Γιατί πρέπει σήμερα να θυμόμαστε την Άλωση

Κωνσταντῖνος Χολέβας
Πολιτικός Ἐπιστήμων
Περισσότεροι ἀπό πεντέμιση αἰώνες πέρασαν ἀπό τήν ἀποφράδα ἐκείνη ἡμέρα τῆς 29ης Μαΐου 1453. Τότε πού ἀκούστηκε ἡ κραυγή "Ἑάλω ἡ Πόλις" καί ἡ Βασιλεύουσα, ἡ Πόλη τῶν Ἁγίων, τῶν Αὐτοκρατόρων καί τῶν θρύλων, πέρασε ὑπό τήν κατοχή τοῦ Ὀθωμανοῦ δυνάστη. Ἔτσι ἄρχισε ἡ Τουρκοκρατία. Τό Γένος ἐπεβίωσε, ἀλλά ἡ Κωνσταντινούπολις καί ἡ Ἁγιά Σοφιά παραμένουν σέ ξένα χέρια. Σήμερα τιμοῦμε τούς πεσόντες κατά τήν πολιορκία καί κατά τήν Ἅλωση, διαβάζουμε τούς θρήνους καί τούς θρύλους, συγκινούμεθα καί διδασκόμεθα. Διότι αὐτή εἶναι ἡ ἀξία τῆς ἱστορικῆς μνήμης. Νά ἀποτελεῖ μάθημα ἐς ἀεί γιά τίς νεώτερες καί τίς ἐπερχόμενες γενιές.
1) Πρέπει νά θυμόμαστε τήν Ἅλωση γιά νά ἀποτίουμε ἕνα διαρκῆ καί μεγάλο φόρο τιμῆς στό Βυζαντινό κράτος, τήν Ρωμανία ὅπως τήν ἀναφέρουν τά κείμενα τῆς ἐποχῆς, τό ἐκχριστιανισθέν ρωμαϊκό κράτος τοῦ Ἑλληνικοῦ Ἔθνους , ὅπως τό χαρακτηρίζει ὁ νεώτερος βυζαντινολόγος Διονύσιος Ζακυθηνός. Ἡ Βυζαντινή Αὐτοκρατορία μέ πρωτεύουσα τήν Κωνσταντινούπολη Νέα Ρώμη ἄντεξε ἐπί 11 αἰῶνες. Μετά τήν ἅλωση ἀπό τούς Σταυροφόρους τό 1204 ἡ ἐδαφική της ἔκταση καί τό σφρίγος της περιορίσθηκαν σημαντικά.Παρέμεινε ὅμως καθ' ὅλην τήν διάρκεια τοῦ βίου της τό κράτος στό ὁποῖο πραγματοποιήθηκε ἡ ἐπιτυχής καί δημιουργική συνάντηση Χριστιανισμοῦ καί Ἑλληνισμοῦ. Ἡ Ἑλληνορθόδοξη Παράδοση ὑπῆρξε τό ἀποτέλεσμα αὐτῆς τῆς συναντήσεως καί τό Βυζάντιο τήν διέδωσε μέ εἰρηνικό τρόπο στούς γειτονικούς λαούς. Αὐτήν τήν ἱεραποστολική δράση τῶν Βυζαντινῶν προγόνων μας καταδεικνύουν καί μαρτυροῦν οἱ πολιτισμοί τῶν σημερινῶν λαῶν τῆς Ἀνατολικῆς Εὐρώπης. Ὁ Ρῶσος Πατριάρχης Ἀλέξιος παραδέχθηκε, ὅταν βρέθηκε τό 1992 στήν Ἀθήνα, ὅτι ἡ Ρωσία εἶναι πνευματικό τέκνο τοῦ ἑλληνοχριστιανικοῦ πολιτισμοῦ τοῦ Βυζαντίου. Ὁ Ρουμάνος ἱστορικός καί πολιτικός τοῦ 20οῦ αἰῶνος Νικολάϊ Γιόργκα χαρακτήρισε τήν Μολδοβλαχία μετά τήν Ἅλωση ὡς "τό Βυζάντιο μετά τό Βυζάντιο". Καί τό κυριλλικό ἑλληνογενές ἀλφάβητο πού χρησιμοποιοῦν πολλοί σλαβικοί λαοί ἀποτελεῖ ἔμπρακτη ἐπιβίωση τῆς ἀκτινοβολίας τοῦ Βυζαντινοῦ πολιτισμοῦ. Αὐτόν, λοιπόν, τόν πολιτισμό πρέπει νά διδάσκουμε καί νά διδασκόμαστε ἐμεῖς οἱ σύγχρονοι Ἕλληνες.
