Η Γερμανία ξανά στη λάθος πλευρά της Ιστορίας

Η Ευρωζώνη, χωρίς ηγεσία, στη δίνη της πανδημίας του ιού…

Του Χάρη Παπαπανάγου

O COVID-19 αποτελεί την μεγαλύτερη απειλή για την ανθρωπότητα μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Πέρα του τεράστιου αριθμού κρουσμάτων και την οδυνηρή απώλεια ζωής, η διασπορά του ιού σε παραπάνω από 210 χώρες του κόσμου, έχει θέσει σε καραντίνα παραπάνω από 3,9 δισ. ανθρώπους, παραλύοντας την παγκόσμια παραγωγική και εφοδιαστική αλυσίδα.

Το μέγεθος και η διάρκεια της παγκόσμιας ύφεσης, η οποία πλήττει ταυτόχρονα, τόσο την παγκόσμια προσφορά, όσο και την παγκόσμια ζήτηση αγαθών και υπηρεσιών, είναι δύσκολο ακόμα να προσδιοριστεί, όμως εκτιμάται πως μπορεί να είναι μεγαλύτερη ακόμα και από τη μητέρα των υφέσεων, αυτής του 1929.

Με το μισό πληθυσμό της γης να βρίσκεται σε καραντίνα, η κατάρρευση της παγκόσμιας ζήτησης και προσφοράς, οδηγεί σε μαζικό κλείσιμο παραγωγικών μονάδων και επιχειρήσεων και στη δημιουργία ορδής ανέργων. Μέσα σε δύο μόνο εβδομάδες στις ΗΠΑ, οι αιτήσεις για επιδόματα ανεργίας αυξήθηκαν από περίπου 300 χιλ. σε 16,5 εκατ., με τον Διεθνή Οργανισμό Εργασίας (ILO) να εκτιμά ότι 1,25 δισ., άνθρωποι σε όλο των πλανήτη κινδυνεύουν με απόλυση ή μείωση μισθού.


Σε τέτοιου είδους οικονομικές καταιγίδες είναι επιβεβλημένη η άμεση παρέμβαση των κρατών, με την κοπή νέου χρήματος και την έκδοση κρατικών ομολόγων ή/και ομολόγων ειδικού σκοπού (κορωνα-ομολόγων), για την άμεση χρηματοδότηση της οικονομίας, ώστε να διατηρηθούν ζωντανές οι επιχειρήσεις και να μην καταρρεύσει η απασχόληση.

Η αντίδραση των ΗΠΑ, με μία εσωτερική αγορά 327 εκατ., ήταν άμεση με τη χρηματοδότηση της οικονομίας, με το δυσθεώρητο ποσό των 2,8 τρισ. $ και την έκδοση αμερικανικού κορωνα-ομολόγου. Ακολούθησε η Ιαπωνία, με μία εσωτερική αγορά 126 εκατ., η οποία ανακοίνωσε ένα πακέτο στήριξης της οικονομίας 1 τρισ. $.

Η αντίδραση της Ευρώπης, με την πολύ μεγαλύτερη αγορά των 447 εκατ. ήταν για μια ακόμα φορά απογοητευτική και πολύ κατώτερη των περιστάσεων. Η Γερμανία, με τους δορυφόρους της, μετά δυσκολίας συμφώνησε υπό προϋποθέσεις, όρους, εγγυήσεις και αστερίσκους στην άμεση παροχή ενός ισχνού πακέτου χρηματοδότησης ύψους μόλις 540 δισ. €, για ολόκληρη την ευρωπαϊκή οικονομία. Το πακέτο αποτελείται από:

(1) μια προληπτική πιστωτική γραμμή (ECCL), μέσω του Ευρωπαϊκού Μηχανισμού Σταθερότητας (ESM) συνολικού ύψους 240 δισ. €, με ανώτερο όριο δανεισμού της κάθε χώρας στο 2% του ΑΕΠ,
(2) επιπλέον χρηματοδότηση 200 δισ. € από την Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων (ETEπ), που θα αντληθεί μέσω μόχλευσης και,
(3) στην παροχή δανείων συνολικού ύψους 100 δις €, για την στήριξη της απασχόλησης, μέσω του προγράμματος SURE της Ευρωπαϊκής Επιτροπής.

Την ίδια ώρα που η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα επεσήμαινε στους Υπουργούς Οικονομικών της Ευρωζώνης ότι θα χρειαστεί χρηματοδότηση τουλάχιστον 1.5 τρισ. €, το Eurogroup δεν μπορούσε ούτε καν να συναινέσει σε ένα πακέτο μέτρων 540 δις €. Είναι σαν να θέλει κάποιος να αντιμετωπίσει την καταιγίδα κρατώντας χάρτινη ομπρέλα.

