Enron: Μία διδακτική ιστορία απάτης

• Οι χειρότερες αποφάσεις της ιστορίας

Ένας ανόητος χάνει πολύ εύκολα τα χρήματα του. Ανά τους αιώνες, πολλοί άπληστοι ρίσκαραν και έχασαν τις περιουσίες τους σε ανόητα εγχειρήματα και ανύπαρκτες επενδυτικές ευκαιρίες. Έπεσαν θύματα — ξεκινώντας από τη φούσκα των Νοτίων Θαλασσών μέχρι την εποχή των εταιρειών πληροφορικής "com"— εκπληκτικών σεναρίων περί σιδηροδρόμων που δεν υπήρχε περίπτωση να κατασκευαστούν, περί ανύπαρκτου πλούτου, περί εγχειρημάτων που με πολύ μικρό κεφάλαιο - και, στη συνέχεια, λίγο ακόμη - θα απέφεραν εκατομμύρια. Για ορισμένους, το χρηματιστήριο, δεν είναι πολύ διαφορετικό από τον ιππόδρομο. Τόσο οι αμετανόητοι παίκτες των ιπποδρομιών, όσο και εκείνοι που παίζουν στο χρηματιστήριο, ακούν προσεκτικά τις αναλύσεις και τις συμβουλές των δημοσιογράφων και των ειδικών, οι οποίοι έχουν ένα κοινό χαρακτηριστικό: αν πράγματι είχαν όλες τις απαντήσεις, δεν θα δούλευαν ακόμη σε εφημερίδες και περιοδικά. Και στις δύο περιπτώσεις, κερδισμένος είναι ο μεσάζοντας. Ο μεσάζοντας αυτός μπορεί να είναι ο πράκτορας στοιχημάτων ή μια εντυπωσιακή επενδυτική τράπεζα με γραφεία σε καλή τοποθεσία του Μανχάταν. Όλοι δίνουν στους πελάτες τους ευχαρίστως μια «καυτή πληροφορία» για να τους δελεάσουν. Όλοι, όπως έχει φανεί τα τελευταία χρόνια, παίζουν με σημαδεμένη τράπουλα και αποδεικνύουν πόση αλήθεια κρύβεται στο ρητό: «Κάθε λεπτό γεννιέται και ένα κοροΐδο».
ΧΑΜΕΝΑ ΧΡΗΜΑΤΑ
Για κάθε ύποπτο αγιογδύτη με μια σίγουρη πληροφορία για την κούρσα των 4:30 υπάρχει και ένας ειδήμονας του χρηματιστηρίου με τα χέρια στο ταμείο, έτοιμος να ανεβάσει στα ύψη τις μετοχές μιας επιχείρησης. Οι τεράστιες απάτες που έκανε η Εnron δεν ήταν μοναδικές, η κλίμακα όμως και η αλαζονεία που τις χαρακτήριζε ήταν άνευ προηγουμένου. Συνήθως, σε τέτοιου είδους κομπίνες, μεταφέρονται μεγάλα χρηματικά ποσά από τους πλούσιους στους επιτήδειους. Η ιστορία της Εnron και της πολιτείας της Καλιφόρνιας όμως είχε πολύ πιο δυσάρεστες συνέπειες.
Η Εnron μεταμορφώθηκε από μια απλή τοπική ενεργειακή επιχείρηση σε μια κοινοπραξία επιχειρήσεων αξίας πολλών εκατομμυρίων δολαρίων εκμεταλλευόμενη κυνικά και έξυπνα διάφορες πτυχές των σύγχρονων μέσων επικοινωνία συρμένοι από την επιτυχία του συστήματος εμπορίας ενέργειας μέσω Διαδικτύου διέπραξαν το μοιραίο λάθος που διαπράττουν όλοι οι εγκληματίες: από την υπερβολική τους εξυπνάδα ζημίωσαν τελικά τον εαυτό τους. Η εταιρεία ιδρύθηκε τον Ιούλιο του 1985 και ήταν αποτέλεσμα της συγχώνευσης της Ηouston Gas και της InterNotth με έδρα την Ομάχα της Νεμπράσκας. Την εποχή εκείνη υπήρχαν ελπίδες ότι θα γινόταν μια από τις κορυφαίες διαπολιτειακές εταιρείες μεταφοράς φυσικού αερίου. Το 1995, τα στελέχη της ήταν αποφασισμένα να κάνουν την Εnron κορυφαία επιχείρηση ενέργειας σε όλο τον κόσμο.