2) Πρέπει νά θυμόμαστε τήν Ἅλωση, διότι μέσα ἀπό τίς διηγήσεις τῶν ἱστορικῶν τῆς ἐποχῆς ξετυλίγεται ἡ Ἑλληνική Διάρκεια, ἡ διαχρονική πορεία τῶν ἀξιῶν τοῦ Ἑλληνισμοῦ. Ἡ συγκλονιστική ὁμιλία τοῦ Κωνσταντίνου Παλαιολόγου στίς 28 Μαΐου πρίν ἀπό τήν τελική ἐπίθεση τῶν Ὀθωμανῶν μᾶς διδάσκει γιατί ἀγωνιζόμαστε: Γιά τήν Πίστη, γιά τήν Πατρίδα, γιά τούς συγγενεῖς μας. Προσθέτει καί τόν βασιλέα, διότι ἐκεῖνο ἦταν τό πολίτευμα τῆς ἐποχῆς. Ὅμως τό τρίπτυχο Πίστη, Πατρίδα, συγγενεῖς, πού ἀναφέρει ὁ τελευταῖος Αὐτοκράτορας, μᾶς συνδέει μέ τόν ὅρκο τῶν ἀρχαίων Ἀθηναίων Ἐφήβων καί μέ τόν παιᾶνα τῶν Σαλαμινομάχων, τό "ἴτε παῖδες Ἑλήνων" . καί φθάνει αὐτή ἡ Ἑλληνική Διάρκεια μέχρι τήν προκήρυξη τοῦ Ἀλεξάνδρου Ὑψηλάντη, πού ἔγραφε τόν Φεβρουάριο τοῦ 1821 "Μάχου ὑπέρ Πίστεως καί Πατρίδος" , καί μέχρι τά λόγια τοῦ Κολοκοτρώνη πρός τούς μαθητές τοῦ πρώτου Γυμνασίου τῆς ἐλεύθερης πλέον Ἀθήνας: "Ὅταν πιάσαμε τ' ἄρματα εἴπαμε πρῶτα ὑπέρ Πίστεως καί ὕστερα ὑπέρ Πατρίδος" . Αὐτές εἶναι οἱ διαχρονικές ἀξίες τοῦ Ἑλληνισμοῦ. Αὐτός ὁ ἠθικός δεσμός ἑνώνει τόν Παλιολόγο μέ τούς Σαλαμινομάχους καί μέ τόν Κολοκοτρώνη καί μέ τό 1940. Μαχόμεθα γιά τήν Πίστη, τήν Πατρίδα, τήν Οἰκογένεια. Ὅσο κι ἄν κάποιοι μᾶς χαρακτηρίζουν ....ἀναχρονιστικούς. Τιμῶντας τήν μνήμη τῶν προδρόμων καί τῶν μαρτύρων τῆς Ἑλληνικῆς Διάρκειας ἐμεῖς γι' αὐτά θά συνεχίζουμε νά ἀγωνιζόμαστε!