Στο αίτημα της Ιταλίας και της Ισπανίας για την έκδοση ευρωομολόγου, και της Γαλλίας για την έκδοση κορωνα-ομολόγου, που υποστηρίχθηκαν από την Ελλάδα και από άλλες πέντε χώρες της Ευρωζώνης, η Γερμανία απάντησε με ένα εκκωφαντικό ΟΧΙ. Το αίτημα στηρίχθηκε στην παραδοχή ότι το χτύπημα του κορωναϊού είναι συμμετρικό και πλήττει όλες της χώρες της Ευρωζώνης, οι οποίες θα αναγκαστούν να προσφύγουν στις αγορές για να δανειστούν κεφάλαια με τα οποία θα χρηματοδοτήσουν τις ρημαζόμενες οικονομίες τους.

Αντί λοιπόν, να δανείζεται η κάθε χώρα ξεχωριστά εκδίδοντας κρατικά ομόλογα, θα μπορούσε να δανείζεται για όλους η ΕΚΤ εκδίδοντας ευρωομόλογα. Εναλλακτικά, ο δανεισμός από την ΕΚΤ θα μπορούσε να περιοριστεί χρονικά για μία μόνο συγκεκριμένη περίοδο 3-5 ετών, για την αντιμετώπιση αποκλειστικά και μόνο των συνέπειων του κορωναϊού με την έκδοση κορονο-ομόλογων. Το ΟΧΙ της Γερμανίας βασίζεται στο γεγονός ότι η απειλή του κορωναϊού είναι μεν συμμετρική, οι συνέπειες όμως της απειλής είναι ασύμμετρες.

Ένας συμμετρικός τρόπος αντιμετώπισης της απειλής μέσω της αμοιβαιοποἰησης του χρέους των χωρών – μελών και της έκδοσης ευρωομολόγου από την ΕΚΤ θα ήταν ιδιαίτερα επιζήμιος για την Γερμανία. Για παράδειγμα, το κόστος δανεισμού της Γερμανίας είναι μηδενικό, αν όχι αρνητικό, και πολύ χαμηλότερο από αυτό της Ιταλίας.

Η αμοιβαιοποίηση του χρέους, και ο από κοινού δανεισμός της Ευρωζώνης με την έκδοση ευρωομολόγου, θα αύξανε κατά πολύ το κόστος δανεισμού της Γερμανίας. Αν μάλιστα αυτό συνεχιζόταν στο διηνεκές, τότε η ξέφρενη σπατάλη του Ευρωπαϊκού Νότου (που η Γερμανία θεωρεί ότι υφίσταται κατ’ εξ ακολούθηση) θα κατέληγε σε ένα αμοιβαίο Ευρωζωνικό, χρέος, η εξυπηρέτηση του οποίου θα γίνεται με κόστος μεγαλύτερο του κόστους εξυπηρέτησης του Γερμανικού χρέους.

Η Γερμανία όμως θα πρέπει να λάβει υπόψιν ότι αν δεν αποδεχθεί το κόστος αυτό κινδυνεύει με διάλυση ολόκληρη η Ευρωζώνη, καθώς η ύφεση του κορωναϊού μπορεί να καταστήσει απαγορευτική την πρόσβαση στις αγορές ακόμα και χωρών οι οποίες βρίσκονται στον πυρήνα της Ευρωζώνης. Σε ένα υπεραισιόδοξο σενάριο, όπου η ύφεση από τον κορωναϊό θα οδηγήσει σε μείωση του Ευρωζωνικού ΑΕΠ μόνο κατά 5%, το κόστος δανεισμού για την χρηματοδότηση της ύφεσης θα αυξήσει το δημόσιο χρέος της Ιταλίας στο 150% του ΑΕΠ, της Γαλλίας στο 116% και της Ισπανίας στο 111% του ΑΕΠ. Στο απαισιόδοξο σενάριο, μία πτώση του Ευρωζωνικού ΑΕΠ κατά 20% θα οδηγήσει σε μία αύξηση του δημόσιους χρέους της Ιταλίας στο 189%, της Γαλλίας στο 147% και της Ισπανίας στο 134% του ΑΕΠ.