Είναι εκπληκτικό, αλλά ακόμα και την ώρα που γράφεται αυτό το βιβλίο, η ιστοσελίδα της Εnron εμφανίζει σε πραγματικό χρόνο την εξέλιξη της ανοησίας. Η κύρια ιστοσελίδα περιγράφει κατά βάση την πτωχευτική διαδικασία και δίνει πληροφορίες για την πώληση περιουσιακών στοιχείων, οι λάτρεις ωστόσο του αλλόκοτου μπορούν να πάνε στην ενότητα με τα δελτία τύπου, όπου θα βρουν το εξής:
Η Εnron Βroadband Services έχει ηγετική θέση στην παροχή υψηλής ποιότητας ευρυζωνικών υπηρεσιών και εφαρμογών. Το επιχειρηματικό μοντέλο της εταιρείας συνδυάζει τη δύναμη του Εnron Intelligent Network, του Broadband Operating System των εμπορικών και διαμεσολαβητικών υπηρεσιών, και των ευρυζωνικών υπηρεσιών.
Η Εnron είναι μια από τις μεγαλύτερες εταιρείες στον τομέα της ηλεκτρικής ενέργειας, του φυσικού αερίου και της επικοινωνίας. Η εταιρεία, με έσοδα ύψους 101 δις δολαρίων το 2000, εμπορεύεται την ηλεκτρική ενέργεια και το φυσικό αέριο, παράγει προϊόντα και παρέχει χρηματοοικονομικές υπηρεσίες και υπηρεσίες διαχείρισης κινδύνου σε πελάτες από όλο τον κόσμο, ενώ έχει επίσης αναπτύξει ένα νοήμον δίκτυο για διευκολύνει τις διαδικτυακές συναλλαγές. Το περιοδικό Fortune έδινε επί έξι συνεχόμενα χρόνια στην Εnron τον τίτλο της πλέον καινοτόμου επιχείρησης της Αμερικής.
Η ιστορία της Εnron είναι η ιστορία μιας μικρής επαρχιακής ενεργειακής επιχείρησης που μεταμορφώθηκε σε γιγαντιαίο όμιλο, ο οποίος ισχυριζόταν ότι συναλλάσσεται με πάνω από 30 χώρες, σημείωνε πωλήσεις της τάξης των 101 δις δολαρίων και συγκαταλεγόταν στις έξι μεγαλύτερες ενεργειακές εταιρείες στον κόσμο. Και όλα αυτά τα κατάφερε, σύμφωνα με την ιστοσελίδα, με αύξηση των υπαλλήλων της από 15.075 το 1985 σε μόλις 18.000 το 2000. Δεν είναι λοιπόν να απορεί κανείς γιατί εντυπωσίαζε τους πάντες και γιατί οι επενδυτικές τράπεζες ήταν στις υπηρεσίες της. Δεν είναι απορίας άξιο που ο γενικός διευθυντής Ντέιβις έκανε παρέα με τον κυβερνήτη του Τέξας, τον καλό του φίλο που βρισκόταν στο δρόμο για τον Λευκό Οίκο. Το περιοδικό Fortune δεν έπαυε να πλέκει το εγκώμιο Εnron της. κάποιος με στοιχειώδεις γνώσεις σε ζητήματα επιχειρήσεων θα υποψιαζόταν ότι κάτι δεν πάει καλά, όταν μια επιχείρηση σημειώνει τόσο μεγάλα κέρδη με τόσο λίγους νέους υπαλλήλους. Και όμως κανείς δεν το υποψιάστηκε. Η Εnron ισχυριζόταν ότι βρισκόταν στο απόγειο μιας επαναστατικής εποχής — ένας παραδοσιακός πάροχος υπηρεσιών (ενέργειας) μετατράπηκε σε πάροχο πληροφοριών, χρησιμοποιώντας ως δίαυλο το Διαδίκτυο αντί για τους μεγάλους αγωγούς φυσικού αερίου. Αποδείχθηκε φυσικά ότι όλα ήταν λογιστικές αλχημείες και δελτία τύπου που καλλιεργούσαν ευσεβείς πόθους. Το χειρότερο είναι η πίεση που ασκούσε σε οικονομικούς αναλυτές και δημοσιογράφους για να διατηρεί τις μετοχές σε υψηλά επίπεδα, την ίδια στιγμή που ο γενικός διευθυντής Τζέφρι Σκίλινγκ, όπως και άλλοι, πουλούσαν όσες μετοχές είχαν.
