Το φθινοπωρινό hangover της Ευρωζώνης

• Του Νούριελ Ρουμπίνι

Πάει το καλοκαίρι που οι Ευρωπαίοι ξέχναγαν τα βάσανά τους μαυρίζοντας στις παραλίες, ήρθε η ώρα να δουν κατάματα την πραγματικότητα. Γιατί τα βασικά προβλήματα της Ευρωζώνης δεν έχουν λυθεί.
Κατά πρώτον, μπορεί το πακέτο διάσωσης της τάξης του 1 τρις δολαρίων που εγκρίθηκε τον Μάιο να απέτρεψε την άμεση στάση πληρωμής της Ελλάδας και τη διάρρηξη της Ευρωζώνης, αλλά τα σπρεντ των χωρών της ευρωπαϊκής περιφέρειας έχουν πάρει ξανά τον ανήφορο, επιστρέφοντας στα επίπεδα που βρίσκονταν κατά την κορύφωση της κρίσης το Μάιο.
Κατά δεύτερον, μπορεί τα βολικά ‘τεστ αντοχής’ του χρηματοπιστωτικού τομέα να επιδίωξαν να πείσουν τις αγορές ότι οι ευρωπαϊκές τράπεζες χρειάζονται επιπλέον κεφάλαια ύψους μόλις 3.5 δις, όμως την περασμένη βδομάδα φάνηκε ότι η Anglo Irish και μόνο μπορεί να έχει μια τεράστια τρύπα στην κεφαλαιακή της βάση, που για να κλείσει ίσως ‘ρουφήξει’ έως και 70 δις ευρώ. Πρόκειται για ένα γεγονός που εγείρει σοβαρές ανησυχίες για την πραγματική κατάσταση των άλλων ιρλανδικών, ισπανικών, ελληνικών και γερμανικών τραπεζών.
Κατά τρίτον, μπορεί το δεύτερο τρίμηνο να καταγράφηκε μια προσωρινή επιτάχυνση των ρυθμών ανάπτυξης στην Ευρωζώνη, η οποία στήριξε τα χρηματιστήρια και το ευρώ, αλλά ήδη γίνεται σαφές πως αυτή η βελτίωση ήταν μεταβατική. Το σύνολο των περιφερειακών χωρών της Ευρωζώνης είτε υφίσταται συρρίκνωση (Ισπανία, Ιρλανδία, Ελλάδα) είτε εμφανίζει απειροελάχιστη ανάπτυξη (Ιταλία και Πορτογαλία).
Αλλά ακόμη και η προσωρινή ισχυρή ανάκαμψη της Γερμανίας τείνει να ανακοπεί. Κατά τη διάρκεια της χρηματοπιστωτικής κρίσης του 2008 - 2009 το ΑΕΠ της Γερμανίας κατέγραψε μεγαλύτερη πτώση από των ΗΠΑ, εξαιτίας της ισχυρής εξάρτησης της χώρας από το – καταρρέον τότε – παγκόσμιο εμπόριο. Δεν πρέπει συνεπώς να μας προκαλεί έκπληξη η εμφάνιση μιας ισχυρής μεταβατική ανάκαμψης μετά από μια τόσο μεγάλη πτώση. Σε κάθε περίπτωση, όμως, η γερμανική παραγωγή παραμένει κάτω από τα προ της κρίσης επίπεδα.
Τέταρτο και τελευταίο, όλοι οι παράγοντες που οδηγούν στην επιβράδυνση της ανάπτυξης στις περισσότερες ανεπτυγμένες οικονομίες το δεύτερο ήμισυ του 2010 και το 2011 αφορούν εξίσου τη Γερμανία και το υπόλοιπο της Ευρωζώνης. Τα επεκτατικά δημοσιονομικά μέτρα τόνωσης της οικονομίας δίνουν τη θέση τους στη δημοσιονομική λιτότητα και επιβαρύνουν την ανάπτυξη. Η αποκατάσταση των αποθεμάτων που οδήγησε κυρίως την ανάπτυξη του ΑΕΠ για ορισμένα τρίμηνα έχει τώρα ολοκληρωθεί και οι φορολογικές πολιτικές που έκλεβαν ζήτηση από το μέλλον έχουν εκπνεύσει.
