Περί στρατηγικής

Του Παναγιώτη Ήφαιστου

Οι συγκυρίες επιτάσσουν σοβαρότητα ως προς το τι είναι στρατηγική. Δεν είναι κάποια υπεριπτάμενη σαπουνόφουσκα φαντασιόπληκτων και δεν προσφέρεται για τα περί καρέκλας επικοινωνιακά παίγνια. Αφορά μέσα και σκοπούς οι οποίοι όταν εξόφθαλμα δεν εκπληρώνονται στρατηγική δεν έχουμε. Οι σκοποί είναι τα ιεραρχημένα εθνικά συμφέροντα και στρατηγική είναι η χρήση των μέσων για την εκπλήρωση των σκοπών.

Πολύς δε λόγος τελευταία για συναντήσεις κορυφής συχνά χωρίς την παραμικρή σημασία, ιδιαίτερα όταν πουθενά δεν καταλήγουν. Πολύ περισσότερο όταν σε μια ιστορική στιγμή που λόγω καταιγιστικών εξελίξεων στην περιφέρειά μας εάν ήμασταν όρθιοι και ισχυροί θα μπορούσαμε να κατακτήσουμε αξιοζήλευτο ρόλο και θέση και να ενισχύσουμε την ασφάλειά μας. Ακόμη και οι υπό τις περιστάσεις πολύ φυσικές συγκλίσεις με χώρες όπως οι ΗΠΑ και το Ισραήλ ενδέχεται να έχουν αποτέλεσμα μεσοπρόθεσμα και μακροπρόθεσμα όμως προσαρμοσμένο στην δική μας υποχωρητικότητα και τα αναρίθμητα πλέον αυτογκόλ.

Ιεραρχημένα εθνικά συμφέροντα

Χωρίς ιεραρχημένα εθνικά συμφέροντα ούτε σκοποί ούτε στρατηγική υπάρχει. Το ίδιο ισχύει εάν ετοιμοπόλεμες, καλά οργανωμένες και συχνά έξωθεν χρηματοδοτούμενες στρατιές εθνομηδενιστών ενοχοποιούν τις υψηλές έννοιες έθνος, εθνικό συμφέρον και εθνική ανεξαρτησία. Οι έσχατες λογικές από τις οποίες εμφορείται η πλειονότητα των πολιτών κάθε βιώσιμου κράτους και από τις οποίες δεσμεύονται οι εκάστοτε καθήμενοι στις καρέκλες εξουσίας, είναι η αυτοσυντήρηση – επιβίωση του κράτους και της κοινωνίας.


Στον ανταγωνιστικό κρατοκεντρικό κόσμο το κυριότερο νόμισμα είναι η ισχύς (Waltz).Εξ’ ου άμυνα, ασφάλεια και αξιόπιστη εθνική στρατηγική απαιτούν επαρκή κρατική ισχύ. Για όλα τα κράτη ισχύει η ίδια τυπολογία τόσο των ιεραρχήσεων των εθνικών συμφερόντων, όσο και των στρατηγικών μεθοδεύσεων εκπλήρωσής τους. Όσο δε αφορά στις εξωτερικές απειλές αφενός ορίζονται επακριβώς από τα κρατικά επιτελεία – όπως και τα μέσα που απαιτούνται για την αντιμετώπισής τους– και αφετέρου υπάρχουν κόκκινες γραμμές πέραν των οποίων αποκρούονται. Η «κόκκινη γραμμή» δεν είναι ποτέ θολή ή κατά βούληση προσδιορισμένη: «Βιώσιμο είναι εκείνο το κράτος το οποίο διαθέτει επαρκή ισχύ και αξιόπιστη στρατηγική να εφαρμόσει τις πρόνοιες του διεθνούς δικαίου για την Επικράτειά του» (HansMorgenthau).

Όσοι αερολογούν περί μεγαλόπνοης εθνικής στρατηγικής ας μας πουν που είναι τα θαλάσσια σύνορα στο Αιγαίο, ας μας πουν γιατί δεν εφαρμόζονται οι πρόνοιες του διεθνούς δικαίου και ας μας πουν γιατί αντί πλήρους εφαρμογής του Δικαίου της Θάλασσας επιδιδόμαστε σε στρατηγικό κρυφτούλι στο Ιόνιο που προγραμματικά καθιστούν το ελληνικό κράτος αναξιόπιστο. Ας μας πουν επίσης που είναι ο τουρκικός στρατός μισό αιώνα μετά την εισβολή στην Κύπρο, τι αξιώνει η Τουρκία στον Έβρο, τι αξιώνει η, καθισμένη πάνω σε ιστορικά ανέκδοτα, πλειονότητα του συνονθυλεύματος του κράτους των Σκοπίων και τι λένε ακόμη και νυν υπουργοί για τα θαλάσσιες οριοθετήσεις στο Αιγαίο και στο Καστελόριζο, συν βέβαια και για τις εκφράσεις θαυμασμού για τις «μακράς έκτασης ακτές της Τουρκίας».