Εκτός από τη ζημιά που έπαθε το άτυχο προσωπικό και οι χιλιάδες επενδυτές, ποιες άλλες αρνητικές συνέπειες υπήρξαν; Αξίζει να σημειώσουμε ότι τους επενδυτές τους προσέλκυσε το γεγονός ότι η Εnron εξακολουθούσε να είναι ενεργειακή επιχείρηση — ο συνδυασμός της επιτυχημένης παραδοσιακής επιχείρησης, των περιουσιακών στοιχείων, των πραγματικών προϊόντων και των ύποπτων εγχειρημάτων που γνώριζαν απότομη επιτυχία στο ηλεκτρονικό επιχειρείν έδινε ένα ψευδές αίσθημα ασφάλειας. Η υπεροψία της διοίκησης της Εnron σε συνδυασμό με την απληστία της οδήγησε σε μια ιστορία που ακόμη και σήμερα δεν έχει πλήρως διαλευκανθεί: την ενεργειακή κρίση της Καλιφόρνιας του 2001.
Παραδόξως, τα αίτια της κρίσης ήταν μια κλασική περίπτωση υπερτιμολόγησης και κραυγαλέας αισχροκέρδειας. Τα στελέχη της Εnron συνειδητοποίησαν το 2000 ότι χρειάζονταν πραγματικά κέρδη και ότι οι ψεύτικες επιχειρήσεις και συνεργασίες και οι διαδικτυακές απάτες δεν μπορούν να συνεχίζονται επ΄άπειρον. Συνειδητοποίησαν ότι είχαν τον έλεγχο της παροχής ενέργειας όλης της Καλιφόρνιας. Αν περιόριζαν λοιπόν την παροχή, θα ανέβαζαν τις τιμές στα ύψη και φυσικά και τα κέρδη τους. Η Εnron έλεγχε 3.500 μεγαβάτ που αντιστοιχούν στην ηλεκτροδότηση 2 εκατομμυρίων νοικοκυριών. Το 1998, ξεκίνησε η στρατηγική «Silver Peak» στην Εnron για να μάθουν οι εργαζόμενοι να εκμεταλλεύονται το σύστημα προς όφελος τους. Τα εσωτερικά υπηρεσιακά σημειώματα ανέφεραν: «Τζόγος στην Καλιφόρνια — πάντα λέγαμε ότι θέλαμε να αυξήσουμε αυτή τη δραστηριότητα και όμως ποτέ δεν το κάναμε. Πρέπει να επικεντρωθούμε στα μετρητά, τον προγραμματισμό και να δουλεύουμε σε πραγματικό χρόνο για να μεγιστοποιούμε τις ευκαιρίες». Το 2000, άρχισε να εφαρμόζεται η στρατηγική «Death Star», με σύμμαχο της το μονοπωλιακό καθεστώς και την πολιτική κάλυψη. Η Εnron, αφού πρώτα προκάλεσε την έλλειψη στις δυτικές πολιτείες, προσφέρθηκε να πουλήσει ηλεκτρική ενέργεια στις απελπισμένες επιχειρήσεις κοινής ωφέλειας σε υπέρογκες τιμές. Η συζήτηση στην αρχή αυτού του άρθρου παρουσιάστηκε απόδειξη ότι η Εnron διέκοπτε την παροχή ηλεκτρικής ενέργειας τις ώρες αιχμής Την επόμενη μέρα, και ενώ οι συνεχόμενες διακοπές ρεύματος είχαν προκαλέσει χάος στην Καλιφόρνια, το εργοστάσιο της Νεβάδας είχε δυνατότητα παραγωγής άλλων 52 μεγαβάτ, αλλά είχε τεθεί εκτός λειτουργίας. Η ενέργεια που συνήθως στοίχιζε 36 δολάρια/μεγαβατώρα έφτασε να στοιχίζει 1.000 δολάρια/μεγαβατώρα. Υπάρχουν επαρκή στοιχεία που αποδεικνύουν ότι ανώτερα στελέχη χρησιμοποιούσαν την εξουσία που είχαν αποκτήσει μέσω πολιτικών διασυνδέσεων, τόσο στην Καλιφόρνια όσο και στην Ουάσινγκτον, ώστε να διασφαλίσουν ότι δεν θα μπει όριο στις τιμές.
