Η Δημοκρατία και οι «άριστες λύσεις»

• Tου Πάσχου Μανδραβέλη

Χρόνια τώρα κυκλοφορεί υποδορίως στην Ελλάδα ένα πολιτικό μύθευμα σε πολλές εκδοχές. Αυτό σε γενικές γραμμές λέει ότι κάπου εκεί έξω υπάρχει μια ομάδα αρίστων, που αν ασχολούνταν με την πολιτική θα λύνονταν όλα μας τα προβλήματα. Αυτό το μύθευμα κρύβει μια αγάπη προς έναν ιδεατό ηγέτη και είναι πλατωνικό: έχει ως ιδεολογική βάση μια «ιδανική κατάσταση» που βρίσκεται εκτός της τρέχουσας κοινωνικής κατάστασης και μόνο λίγοι φωτισμένοι μπορούν να δουν. ΄Η και περισσότεροι: η λαϊκή εκδοχή αυτού του ιδεολογήματος είναι το «κάνε με πρωθυπουργό για μια μέρα...».
Η αλήθεια είναι ότι στη συντριπτικά μεγαλύτερη περίοδο της ανθρώπινης ιστορίας αυτό δοκιμάζαμε. Μπορεί να μην είχαμε τον «φιλόσοφο βασιλιά», αλλά για πολλούς αιώνες είχαμε κάτι καλύτερο: τον βασιλιά εκφραστή της θεϊκής βούλησης. Μια νεώτερη εκδοχή αυτού ήταν οι πρωτοπορίες που μπορούσαν να διακρίνουν το ιστορικό προτσές και να επιταχύνουν τις εξελίξεις, καθοδηγώντας με τη βία τις κοινωνίες στον δρόμο του αναπόφευκτου πεπρωμένου τους. Η δημοκρατία είναι η άρνηση ύπαρξης αυτής της «ιδανικής κατάστασης» και όλων των παραφερνάλιών της. Διαπιστώσαμε έπειτα από χιλιάδες χρόνια ηγεσίας των (είτε εκ Θεού είτε εκ φιλοσόφων) «πεφωτισμένων» ότι το μοντέλο αυτό δεν είχε μόνο πολύ αίμα, αλλά μακροχρόνια δεν προσέφερε βιώσιμες λύσεις. Αποφασίσαμε ότι η «άριστη πολιτική» δεν είναι κάτι αντικειμενικό και εκτός τις κοινωνίας, αλλά είναι τα μέτρα που αυθαίρετα ορίζονται από την πλειοψηφία των ανθρώπων.
Αυτή η αλλαγή όμως δημιούργησε κόστος διαδικασίας, που σε πολλούς εφήμερα σκεπτόμενους μοιάζει δυσβάστακτο. Ο ορισμός της άριστης λύσης προϋποθέτει πολλή συζήτηση, αντιπαραθέσεις· χρειάζεται Βουλή, επιτροπές, κρίση των αποφάσεων από τη δικαιοσύνη, από ανεξάρτητες αρχές, κοινωνικές συναινέσεις κ. λπ. Και σαν να μην έφταναν όλα αυτά υπάρχει και ο κίνδυνος του λαϊκισμού. Αυτός πάλι εξουδετερώνεται με ακόμη περισσότερη διαδικασία. Οι πατέρες του αμερικανικού Συντάγματος, για παράδειγμα, ως καλοί γνώστες της Ιστορίας, φοβούνταν ότι η λαϊκή βούληση μπορεί να κάνει πρόεδρο (και αρχηγό των ενόπλων δυνάμεων) έναν Αλκιβιάδη. Γι’ αυτό προέβλεψαν τους εκλέκτορες οι οποίοι διυλίζουν την ετυμηγορία και εκλέγουν τον πρόεδρο.
Η δημοκρατία, επειδή ακριβώς δεν έχει προκαθορίσει το άσπρο - μαύρο στην κοινωνική εξέλιξη, είναι μια δυσνόητη και ίσως περιττή διαδικασία για εκείνους που κατέχουν την απόλυτη αλήθεια. Ισχυρίζονται ότι η δική τους πρόταση, επειδή ακριβώς είναι τόσο άριστη, πρέπει να ακολουθηθεί παρά τη λαϊκή βούληση. Η αλήθεια είναι ότι επειδή η αντιπροσωπευτική δημοκρατία διυλίζει τις πρωτογενείς κοινωνικές αντιδράσεις και η αντιστοίχιση της κοινωνικής βούλησης με την πολιτική είναι πάντα ετεροχρονισμένη, αντιδημοφιλείς πολιτικές μπορούν να ασκηθούν για ένα περιορισμένο χρονικό διάστημα. Οχι όμως επί μακρόν· αν δεν υπάρξει πολιτική λύση -είτε διά της πειθούς των επιχειρημάτων υπέρ της ασκούμενης πολιτικής είτε με αλλαγή κατεύθυνσης- η αντίθεση κυβερνητών-κυβερνωμένων αργά ή γρήγορα θα βγει στους δρόμους. Η δημοκρατία δεν έχει αδιέξοδα. Αυτά δημιουργούνται όταν οι «άριστες πολιτικές» καταλήγουν σε αντιδημοκρατικές πρακτικές. Η διαδικασία της δημοκρατίας έχει κόστος. Η απουσία της όμως, πολύ μεγαλύτερο.

Πηγή

Νεότερη ανάρτηση Παλαιότερη Ανάρτηση