρέσβης Michael Oren μιλάει για τη «στρατηγική συμμαχία» μεταξύ ΗΠΑ και Ισραήλ. Αλλά η υποστήριξη προς το Ισραήλ συνιστά μάλλον στρατηγικό βάρος (liability), παρά δύναμη. Η ηθική συμμαχία μεταξύ ΗΠΑ και Ισραήλ είναι πολύ περισσότερο σημαντική. Είναι μια συμμαχία που αναλαμβάνεται, παρά τα μειονεκτήματα για τις ΗΠΑ, για να υποστηριχθεί μια δημοκρατία και να επανορθωθεί ένα ιστορικό κακό. Αυτό είναι ένα επιχείρημα που μπορεί, επωφελώς, να χρησιμοποιηθεί και προς τους νέους ανθρώπους της Πλατείας Ταχρίρ – μόνο όμως αν το Ισραήλ σέβεται την επικράτεια και τα δημοκρατικά δικαιώματα των Παλαιστινίων».
Εδώ και χρόνια, ο Μπρζεζίνσκι έχει προβλέψει την επερχόμενη «Δημοκρατική Αφύπνιση» και το Συμβούλιο Εξωτερικών Σχέσεων, το σημαντικότερο θινκ τανκ των ΗΠΑ ετοιμάζει σχέδια για τον «εκδημοκρατισμό» της Μέσης Ανατολής. Αυτή η πτέρυγα στην Ουάσιγκτον θέλει να λύσει ταυτόχρονα δύο προβλήματα: να ελέγξει, όσο γίνεται, τα καθεστώτα που θα προέκυπταν από την αναμενόμενη, εδώ και καιρό, πτώση των παραδοσιακών αραβικών αυταρχισμών, να διακόψει την μονομερή και γι’ αυτό μακροχρόνια πολιτική σχεδόν αποκλειστικής στήριξης του και στο Ισραήλ, που απογύμνωσε τις ΗΠΑ από άλλα στηρίγματα στον αραβομουσουλμανικό κόσμο. Αυτές οι επιδιώξεις εξηγούν και την στήριξη του τουρκικού ισλαμισμού του Ερντογάν.
Ο τρόπος για να το πετύχει αυτό είναι με ένα μείγμα τεχνικών που χρησιμοποιήθηκαν στις «μεταπολιτεύσεις» της Νότιας Ευρώπης και τις ανατολικοευρωπαϊκές «επαναστάσεις». Διαθέτει ατού, όπως την επιρροή στον αιγυπτιακό στρατό, που έχει εκπαιδεύσει, τις σχέσεις του νεολαιίστικου κινήματος με το σέρβικο Otpor και τη «διεθνή των ΜΚΟ» (το δίκτυο CANVAS), τις σχέσεις Μπαραντέι και International Crisis Group. Παρόλα αυτά η επιτυχία μόνο εξασφαλισμένη δεν είναι, όπως έδειξε από την αρχή κιόλας η περίπτωση Σουλεϊμάν. Το αμερικανικό σχέδιο κινδυνεύει να προσκρούσει στην οικονομική-κοινωνική πραγματικότητα αφενός, στην ισραηλινή αδιαλλαξία αφετέρου.

Νεότερη ανάρτηση Παλαιότερη Ανάρτηση