Οι αγορές γρήγορα θα συνειδητοποιήσουν ότι ένα συμμετρικό σοκ στην Ευρωζώνη έχει ασύμμετρες συνέπειες για τα κράτη μέλη. Οι αγορές γρήγορα θα καταλάβουν ότι σε ένα ασθενή με σοβαρά υποκείμενα νοσήματα την μόλυνση από τον ιό δεν μπορείς να την αντιμετωπίσεις με τις ασπιρίνες των δανείων του ESM, την ισχνή χρηματοδότηση από την ΕΤΕπ και την ανεμική ενίσχυση της απασχόλησης από το πρόγραμμα SURE. Οι αγορές γρήγορα θα καταλάβουν ότι η έλλειψη ενός κοινού φαρμακευτικού πρωτοκόλλου για την αντιμετώπιση της κρίσης, όπως είναι το ευρωομόλογο, θα ανεβάσει το ρίσκο δανεισμού των χωρών με υψηλό δημόσιο χρέος.

Σε χώρες όπως η Ιταλία, η Ισπανία και η Γαλλία με μεγάλο δημόσιο χρέος, όπου το πλήγμα του κορωναϊού είναι μεγαλύτερο και η επικείμενη ύφεση βαθύτερη, το μέγεθος του ρίσκου μπορεί να καταστήσει τον δανεισμό τους από τις αγορές απαγορευτικό. Οι αγορές γρήγορα θα αντιληφθούν ότι τώρα δεν πρόκειται πλέον, όπως το 2010, για την κρίση χρέους μιας χώρας, όπως της Ελλάδας στην περιφέρεια του Ευρώ, αλλά για μια κρίση χρέους στον πυρήνα της Ευρωζώνης.

Η Ελλάδα σωστά προτίμησε, ως ο πλέον αδύναμος κρίκος της Ευρωζώνης, και χωρίς άλλη βιώσιμη εναλλακτική, να παραμείνει στο ευρώ. Όμως, δεν θα πρέπει να ξεχνάμε ότι εισέπραξε τη γερμανική αναλγησία σε οποιαδήποτε προσπάθεια καταβλήθηκε για το κούρεμα ή την έμμεση ελάφρυνση του χρέους της, ότι αναγκάστηκε να δανειστεί από τους εταίρους της για να αποφύγει την πτώχευση υπογράφοντας τρία μνημόνια με εξοντωτικούς όρους που την βύθισαν σε μία δεκαετή κρίση, που για ανεπτυγμένη χώρα δεν είχε ιστορικό προηγούμενο. Θα συμβεί όμως το ίδιο και με χώρες όπως η Ιταλία, η Γαλλία και η Ισπανία; Δε νομίζω. Η αρχή της Ευρωζωνικής κρίσης είναι προ των πυλών και φέρει τη σφραγίδα της γερμανικής αναλγησίας, η οποία για άλλη μια φορά βρίσκεται στη λάθος πλευρά της ιστορίας.

Η Γερμανία δεν θα πρέπει να ξεχνά ότι διασώθηκε με τη συμφωνία του Λονδίνου το 1953, όπου η ΗΠΑ και άλλα 19 κράτη διέγραψαν το μισό περίπου χρέος της με το οποίο χρηματοδότησε ένα πόλεμο που αιματοκύλησε ολόκληρη την Ευρώπη.

Η Γερμανία δεν θα πρέπει να ξεχνά ότι ευεργετήθηκε από τους συμμάχους, καθώς το υπόλοιπο του χρέους της μετατράπηκε σε μακροπρόθεσμα δάνεια με χαμηλό επιτόκιο και πενταετή περίοδο χάριτος, με την υποχρέωση πληρωμής μόνο εφόσον παρουσίαζε πλεονασματικό εμπορικό ισοζύγιο και με ετήσιες δόσεις πληρωμής που δεν θα ξεπερνούσαν το 3% των εσόδων της από εξαγωγές.

Η Γερμανία δεν θα πρέπει να ξεχνά ότι η συμφωνία του Λονδίνου δεν έγινε με όρους αγοράς, αλλά με το πνεύμα της αλληλεγγύης του αλτρουισμού και της ειρήνης για την Ευρώπη και τον κόσμο.

Το αδιάντροπο γερμανικό ΟΧΙ στο ευρωομόλογο δείχνει ότι η Γερμανία έχει επιλεκτική μνήμη και τοποθετείται για άλλη μία φορά στη λάθος πλευρά της ιστορίας. Κι εγώ, ως ευρωπαίος πολίτης, ντρέπομαι όχι μόνο για την επιλεκτική της μνήμη, αλλά και για την παντελή έλλειψη αλληλεγγύης, αλτρουισμού και ανθρωπιάς απέναντι στους ευρωπαίους εταίρους της.

* Ο Χάρης Παπαπανάγου είναι Καθηγητής Οικονομικών του Πανεπιστημίου Μακεδονίας και π. Αντιπρύτανης.
HellasJournal


Οι απόψεις του ιστολογίου μπορεί να μην συμπίπτουν με τα περιεχόμενα του άρθρου

Νεότερη ανάρτηση Παλαιότερη Ανάρτηση