Δικτατορίας εγκώμιον

Του Θάνου Τζήμερου

Δεν μπόρεσα να βρω πότε πρωτοχρησιμοποιήθηκε στα νεότερα χρόνια ο όρος "δικτατορία" για το καθεστώς που προκύπτει συνήθως μετά από βίαιη κατάληψη της εξουσίας και ασκείται από κάποιον που συγκεντρώνει στα χέρια του όλες τις εξουσίες, καταλύοντας το κράτος δικαίου. Το σίγουρο πάντως είναι ότι αυτός που τον λανσάρισε δεν ήξερε ιστορία. Η δικτατορία ήταν, στη αρχαία Ρώμη, θεσμός της δημοκρατίας. Ο ίδιος περίπου θεσμός υπήρχε και στις ελληνικές πόλεις – κράτη, ονομαζόμενος αισυμνητεία. Μάλιστα αισυμνήτες υπήρξαν δύο από τους επτά σοφούς της αρχαιότητας: ο Περίανδρος ο Κορίνθιος και ο Πιττακός ο Μυτιληναίος. Το καθεστώς που ονομάζουμε σήμερα δικτατορία λεγόταν τυραννία. Σ΄ αυτή τη δημοκρατική δικτατορία, λοιπόν, αναφέρεται ο τίτλος του κειμένου, προς απογοήτευση όσων θα ήθελαν να διατυμπανίσουν την "είδηση": υποστηρίζει την επιβολή δικτατορίας ο Τζήμερος!

"Μα εδώ μάς έχει πάρει φαλάγγι ο κορωναϊός κι εσύ μας μιλάς για τους θεσμούς της Ρώμης και της αρχαίας Ελλάδας;" θα ρωτούσε κάποιος. Ναι, ακριβώς γι’ αυτό το κάνω. Για να μην μας πάρει περισσότερο φαλάγγι ο κορωναϊός. Διότι κάθε πρόβλημα χρειάζεται συγκεκριμένα εργαλεία για να αντιμετωπιστεί. Αν δεν τα έχεις, ματαιοπονείς. Στη Ρώμη, λοιπόν, αφού κατάργησαν τη βασιλεία, διαπίστωσαν ότι οι θεσμοί της δημοκρατίας είναι χρονοβόροι και μπελαλίδικοι. Κι όταν όλα βαίνουν καλώς, δεν χάθηκε ο κόσμος να περιμένουμε μερικές μέρες μέχρι να γίνουν οι λαϊκές συνελεύσεις, να συνεδριάσει η Σύγκλητος, να συμφωνήσουν οι δύο Υπατοι μεταξύ τους, για να καταλήξουμε στο δέον γενέσθαι. Τι κάνουμε όμως όταν οι Αίκουοι έχουν περικυκλώσει το στρατόπεδο του Ύπατου Μινούκιου και η Ρώμη κινδυνεύει με πανωλεθρία;

Ορίζουμε κάποιον ως δικτάτορα. Δηλαδή η Πολιτεία διά των εκλεγμένων οργάνων της (ύπατοι – σύγκλητος) αποφάσιζε να αναθέσει σε έναν επιφανή πολίτη που έχαιρε γενικής εκτιμήσεως την εκτελεστική εξουσία (όχι όμως και την οικονομική διαχείριση) για συγκεκριμένο σκοπό και σε συγκεκριμένο χρονικό πλαίσιο - όχι περισσότερο από 6 μήνες - μέχρι να αντιμετωπιστεί ο κίνδυνος. Μετά ο δικτάτορας παρέδιδε την εξουσία και ξαναγυρνούσε στην ιδιωτική του ζωή, όπως ο Κιγκινάτος στους μπαξέδες του. Μα δεν υπήρχε κίνδυνος να μη θέλει να την παραδώσει και να συνεχίσει να κυβερνάει δικτατορικά; Βεβαίως υπήρχε. Τίποτε δεν είναι απολύτως ακίνδυνο σ΄ αυτόν τον μάταιο κόσμο, ειδικά όταν αφορά την πολιτική. Όμως οι Ρωμαίοι στάθμισαν τα υπέρ και τα κατά και θεώρησαν ότι ο θεσμός θα λειτουργήσει. Και, όντως, λειτούργησε καλά - με δύο μόνο αστοχίες: τον Σύλλα και τον Ιούλιο Καίσαρα.


