Πολιτική ανυπακοή: ηθικό καθήκον του πολίτη, σε μια ανήθικη εποχή

Με αφορμή το κίνημα που ξέσπασε δικαίως κατά των απανταχού διοδίων, που αυξάνει συνεχώς σε δυναμική, αλλά και την πρόσφατη παράσταση του Δημάρχου της Στυλίδας, έχει έρθει και πάλι στο προσκήνιο η έννοια της πολιτικής ανυπακοής. Άλλοι την υποστηρίζουν ως μέθοδο, άλλοι την κατακρίνουν. Τι όμως από τα δυο είναι σωστό; Και καταρχάς, τι είναι η πολιτική ανυπακοή;

Η ιστορία μας προσφέρει αρκετά παραδείγματα. Ένα από τα πιο κλασικά παραδείγματα το έχει δώσει ο Σοφοκλής με την «Αντιγόνη» του, η οποία προτιμά το θάνατο, από το να πάει κόντρα στη συνείδησή της, που θέλει τον ενταφιασμό του αδελφού της.

Πιο πρόσφατα, ο Henry David Thoreau έγραψε για την ανυπακοή, χαρακτηρίζοντάς την ως ηθικό καθήκον του πολίτη, σε μια ανήθικη εποχή. Ακόμη πιο πρόσφατα, η πολιτική ανυπακοή χρησιμοποιήθηκε ως όπλο αντίστασης από πλευράς «επαναστατών», που όμως δεν είχαν παραμάσχαλα το Καλάσνικοφ, αλλά που χρησιμοποίησαν τη μη βία ως κυρίαρχο στοιχείο για την ανατροπή που επεδίωξαν. Όπως ο Gandhi στην Ινδία, ο Martin Luther King στην Αμερική, και η βελούδινη επανάσταση στη Τσεχοσλοβακία το 1989.

Στη σημερινή εποχή, που είναι κατεξοχήν ανήθικη, όπου η εκμετάλλευση ανθρώπου από άνθρωπο είναι ο κανόνας, και όπου τα μεγάλα συμφέροντα κυριαρχούν σε κάθε έκφανση της δημόσιας ζωής, πάρα πολλοί άνθρωποι προτιμούν την ανυπακοή, παρά να συμβιβαστούν με κάποιο νόμο, που τους φαίνεται ανήθικος. Το νόμιμο δεν είναι πάντα και ηθικό (κάποιον μου θυμίζει αυτό). Η Αντιγόνη υπάρχει δηλαδή και σήμερα. Και αυτό είναι καλό. Άλλωστε οι περισσότεροι από αυτούς που επιλέγουν την ανυπακοή, είναι συγχρόνως και οπαδοί της μη βίας. Σκοπός τους είναι η δημοσιοποίηση ενός άδικου μέτρου ή νόμου, έτσι ώστε να ενημερωθούν οι πλατιές μάζες, και ίσως να κινητοποιηθούν και αυτές, εγκαταλείποντας τον άνετο καναπέ και αντιδρώντας εμπράκτως. Ένας άλλος στόχος είναι να φτάσουν στα δικαστήρια, όπου εκεί και θα κριθεί τελεσίδικα η «νομιμότητα» ή μη, ή η συνταγματικότητα ενός άδικου για αυτούς νόμο.

Πολλοί ισχυρίζονται πως η ανυπακοή δεν δικαιολογείται σε καθεστώς δημοκρατίας, και πως οι άδικοι νόμοι μπορούν να αλλάξουν μέσα από τις δημοκρατικές νομοθετικές διαδικασίες. Η δημοκρατία, λένε, καθιστά την ανυπακοή ως μη απαραίτητη μορφή πάλης. Η απάντηση σε αυτό μας έρχεται από τον Thoreau, ο οποίος πίστευε πως τις περισσότερες φορές, το ίδιο το Σύνταγμα είναι το πρόβλημα, αντί για τη λύση. Εξάλλου, η δικαστική οδός, ή η αναμονή για νομοθετικές ρυθμίσεις, είναι άκρως χρονοβόρες, και όπως έλεγε, αυτός ζει για να ζει, και όχι για να περιμένει. Από τη πλευρά του, ο Martin Luther King, Jr. πίστευε πως αν οι δημοκρατικές διαδικασίες είναι προσβάσιμες σε όλους μόνο στη θεωρία, αλλά απροσπέλαστες στη πράξη, τότε δεν υπάρχει αληθινή δημοκρατία, και άρα χρειάζεται η ανυπακοή.