3) Θυμόμαστε τά γεγονότα τῆς ἐποχῆς πρίν καί γύρω ἀπό τήν Ἅλωση, διότι μᾶς διδάσκουν τήν πολύτιμη συμβολή τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας μας στήν ἐπιβίωση τοῦ Γένους μας. Λίγες δεκαετίες πρό τῆς Ἁλώσεως εἴχαμε μία ἔντονη καί αὐταρχική παρέμβαση τῆς τότε Πολιτείας πρός τήν Ἐκκλησία. Ἡ αὐτοκρατορική ἐξουσία πίστεψε -φεῦ!- ὅτι ἄν ὑπογράψουμε τήν ὑποταγή τῆς Ὀρθοδοξίας στόν Πάπα, θά ἔχουμε μεγάλη βοήθεια ἀπό τήν Δύση κατά τῶν Ὀθωμανῶν. Τό 1438 -39 στήν Φερράρα καί στήν Φλωρεντία σύρθηκαν μέ πιέσεις καί ἐξευτελισμούς οἱ ἐκκλησιαστικοί ἡγέτες στήν ὑπογραφή τῆς ψευδοενώσεως τῶν Ἐκκλησιῶν. Ὁ Μάρκος ὁ Εὐγενικός, Ἐπίσκοπος Ἐφέσου, ἀρνήθηκε νά ὑπογράψει καί ἔσωσε τήν τιμή τῆς Ἐκκλησίας. Προσέξτε: Δέν ἀρνήθηκε νά συζητήσει, διότι ἡ Ὀρθοδοξία δέν ἀρνεῖται τόν διάλογο. Ἀρνεῖται τήν ὑποταγή. Καί ἀπό αὐτούς πού ὑπέγραψαν μία μεγάλη μορφή ἀπέσυρε τήν ὑπογραφή της μόλις ἐπέστεψε στήν Κωνσταντινούπολη. Πρόκειται γιά τόν Γεώργιο Σχολάριο, τόν μετέπειτα Γεννάδιο, πρῶτο Πατριάρχη μετά τήν Ἅλωση. Ὁ λαός ἀκολούθησε τόν Μάρκο καί τόν Σχολάριο. Οἰ ἀνθενωτικοί εἶχαν δίκαιο, διότι παρά τήν ὑπογραφή τῆς ψευδοενώσεως τά καράβια τοῦ Πάπα δέν φάνηκαν ποτέ στήν μαχόμενη Βασιλεύουσα. Ὁ Βρετανός ἱστορικός Στῆβεν Ράνσιμαν στό περισπούδαστο ἔργο του "Ἡ Μεγάλη Ἐκκλησία ἐν Αἰχμαλωσίᾳ" δικαιώνει τούς ἀνθενωτικούς λέγοντας ὅτι διέσωσαν τήν ἑνότητα τῆς Ἐκκλησίας καί μόνον ἔτσι ἐπεβίωσε ὁ Ἑλληνισμός. Καί στό ἄλλο σπουδαῖο ἔργο του, τήν "Ἅλωση τῆς Κωνσταντινουπόλως" διαψεύδει ὅλους τούς ἐπικριτές τῆς Ἐκκλησίας καί τοῦ μοναχισμοῦ τονίζοντας ὅτι στά θαλάσσια τείχη τῆς Βασιλεύουσας ἕναν ἀπό τούς πύργους τόν ὑπερήσπιζαν Ἕλληνες μοναχοί.
4) Θυμόμαστε τήν Ἅλωση, διότι ἡ Ἱστορία μᾶς διδάσκει ὅτι ὅταν οἱ λίγοι ἀποφασίσουν νά ἀντισταθοῦν κατά τῶν πολλῶν, μπορεῖ νά ἡττηθοῦν πρόσκαιρα, ἀλλά τελικά σέ βάθος χρόνου κερδίζουν. Ἡ ἀντίσταση στά τείχη τῆς Βασιλεύουσας τῶν 5000 χιλιάδων Ἑλλήνων καί τῶν 2000 ξένων συμμάχων τους ἔμεινε στίς ψυχές τῶν ὑποδούλων ὡς τίτλος τιμῆς καί δέσμευση γιά νέους ἀγῶνες. Ἡ θυσία τοῦ Κωνσταντίνου Παλιολόγου στή πύλη τοῦ Ρωμανοῦ ἔθεσε τίς βάσεις γιά τό 1821. Τά δεκάδες κινήματα τῶν ὑποδούλων ἐτράφησαν ἀπό τούς θρύλους τοπυ Μαρμαρωμένου Βασιλιᾶ καί τῆς Κόκκινης Μηλιᾶς. Ἄν εἶχαν παραδοθεῖ τήν 29η Μαΐου 1453, δέν θά ὑπῆρχε ἀντίσταση καί Ἐθνεγερσία. Ἡ συνθηκολόγηση θά ἦταν ἀνεξίτηλη ντροπή.Ἐνῷ ἡ ἡρωϊκή ἄμυνα γέννησε τήν ὑπομονή, τήν ἐλπίδα, τήν προσδοκία. Αὐτή τήν ἐλπίδα ἐκφράζει καί ὁ Ποντιακός θρῆνος: "...Ἡ Ρωμανία πέρασεν, ἡ Ρωμανία πάρθεν, Ἡ Ρωμανία κι ἄν πέρασεν ἀνθεῖ καί φέρει κι ἄλλο..." Ἄλλωστε καί ὁ Θ. Κολοκοτρώνης ἔλεγε πρός τούς ξένους συνομιλητές του: "Ὁ βασιλεύς μας συνθήκην δέν ἔκαμε, ἡ φρουρά του πολεμᾶ ἀκόμη καί τά φρούριά του ἀντιστέκονται". Καί ἐξηγοῦσε ὅτι ἀναφερόταν στόν Κωνσταντῖνο Παλαιολόγο, στούς κλεφταρματολούς, στό Σοῦλι καί στήν Μάνη. Οἱ πεσόντες κατά τήν Ἅλωση μᾶς δώρησαν τό δικαίωμα στήν Μεγάλη Ἰδέα. Καί χωρίς Μεγάλες Ἰδέες τά Ἔθνη δέν πᾶνε μπροστά.