Η ασφάλεια και η ελευθερία είναι μεγέθη αντιστρόφως ανάλογα, και το σημείο ισορροπίας τους δεν είναι δεδομένο. Εξαρτάται από τους κινδύνους - εγγενείς ή εξωγενείς - που αντιμετωπίζει κάθε φορά μια κοινωνία. Κανένας κίνδυνος; Πλήρης ελευθερία! Πολλοί κίνδυνοι; Περιστολή της ελευθερίας, υπέρ της ασφάλειας. Το σημείο ισορροπίας δεν το καθορίζουν οι θεωρητικοί του κάθε -ισμού, συμπεριλαμβανομένου του φιλελευθερισμού. Το καθορίζει η αποτελεσματικότητα κάθε μέτρου. Άλλωστε η νομοθεσία δεν δόθηκε από τον Θεό. Είναι ένα συγκεκριμένο εργαλείο επιβίωσης μιας κοινωνίας, που θέσπισαν τα μέλη της. Αν δεν λειτουργεί, την αλλάζουμε ή την εμπλουτίζουμε.

Κι εκεί λοιπόν που, αν τολμούσες να υποστηρίξεις την άποψη πως, όταν η εγκληματικότητα είναι στο κόκκινο, όλοι οι δημόσιοι χώροι πρέπει να έχουν κάμερες, χαρακτηριζόσουν ακροδεξιός, φασίστας και σε έστελναν με συνοπτικές διαδικασίες στο εκτελεστικό απόσπασμα της πολιτικής ορθότητας, η κυβέρνηση κλείνει σχολεία, μαγαζιά, εκκλησίες, λιμάνια και αποθεώνεται ως συνετή και αποτελεσματική. Εκεί που 50 νοματαίοι θα σήκωναν τον κόσμο στο πόδι αν απαγορευόταν η πορεία τους, με όλους τους δικαιωματιστές να τσιρίζουν για "φασιστικές πρακτικές που θυμίζουν χούντα”, διαβάζουμε για πιθανή γενική απαγόρευση της κυκλοφορίας και το βρίσκουμε μέχρι και αναγκαίο. Πώς ένας αόρατος ιός μεγέθους μερικών εκατομμυριοστών του μέτρου, άλλαξε τόσο πολύ και τόσο γρήγορα την αντίληψή μας για το τι επιτρέπεται να κάνει μια δημοκρατική κυβέρνηση; Πού πήγαν οι περισπούδαστες αγορεύσεις για το "ουκ απαγορεύσεις”; Πώς δεχόμαστε να φέρνει στη ζωή μας τα πάνω κάτω ο κάθε υπουργός με αποφάσεις που πριν λίγες μέρες μάς φαινόταν αδιανόητες;

Διότι ο ιός απειλεί τους πάντες. Δεν μπορείς να κάνεις deal μαζί του, να του συστηθείς, ας πούμε, ως εκπρόσωπος του "Παρατηρητηρίου των συμφωνιών του Γουχάν” και να του πεις "εγώ δικός σου είμαι, όταν επιτεθείς στο σούπερ μάρκετ που ψωνίζω, θα με αναγνωρίσεις και θα τη γλιτώσω, ε;".

Θεωρούμε λοιπόν ορθό η κυβέρνηση να παίρνει αυτά τα μέτρα που ονομάζονται από το σύνολο σχεδόν των εχόντων δημόσιο λόγο "επιβεβλημένα". Όμως εδώ ακριβώς κρύβεται το πρόβλημα, το οποίο θα προσπαθήσω να καταδείξω, ως απότοκο του ότι δεν έχουμε πρόβλεψη στο δημοκρατικό μας σύστημα για έναν θεσμό ανάλογο του δικτάτορα – αισυμνήτη.

Αν για να γίνει επιβεβλημένο ένα μέτρο θα πρέπει να το έχει αποδεχθεί η κοινή γνώμη, το έχεις χάσει ήδη το παιχνίδι. Ένα αποτελεσματικό μέτρο παίρνεται πριν να γίνει επιβεβλημένο, όταν ακόμα η κοινή γνώμη δεν έχει προφτάσει να επεξεργαστεί τα δεδομένα του προβλήματος ή δεν τα γνωρίζει καν, τα οποία όμως τα έχουν επεξεργαστεί ήδη οι ειδικοί. Το αποτελεσματικό μέτρο έχει πάντα πολιτικό κόστος, που κανένας πολιτικός δεν είναι διατεθειμένος να πάρει. Θα προκαλέσει αντιδράσεις, οι "επαΐοντες του διαδικτύου” θα ξεσπαθώσουν, τα ΜΜΕ θα βρουν θέμα για σπέκουλα, η αντιπολίτευση θα ξεσπαθώνει. Ναι, αλλά το μέτρο πρέπει να ληφθεί!