Εσωτερική  και εξωτερική ισχύς
Τα εθνικά συμφέροντα εκπληρώνονται όταν το κράτος είναι στρατιωτικά και διπλωματικά επαρκώς ισχυρό. Όταν επίσης διαθέτει άρτια κρατικά επιτελεία ανάλυσης, στάθμισης, εκτίμησης της κατάστασης ανά πάσα στιγμή, παραγωγής στρατηγικών σχεδίων και προσδιορισμού εναλλακτικών αποφάσεων ανάλογα με το πώς εξελίσσονται τα πράγματα. Συν βέβαια καταρτισμένη πολιτική ηγεσία που ξέρει τι είναι κανόνες εμπλοκής σε μια κρίση ή που ξέρει ότι υπάρχουν θαλάσσια σύνορα.

Στην ιεραρχημένη πυραμίδα των εθνικών συμφερόντων μέσα στην οποία τίποτα δεν είναι δευτερεύον ή ασήμαντο αλλά όλα είναι σημαντικά και συνδεδεμένα, ένας από τους πιο σημαντικούς παράγοντες είναι η θέση και ο ρόλος της χώρας στην κατανομή ισχύος στην περιφέρειά της. Αυτό σημαίνει πολλά. Μεταξύ άλλων, εσωτερική και εξωτερική εξισορρόπηση των απειλών. Εσωτερικούς, δηλαδή, συντελεστές ισχύος που συμπεριλαμβάνουν εθνική συσπείρωση, ακλόνητη φιλοπατρία και ετοιμότητα για κάθε θυσία αν κινδυνεύει η εθνική ανεξαρτησία και ισχυρές συμμαχίες.

Ισχυρές συμμαχίες δεν είναι οι συχνά ανούσιες και ασήμαντες συνάξεις ηγετών και οι αναμνηστικές φωτογραφίες. Συμμαχίες σημαίνει σκληρές συναλλαγές συμφερόντων στα πεδία της εθνικής ασφάλειας οι οποίες συνήθως γίνονται μέσα στα κλειστά και αθέατα «κουτιά της διπλωματίας». Συμμαχία με τις ΗΠΑ για παράδειγμα δεν συνεπάγεται τυφλή υπακοή εις βάρος των εθνικών συμφερόντων, όπως η μυστήρια εντολή να προσκληθεί ο Ερντογάν  στην Αθήνα με σκοπό βραχυχρόνια διαχείριση των αμερικανοτουρκικών προβλημάτων, το ίδιο και με την συμφωνία των Πρεσπών.

Ένα λιγότερο ισχυρό κράτος που δε διαθέτει στρατηγική, γίνεται πιόνι των πιο ισχυρών κρατών και μάλιστα χωρίς καμιά διαπραγμάτευση ή αντάλλαγμα. Θα ήταν εξάλλου αστείο να ισχυριστεί κανείς το αντίθετο όταν ένας υπουργός άμυνας δηλώνει ότι οι Αμερικανοί του είπαν πως εμείς προτείναμε τις αβάστακτες και σύντομα δυσβάστακτες ρυθμίσεις με τα Σκόπια ή όταν ο υπουργός Εξωτερικών θυμωμένος παραιτείται και φεύγει από το Υπουργικό Συμβούλιο και ο Πρωθυπουργός που ήταν παρόν παραμένει απαθής. Αναξιοπιστία υπάρχει και τίποτα άλλο.

Συμμαχία, δηλαδή εξωτερική εξισορρόπηση των απειλών,προϋποθέτει συμφέρουσες συναλλαγές με τα πιο ισχυρά κράτη. Αυτό σημαίνει:

Πρώτον: Στις συμμαχίες δεν «ανήκεις» αλλά συμμετέχεις ισότιμα και συναλλάσσεσαι στην βάση των εθνικών συμφερόντων. Κριτήριο σου είναι κατ’ αρχήν ότι το ηγεμονικό κράτος δε σε θεωρεί αξιόπιστο σύμμαχο αλλά αντίθετα αναλώσιμο. Για να μη συμβεί αυτό, στις συνομιλίες μαζί του πρέπει να είσαι ακλόνητος στα ζητήματα έσχατων λογικών και εθνικής ασφάλειας.

Δεύτερον: Ως συναλλασσόμενος δεν υποχωρείς παρά μόνο εάν διασφαλίσεις συμφέρουσες, συμμετρικές και ισόρροπες σχέσεις. Σε όλα τα μέτωπα από το Αμερικανικό μέχρι το Ευρωπαϊκό και το Ρωσικό τίποτα δεν επιτεύχθηκε. Όσον δε αφορά τους «μεσογειακούς άξονες» το μέλλον τους συνδέεται με αυτή την στρατηγική ανυπαρξία.