Το 2001, μετά από μια σειρά αποκαλύψεων για τα παραπτώματα στα οποία είχε υποπέσει η εταιρεία, η φούσκα της Εnron έσκασε και οι μετοχές της κατρακύλησαν. Όταν η Εnron κήρυξε πτώχευση με δυνατότητα αναδόμησης της εταιρείας, πολλές εμπλεκόμενες επιχειρήσεις άδραξαν την ευκαιρία να λύσουν τα συμβόλαια τους. Η Εnron άσκησε αμέσως αγωγές, ωστόσο κατά τη διάρκεια των δικαστικών αγώνων άρχισε να αποκαλύπτεται η αλήθεια σχετικά με τις ενεργειακές της δοσοληψίες. Θα έλεγε κανείς ότι μια επιχείρηση που έχει τόσα πολλά να κρύψει αποφεύγει τα δικαστήρια, ωστόσο η ιστορία αυτή δεν χαρακτηρίζεται μόνο από ανοησία. Σύμφωνα με εκτιμήσεις επιχειρήσεων κοινής ωφελείας, η Εnron αποκόμισε παράνομα από αυτές τις επιχειρήσεις και κατ' επέκταση από τους πελάτες τους 1 δισεκατομμύριο δολάρια από «αθέμιτα κέρδη». Οι συνέπειες ήταν τρομερές, η πολιτεία της Καλιφόρνιας αναγκάστηκε να διαθέσει 10 δις δολάρια για να αποτρέψει την χρεοκοπία των επιχειρήσεων κοινής ωφέλειας. Αυτός ήταν ένας καθοριστικός παράγοντας για την παραίτηση του κυβερνήτη της πολιτείας και για τις σημαντικές περικοπές σε κρατικές υπηρεσίες που ακολούθησαν. Η Εnron συμπαρέσυρε στην καταστροφή και την Arthur Antersen, ελεγκτική εταιρεία που συγκαταλεγόταν στις πέντε κορυφαίες αμερικανικές λογιστικές εταιρείες. Οι προβολείς στράφηκαν στη συνέχεια στους πελάτες της Antersen, οπότε και ακολούθησε η αποκάλυψη μια νέας σειράς μεγάλων επιχειρηματικών σκανδάλων. Τη φήμη της Εnron για τη μεγαλύτερη χρεοκοπία στην ιστορία πολύ γρήγορα ξεπέρασε η χρεοκοπία του ομίλου WorldCom, που ήταν επίσης πελάτης της Antersen, στα μέσα του 2002.
Η ειρωνεία είναι ότι, αν η Εnron είχε περιοριστεί εκεί, δηλαδή στα νόμιμα κέρδη της από την απότομη άνοδο της τιμής του ρεύματος που προκάλεσε η 11η Σεπτεμβρίου, το 2001 θα μπορούσε να είναι εξαιρετικά αποδοτική χρονιά που θα βασιζόταν σε συνήθεις επιχειρηματικές πρακτικές. Η ΒΡ ανακοίνωσε κέρδη 2 δις δολαρίων το 2004 από την εμπορία ενέργειας σε παγκόσμιο επίπεδο και μεγάλο μέρος της αύξησης των κερδών της οφείλεται στα κενά που άφησε στην αγορά η Εnron μετά την κατάρρευση της. Για να επιστρέψουμε στην παρομοίωση με τον ιππόδρομο, η απόσταση μεταξύ παρανομίας και ευφυΐας στον επιχειρηματικό κόσμο αντιστοιχεί στον τερματισμό με βραχεία κεφαλή.
Από το βιβλίο του Stephen Weir
“ΟΙ ΧΕΙΡΟΤΕΡΕΣ ΑΠΟΦΑΣΕΙΣ ΤΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ ΚΑΙ ΟΙ ΑΝΘΡΩΠΟΙ ΠΟΥ ΤΙΣ ΠΗΡΑΝ»
ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΛΕΙΔΑΡΙΘΜΟΣ

Νεότερη ανάρτηση Παλαιότερη Ανάρτηση