Επίσης, η κοινή γνώμη, μολονότι αποκαλείται κοινή, είναι ακριβώς το αντίθετο: είναι το άθροισμα των ατομικών γνωμών των μελών ενός συνόλου, που λειτουργούν πάντα εναντίον του κοινού συμφέροντος. Και, μάλιστα, ο τρόπος που αποκρυσταλλώνονται αυτές οι γνώμες δεν είναι το συναίσθημα, η παρόρμηση ή ο πανικός όπως διατείνονται πολλοί, αλλά η ψυχρή λογική στη βάση του ατομικού συμφέροντος. Θα το εξηγήσω με το παράδειγμα της φυγής στα χωριά που παρατηρήθηκε τις τελευταίες ημέρες.

Αυτός που αποφασίζει να εγκαταλείψει την Αθήνα και να πάει να κρυφτεί στην Κάρπαθο δεν ξέρει αν έχει μολυνθεί από τον ιό. Δεν έχει συμπτώματα και το θεωρεί απίθανο. Στατιστικώς, έχει δίκιο. Αν οι φορείς είναι σήμερα, μαζί με τους αδιάγνωστους, 20.000 άτομα, το να είναι φορέας έχει πιθανότητα 1 προς 550. Πιστεύει ότι δεν είναι. Πιστεύει επίσης ότι αν στο πλοίο φορέσει μάσκα και πλένει συχνά τα χέρια του θα συνεχίσει να μην είναι, επιδιώκοντας να φτάσει στην ασφάλεια της Καρπάθου όπου η στατιστική είναι ακόμη καλύτερη, διότι μέχρι στιγμής ο ιός κυκλοφορεί σε αστικά κέντρα της ηπειρωτικής Ελλάδας. Στην Κάρπαθο δεν θα είναι έγκλειστος όπως στην Αθήνα και θα μπορεί να κάνει μια βόλτα στην παραλία, βρε αδερφέ, χωρίς να είναι κοντά με άλλους. Στο πλοίο όμως βρίσκεται ακόμα ένας που πιστεύει το ίδιο αλλά έχει μολυνθεί, επίσης χωρίς να το ξέρει. Και παρά τις προφυλάξεις όλων, μολύνονται όλοι. Το πλοίο λοιπόν γίνεται μια βόμβα κορονοϊού που τον διασπείρει σε κάθε λιμάνι. Το ίδιο συμβαίνει και με τους επιβάτες των αυτοκινήτων που φεύγουν για την επαρχία. Ανάμεσά τους υπάρχουν σίγουρα φορείς. Σε 15 μέρες από σήμερα ο ιός θα εμφανιστεί σε ολόκληρη τη χώρα, ακόμα και σε ορεινά χωριά ακόμα και σε νησιά της άγονης γραμμής, ακόμα και σε μοναστήρια, με τον αριθμό των θανάτων να αυξάνει εκθετικά.

Έχει νόημα να απαγορεύσεις την κυκλοφορία μετά από το πρόσφατο ρεσιτάλ διάχυσης του ιού; Δώρο - άδωρο, η ζημιά έγινε. Και έγινε, διότι η κυβέρνηση ξεκινάει με συστάσεις και καταλήγει στα μέτρα. Ενώ θα έπρεπε να ξεκινάει με μέτρα, που θα συνοδεύονται από συστάσεις. Άργησε να ελέγξει όσους μπαίνουν στη χώρα, άργησε να κλείσει τα σχολεία, άργησε να πάρει απόφαση για τους οίκους λατρείας όλων των δογμάτων, άργησε να αλλάξει την αρχιτεκτονική στις λαϊκές αγορές, άργησε να απαγορεύσει τα ταξίδια στα νησιά, θα αργήσει να απαγορεύσει την προσέλευση στα σούπερ μάρκετ και να ορίσει οι αγορές να γίνονται μόνο με αποστολές στο σπίτι και αυτές με συγκεκριμένο πρωτόκολλο προστασίας από τον ιό. Θα το κάνει όταν φορείς θα βρίσκονται πια σε κάθε γειτονιά. Το ότι κάποιες ευρωπαϊκές χώρες άργησαν ακόμα περισσότερο δεν μας σώζει.