5) Ἡ ἀντίσταση τῶν τελευταίων μαχητῶν τῆς Κωνσταντινουπόλεως καί τό "πάντες αὐτοπροαιρέτως ἀποθανοῦμεν καί οὐ φεισόμεθα τῆς ζωῆς ἡμῶν" ἐμπνέει ἔκτοτε τά ΟΧΙ τοῦ Ἑλληνισμοῦ. Τό 1940 κατά τοῦ Μουσσολίνι, τό 1941 κατά τοῦ Χίτλερ, τό 1955 στήν Κύπρο κατά τῆς ἀποικιοκρατίας καί τοῦ ἀφελληνισμοῦ. Σήμερα ὀφείλουμε νά συνεχίζουμε νά ἀντιστεκόμαστε μέ κάθε τρόπο. Οἱ σημερινές ἁλώσεις εἶναι μικρές καί καθημερινές. Ἄρα ὕπουλες καί ἐξίσου ἐπικίνδυνες. Ἡ ὑπονόμευση τῆς γλώσσας μας, ἡ ἄγνοια τῆς ἱστορίας μας, ἡ ξενομανία, οἱ συκοφαντίες κατά τῆς Ἑλληνορθοδόξου Παραδόσεώς μας, οἱ ὑποχωρήσεις ἀπέναντι σέ Τούρκους, Σκοπιανούς καί Ἀλβανούς, ὅλα αὐτά καί πολλά ἄλλα ἀποτελοῦν μικρές ἁλώσεις πού ἀπαιτοῦν γνώση, ἀντίσταση καί μαχητικότητα. Δέν ἀρνούμαστε τήν ἐπικοινωνία καί τήν συνεργασία μέ ἄλλους λαούς καί πολιτισμούς. Ὁ Ἑλληνισμός ποτέ δέν κλείστηκε στό καβοῦκι του. Θά ἀρνηθοῦμε ὅμως τήν ἀφομοίωση, τήν ἀλλοτρίωση, τίς γκρίζες ζῶνες στά ἐδάφη μας, στά πελάγη μας , στήν Ταυτότητά μας καί στίς ταυτότητές μας. Θά ἀγωνισθοῦμε μέ ὅπλα πρωτίστως πνευματικά καί ἠθικά. Καί θά διδασκόμαστε ἀπό τήν Παράδοση καί τό βίωμα τῆς Ἐκκλησίας μας. Ἡ Ἅλωση καί οἱ μετέπειτα ἐξελίξεις μᾶς διδάσκουν ὅτι τελικά ἐπιβιώσαμε μέχρι σήμερα χάρις στήν Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία μας. Διότι ἡ Ὀρθόδοξη Παράδοση εἶναι Σταυροαναστάσιμη. Μᾶς θυμίζει ὅτι μετά τήν κάθε Σταύρωση τοῦ Γένους ἀκολουθεῖ ἡ Ἀνάσταση. Ἀρκεῖ νά τό πιστέψουμε!

Νεότερη ανάρτηση Παλαιότερη Ανάρτηση