Μια άλλη ένσταση απέναντι στην ανυπακοή, είναι και το επιχείρημα πως σε μια δημοκρατική πολιτεία, εφόσον δεν έχουν πρώτα εξαντληθεί όλες οι νόμιμες διαδικασίες, τότε δεν θα πρέπει να καταφεύγει κανείς σε ακτιβισμούς ανυπακοής. Στη πραγματικότητα όμως, ποτέ δεν εξαντλούνται οι νόμιμες οδοί. Όσες προσφυγές κι αν γίνουν, όσες μηνύσεις, όσες αγωγές, όσα ασφαλιστικά μέτρα, και πάει λέγοντας, το σύστημα μπορεί να καθυστερεί εσαεί. Έχει το χρόνο με το μέρος του. Ειδικά στην Ελλάδα, όπου στην ουσία έχουμε αρνησιδικία, αφού χρειάζονται χρόνια μέχρι και η πιο απλή περίπτωση να φτάσει στα ακροατήρια των δικαστηρίων. Και όπως είπε κάποτε ο Martin Luther King, Jr, η δικαιοσύνη που καθυστερεί είναι ανύπαρκτη δικαιοσύνη (ή κάπως έτσι). Ή όπως είπε ο Αμερικανός ειρηνιστής A.J. Muste, το να χρησιμοποιούμε νομικές οδούς για να πολεμήσουμε κάποιους ανήθικους νόμους, είναι σαν να συμμετέχουμε εκούσια στην αδικία, και σαν να πνίγουμε την διαφωνία μας συμμορφούμενοι προς το καθεστώς. Και κάτι τέτοιο δεν είναι ηθικά σωστό.

Τέλος, ένα άλλο επιχείρημα κατά της ανυπακοής, που χρησιμοποίησα και εγώ σε κάποιο σχόλιο με αφορμή τον Γκλέτσο, κα με αποτέλεσμα να χαρακτηρισθώ οπαδός του …Σουφλιά, είναι και το εξής: Εφόσον αποδεχόμαστε το πολίτευμα και ζούμε μέσα στη κοινωνία απολαμβάνοντας τα όποια οφέλη της, εφόσον πληρώνουμε φόρους κλπ και παράλληλα συμμετέχουμε ψηφίζοντας, υπηρετώντας φαντάροι, κλπ., εφόσον δηλαδή αποδεχόμαστε το σύστημα, τότε ποιος ο λόγος να το παίξουμε επαναστάτες μόνο σε ένα κομμάτι του;

Την απάντηση σε αυτό το ερώτημα την έδωσε κάποτε ο μεγάλος Σωκράτης, που όταν του δόθηκε η ευκαιρία να γλιτώσει το κεφάλι του δραπετεύοντας, αυτός προτίμησε το θάνατο, παρά να παραβιάσει τους νόμους της κοινωνίας του. Στη θεωρία του «κοινωνικού συμβολαίου» του John Locke, που διαπραγματεύεται τα παραπάνω, υπάρχει και μια «παράγραφος» που επιτρέπει την ανυπακοή, ακόμη και την επανάσταση, εφόσον το ένα μέρος των συμβαλλομένων, δηλαδή το κράτος, παραβιάσει μονομερώς το «συμβόλαιο». Εξάλλου κατά τον Αυγουστίνο (και άλλους), ένας ανήθικος νόμος δεν είναι νόμος αλλά αποστροφή του. Οπότε, σε μια τέτοια περίπτωση, η συμμόρφωση με τη νομιμότητα, παύει να ισχύει ως υποχρέωση για τον πολίτη.

Και τι θα γίνει αν όλοι κρίνουμε τους νόμους που δεν μας αρέσουν, κατά το δοκούν και υποκειμενικά; Αν όλοι μας γίνουμε Γκλέτσοι; Πάμε για αναρχία και χάος; Σε αυτό μπορεί εύκολα να απαντήσει ο ιδεολόγος ακτιβιστής, πως σε τελική ανάλυση, καλύτερη η αναρχία παρά η καταπίεση και η απολυταρχία: Καλύτερα να αντιμετωπίσουμε τον οποιονδήποτε ανήθικο νόμο έμπρακτα και τώρα, μέσα από την ανυπακοή, παρά να επιτρέψουμε την σταδιακή ολίσθηση προς μια «δημοκρατική δικτατορία».

Strange Attractor

Νεότερη ανάρτηση Παλαιότερη Ανάρτηση