Σήμερα τα υπάρχοντα μέτρα είναι ελλιπέστατα. Ακούμε ότι όταν κάποιος μπαίνει στη χώρα από "ύποπτη” περιοχή μπαίνει σε καραντίνα. Τι σημαίνει αυτό; Τίποτα! Σε καραντίνα μπαίνεις όταν, για όσες μέρες ο ιός επωάζεται, αναγκάζεσαι να ζήσεις κλεισμένος σε εποπτευόμενο χώρο όπου τηρούνται σχολαστικά οι κανόνες υγιεινής και υπάρχει κάποιος να διαπιστώνει καθημερινά αν εμφανίζεις συμπτώματα της νόσου. Οι ταξιδιώτες που μπαίνουν σε καραντίνα α λα γκρέκα παρακαλούνται να μείνουν στο σπίτι τους και παίρνουν οδηγίες για το τι θα κάνουν: θα είναι σε ένα δωμάτιο απομονωμένοι (κι αν μένουν σε γκαρσονιέρα ή σε loft;) δεν θα αγγίξουν κανέναν της οικογένειας, θα έχουν τα δικά τους σκεύη, πετσέτες, σεντόνια, τη δική τους τουαλέτα, τα δικά τους σκουπίδια, ό,τι πιάνουν θα απολυμαίνεται από τους άλλους, οι οποίοι θα τους αφήνουν το φαγητό έξω από την πόρτα και θα παίρνουν μετά το πιάτο με γάντια και θα το πλένουν με καυτό νερό αμέσως. Κι αν δεν υπάρχει στο σπίτι δεύτερη τουαλέτα; Θα πρέπει να απολυμαίνεται όλος ο χώρος της τουαλέτας κι όλη η διαδρομή μετά την επίσκεψη του φορέα. Πώς; Από τα άλλα μέλη της οικογένειας που θα μπαίνουν με ειδική στολή; Κι αν τελειώσει το απολυμαντικό και δεν βρίσκουν άλλο, που για να τα τηρήσεις όλα αυτά θες ένα πεντόκιλο τη μέρα; Κι αν ζουν μόνοι τους; Κι αν πρέπει να βγουν για να ψωνίσουν; Κάποιοι μάλιστα φεύγοντας από το αεροδρόμιο κάνουν και δηλώσεις χωρίς μάσκα στον ρεπόρτερ του καναλιού στο μισό μέτρο, και ένας ευρωβουλευτής πηγαίνει άμα τη αφίξει στον Σκλαβενίτη σπάζοντας την καραντίνα, επίσης χωρίς μάσκα, εκτός από αυτή του "πολιτισμένου αριστερού” που μόνιμα διαθέτει.

Στο Χονγκ-Κονγκ, όσους βρίσκονται σε καραντίνα, τούς φοράν ηλεκτρονικά βραχιολάκια και τους υποχρεώνουν να κατεβάσουν στο κινητό μια εφαρμογή που χαρτογραφεί το διαμέρισμα και ενημερώνει τις Αρχές αυτόματα, αν η καραντίνα παραβιάζεται. Το ίδιο και στην Ταϊβάν. Αν κάποιος παραβιάσει την καραντίνα τον επικηρύσσουν και το πρόστιμο είναι τερατώδες! Θα θυμάστε πώς οι σχολιαστές των καναλιών βλέποντας στην Κίνα τον χειρισμό του θέματος "κλειστείτε στο σπίτι” ξεσπάθωναν κατά του "αυταρχισμού” και των "βίαιων μεθόδων” των κινεζικών αρχών. Δεν μας είχε χτυπήσει την πόρτα τότε ο κορωναϊός και πιστεύαμε ότι αυτό δεν θα συνέβαινε σε μας. Πόσο αυταρχικό θα ακουγόταν σήμερα ένα διάταγμα που θα έλεγε πως εάν βρεθείς θετικός στον ιό και είσαι σε περιοχή εκτός του τόπου κατοικίας σου ή εκτός των υποχρεώσεων της εργασίας σου πληρώνεις 20.000 πρόστιμο; Δεν υπάρχει τέτοιος νόμος, με τους επιδρομείς στην επαρχία να κάνουν ουρές στα διόδια, ενώ θα έπρεπε να έχει ήδη εκδοθεί πριν μια εβδομάδα. Το να προβλέψεις πως κάποιος, που έτσι κι αλλιώς δεν δουλεύει και ζορίζεται στην Αθήνα, θα πάρει τη φαμελιά για να πάει στο χωριό, δεν είναι δύσκολο. Δύσκολο είναι να το αποτρέψεις πριν "ωριμάσουν οι συνθήκες” αγνοώντας το πολιτικό κόστος.