Η επιβράδυνση της παγκόσμιας ανάπτυξης – και ο πραγματικός κίνδυνος για μια διπλή ύφεση στις ΗΠΑ και την Ιαπωνία – θα επηρεάσουν αρνητικά και την ανάπτυξη των γερμανικών εξαγωγών. Στην πραγματικότητα, τα τελευταία στοιχεία από τη Γερμανία – πτωτικές εξαγωγές, πτωτικές βιομηχανικές παραγγελίες, αναιμική ανάπτυξη της βιομηχανικής παραγωγής και υποχώρηση της επενδυτικής εμπιστοσύνης – υποδεικνύουν ότι η επιβράδυνση έχει ήδη αρχίσει.
Στην ευρωπαϊκή περιφέρεια η κατάσταση προς στιγμήν διασώθηκε χάρη στην ίδρυση του Ευρωπαϊκού Μηχανισμού Χρηματοπιστωτικής Σταθερότητας και τα χαλαρά ‘τεστ αντοχής’ των τραπεζών, όμως τα βασικά προβλήματα παραμένουν. Υπάρχουν μεγάλα δημόσια ελλείμματα και συσσωρευμένα δημόσια χρέη που η συρρίκνωσή τους είναι εξαιρετικά δύσκολη, με δεδομένη την αδυναμία των κυβερνήσεων και τις λαϊκές αντιδράσεις ενάντια στη δημοσιονομική λιτότητα και τις διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις. Υπάρχουν μεγάλα ελλείμματα του ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών και μεγάλο χρέος στον ιδιωτικό τομέα που η αναχρηματοδότηση και η εξυπηρέτησή του είναι πολύ δύσκολη. Υπάρχει το πρόβλημα της μειωμένης ανταγωνιστικότητας (ως συνέπεια της απώλειας μεριδίου αγοράς σε εξαγωγές έντασης εργασίας προς όφελος των αναδυόμενων αγωγών επί μια ολόκληρη 10ετία, της αύξησης του μοναδιαίου κόστους εργασίας και της ενίσχυση του ευρώ ως το 2008), υπάρχει ακόμη χαμηλή αναπτυξιακή δυναμική και εξίσου χαμηλή ανάπτυξη. Υπάρχουν, τέλος, μεγάλοι κίνδυνοι για τις τράπεζες και τα χρηματοπιστωτικά ιδρύματα – με την εξαίρεση της Ιταλίας.
Για όλους αυτούς τους λόγους η Ελλάδα είναι αφερέγγυα και η αναγκαστική αναδιάρθρωση του δημόσιου χρέους της είναι αναπόφευκτη. Για όλους αυτούς τους λόγους σοβαρά προβλήματα αντιμετωπίζουν επίσης η Ισπανία και η Ιρλανδία, ενώ ακόμα και η Ιταλία – που βρίσκεται σε σχετικά υγιέστερη δημοσιονομική κατάσταση, αλλά το κατά κεφαλήν εισόδημα της παραμένει στάσιμο εδώ και μια 10ετία και ελάχιστες διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις έχουν γίνει – δεν νιώθει εντελώς ασφαλής.
Από τη στιγμή που η δημοσιονομική λιτότητα βραχυπρόθεσμα συνεπάγεται την ενίσχυση των υφεσιακών και αποπληθωριστικών πιέσεων, για την αντιστάθμισή τους η Ευρώπη χρειάζεται ενισχυμένα νομισματικά μέτρα και ενίσχυση της αύξησης της εγχώριας ζήτησης – μέσα από την καθυστέρηση της δημοσιονομικής λιτότητας – στη Γερμανία. Αλλά οι δύο βασικοί πολιτικοί ‘παίκτες’ της Ευρωζώνης – η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα και η γερμανική κυβέρνηση – δεν συμμερίζονται καθόλου αυτή την ατζέντα και θέλουν να ελπίζουν ότι ένα καλό τρίμηνο για το ευρωπαϊκό ΑΕΠ θα γίνει τάση.