Όλα αυτά τα λέω χωρίς να είμαι σίγουρος πως αυτή η πολιτική είναι οπωσδήποτε σωστή. Είναι αρκετοί - ανάμεσά τους πολλοί σοβαροί επιστήμονες – που υποστηρίζουν ότι το παγκόσμιο lock-down θα έχει τεράστιες κοινωνικές και οικονομικές συνέπειες με επιπτώσεις χειρότερες του κορωναϊού, τον οποίον τελικά δεν πρόκειται να αποφύγουμε. Δεν ξέρω. Ξέρω μόνο πως από τη στιγμή που έχει επιλεγεί η "επιθετική” στρατηγική του περιορισμού της εξάπλωσης δεν μπορεί να γίνεται "αμυντικά”: με μέτρα κατόπιν εορτής, ακριβώς διότι δεν έχουμε τα σχετικά θεσμικά εργαλεία.

Παρένθεση: φαντάζεστε πόσο διαφορετική θα ήταν σήμερα η χώρα, αν Σαμαράς και Παπανδρέου ανέθεταν την έξοδο από την οικονομική κρίση, από το 2010 σε έναν αισυμνήτη – τον Λουκά Παπαδήμο ή τον Στέφανο Μάνο - και τον άφηναν απερίσπαστο να κάνει τη δουλειά του;

Το ίδιο θα έπρεπε να γίνει και στη κρίση του κορωναϊού. Δεν είναι της παρούσης να συζητήσουμε για το θεσμικό νομικό πλαίσιο – που πρέπει να προϋπάρχει – ώστε αυτή η ανεξάρτητη αρχή ειδικού σκοπού να νομιμοποιείται από τη Βουλή (με ψήφο των 2/3 ενδεχομένως) και να ξεκινάει δουλειά με κριτήρια αυστηρώς επιστημονικά και τεχνοκρατικά, χωρίς τη δαμόκλειο σπάθη του πολιτικού κόστους. Ελπίζω να το κάνουμε όταν περάσει η μπόρα. Αλλά ακόμα και σήμερα, αν θέλουμε να έχουμε αποτελέσματα, θα πρέπει κάποιος να πάρει πάνω του το παιχνίδι και να κυβερνάει με διατάγματα. Ένα τέτοιο, για παράδειγμα, θα διέταζε την άμεση ασφαλτόστρωση των λίγων μέτρων που χωρίζουν το υπερσύγχρονο νοσοκομείο Χαλκίδας με τον υπόλοιπο κόσμο εδώ και δύο χρόνια, διότι έτυχε εκεί να βρεθούν αρχαία ντουβάρια. Η "συντεταγμένη Πολιτεία” δεν βιάζεται κι αφήνει τα υπερσύγχρονα μηχανήματα του νοσοκομείου, αγορασμένα από το υστέρημα του φορολογούμενου, να σαπίζουν, για να μελετήσουμε με το σκουπάκι και το φτυαράκι πώς έχτιζαν τοίχους στην αρχαία Αρέθουσα. Βιάζεται όμως ο κορωναϊός. Ποιος θα αποφασίσει, όπως οι Κινέζοι, το νοσοκομείο Χαλκίδας να λειτουργήσει σε μια βδομάδα, με τα αρχαία να καταχωθούν προσωρινά ή με έναν πρόχειρο δρόμο γέφυρα που θα περνάει από πάνω τους; Ποιος θα αποφασίσει οι δημόσιες υπηρεσίες να δέχονται από αύριο την ηλεκτρονική υπογραφή, θεσπισμένη με Προεδρικό Διάταγμα από το 2001, ώστε να μην χρειάζεται κανενός η φυσική παρουσία σε δημόσιο γκισέ;

Η διοικητική δυσκαμψία έχει χιλιάδες υποπεριπτώσεις που συνθέτουν τη μεγάλη εικόνα. Τώρα όμως δεν μιλάμε θεωρητικά για τη γραφειοκρατία. Μιλάμε για ζωές ανθρώπων που, με κρατικές αποφάσεις, θα χαθούν ή θα σωθούν. Δεν έχουμε χρόνο. Κι αν δεν έχουμε ακόμα τον θεσμό του αισυμνήτη, ας αρχίσουν αυτοί που χειρίζονται το πρόβλημα, να λειτουργούν σαν να τον έχουμε.

Capital


Οι απόψεις του ιστολογίου μπορεί να μην συμπίπτουν με τα περιεχόμενα του άρθρου

Νεότερη ανάρτηση Παλαιότερη Ανάρτηση