Το υπόλοιπο της Ευρωζώνης δεν είναι σε πολύ καλύτερη κατάσταση από την περιφέρεια. Οι αγορές ομολόγων μπορεί να μην έχουν βάλει ακόμη στο στόχαστρο τη Γαλλία, αλλά η οικονομική αποδοτικότητα της χώρας στην καλύτερη περίπτωση είναι αναιμική και οδηγείται ως επί το πλείστον από μια μικρή ανάπτυξη στην αγορά ακινήτων. Η ανεργία έχει ξεπεράσει το 9%, το δημόσιο έλλειμμα το 8% του ΑΕΠ – είναι δηλαδή μεγαλύτερο από της Ιταλίας – ενώ το δημόσιο χρέος αυξάνεται ταχύτατα. Ο Νικολά Σαρκοζί ανέλαβε την προεδρία με άφθονες υποσχέσεις περί διαρθρωτικών μεταρρυθμίσεων. Τώρα όμως βλέπει τη θέση του εξασθενημένη, ακόμα και στο εσωτερικό του κόμματός του, ενώ έχασε τις περιφερειακές εκλογές από την Αριστερά – η μόνη περίπτωση στην Ευρώπη όπου υπήρξε μετατόπιση προς την Αριστερά. Και από τη στιγμή που αντιμετωπίζει μια σοβαρή πρόκληση από τον υποψήφιο του Σοσιαλιστικού Κόμματος – κατά πάσα πιθανότητα τον Διευθυντή του ΔΝΤ Ντομινίκ Στρος Καν – στις προεδρικές εκλογές του 2012, θα αναβάλει την εισαγωγή σοβαρών μέτρων λιτότητας και θα δρομολογήσει μόνο διακοσμητικές διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις.
Ο Βέλγος πρωθυπουργός Υβ Λετέρν, που έχει την κυλιόμενη προεδρία της Ευρωπαϊκής Ένωσης, μιλά τώρα για ενίσχυση της ευρωπαϊκής πολιτικής ενότητας και του ευρωπαϊκού συντονισμού. Αλλά ο Λετέρν δεν μπορεί να κρατήσει ενωμένη ούτε τη δική του χώρα, θα κρατήσει την Ευρώπη; Ακόμα και η Αγγέλα Μέρκελ – σε μια Γερμανία που εμφανίζει ανάπτυξη – βλέπει τη θέση της εξασθενημένη εντός του ίδιου του κυβερνητικού συνασπισμού της. Άλλοι πολιτικοί ηγέτες της Ευρωζώνης εξάλλου αντιμετωπίζουν σκληρή αντιπολίτευση: ο Σίλβιο Μπερλουσκόνι στην Ιταλία, ο Χοσέ Λουίς Θαπατέρο στην Ισπανία, ο Γιώργος Παπανδρέου στην Ελλάδα. Ενώ εμφανίζονται εθνικιστικές και τοπικιστικές τάσεις σε πολλά κράτη μέλη της Ε.Ε. που αντανακλώνται, μεταξύ άλλων, και στις πρόσφατες διώξεις κατά των μεταναστών. Βλέπουμε επιδρομές κατά των Τσιγγάνων, ισλαμοφοβία και ενίσχυση των κομμάτων της ακροδεξιάς.
Επομένως, μία Ευρωζώνη που χρειάζεται δημοσιονομική λιτότητα, διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις και τις σωστές μακροοικονομικές και χρηματοπιστωτικές πολιτικές εξασθενεί πολιτικά και σε επίπεδο Ευρωπαϊκής Ένωσης και σε εθνικό επίπεδο. Γι’ αυτό το καλύτερό μου σενάριο προβλέπει ότι η Ευρωζώνη θα προχωράει κουτσά - στραβά στα επόμενα χρόνια και το χειρότερο – που του αποδίδω πιθανότητες παραπάνω από 1 στα 3 – ότι η Ευρωζώνη θα διαρραγεί, εξαιτίας του συνδυασμού της αναδιάρθρωσης του δημόσιου χρέους και της εξόδου ορισμένων κρατών της ευρωπαϊκής περιφέρειας από αυτήν.

Νεότερη ανάρτηση Παλαιότερη Ανάρτηση