Στρατηγική

Η στρατηγική δεν είναι υψηλή ή χαμηλή ή κάποια άλλη ρητορική κατασκευή αλλά σκέτη στρατηγική. Τουτέστιν, οι σκοποί του έθνους, τα μέσα που διαθέτει το κράτος και η εφαρμογή σχεδίων που επιτυγχάνουν το βέλτιστο συνδυασμό των μέσων για την εκπλήρωση των ιεραρχημένων εθνικών συμφερόντων. Στην προαναφερθείσα πυραμίδα αλληλένδετων ιεραρχήσεων η ισορροπία ισχύος στον τόπο και στον χρόνο είναι το σημαντικότερο ζήτημα. Χωρίς ισορροπία δυνάμεων δεν υπάρχει αποτροπή των απειλών. Εάν ο αντίπαλος επιτεθεί δεν υπάρχει δυνατότητα να τον αποκρούσεις ή και νικήσεις.

Μιλώντας για την εθνική στρατηγική, ακόμη, αστειάκια, χαριεντισμοί και άλλες κωμικοτραγικές εκδηλώσεις ηγετών μετράνε αρνητικά. Όπως σωστά γράφεται στην στρατηγική ανάλυση όταν ένας στρατιωτικός ή πολιτικός ηγέτης μιλά για την εθνική ασφάλεια και για τα εθνικά συμφέροντα, ακόμη και οι μορφασμοί του προσώπου μετράνε αρνητικά ή θετικά πάνω στην πλάστιγγα της στρατηγικής αξιοπιστίας ενός κράτους.

Ασυναρτησίες, αφέλειες, παιδισμοί και χαριεντισμοί πλήττουν την στρατηγική αξιοπιστία του κράτους. Πλήττεται δε ακόμη περισσότερο όταν ακούγονται θέσεις, δηλώσεις και ενέργειες που δείχνουν άγνοια και μάλιστα παντελή για την φυσιογνωμία του κρατοκεντρικού διεθνούς συστήματος και τις ανελέητες συγκρουσιακές λογικές που δημιουργούν συμπληγάδες μέσα στις οποίες ουκ ολίγα κράτη συνθλίβονται. Το ίδιο όταν  οι ηγέτες ενός κράτους χορεύουν, χαριεντίζονται και στο όνομα κάποιας μυστήριας συναδελφοσύνης αγκαλιάζονται με θανάσιμα απειλητικούς αντιπάλους. Στα πεδία της εθνικής στρατηγικής χαμογελάς μόνο για να δείξεις «σιδερένια δόντια». Όταν στα στρατηγικά επιτελεία των ηγεμονικών κρατών ακούνε ένα ηγέτη να μιλά για «συναδελφοσύνη» στέλνουν το κράτος του στην Κλίνη του Προκρούστη των στρατηγικών παιγνίων.

Οικονομία, κοινωνία, φρόνημα

Μέριμνα και ευθύνη της Πολιτείας, επίσης, είναι η διαφύλαξη της κοινωνικής συνοχής και η νομιμοποιητική πολιτειακή διανεμητική δικαιοσύνη χωρίς την οποία το κράτος είναι προγραμματικά αναξιόπιστο και καταδικασμένο. Η κοινωνία για να στηρίζει τα στρατηγικά σχέδια απαιτείται να διαθέτει υψηλό φρόνημα και αυτό δεν συμβαδίζει με κυβερνήσεις που λειτουργούν ως εντολοδόχοι ξένων τεχνοκρατών, ξένων ηγετών ή ακόμη κερδοσκόπων και τοκογλύφων.

Η εθνική στρατηγική απαιτεί στρατηγική κουλτούρα στήριξης των εθνικών συμφερόντων και στερέωση πολιτικών δομών που καθιστούν τον πολίτη εντολέα μιας εντολοδόχου και ανακλητής πολιτικής εξουσίας. Πως όμως να ισχύει κάτι τέτοιο όταν καρεκλοκένταυροι χαρακτηρίζουν προσβλητικά την κοινωνία «μάζα» και τους πολίτες όταν συναθροίζονται ήρεμα, ψύχραιμα, πατριωτικά και ειρηνικά ως ετερόκλητο όχλο και φασίστες.

Ούτε βέβαια μπορεί να υπάρξει  στρατηγική όταν αντί των κρατικών επιτελείων που προαναφέρθηκαν κύριος σύμβουλος των κυβερνήσεων είναι φορείς ιδιωτικών οργανισμών προτάσεων πολιτικής, με πλήθος έξωθεν διασυνδέσεων. Οργανισμών που στο παρελθόν έπεσαν έξω πλήρως για κρίσιμα ζητήματα όπως η αποτρεπτική στρατηγική. Το κράτος και η εκάστοτε κυβέρνηση η οποία είναι επικεφαλής των θεσμών και των ειδικών υπηρεσιών απαιτείται να προστατεύει τους πολίτες από τα αναρίθμητα «μη» κυβερνητικά εργαλεία ανακατανομών ισχύος, ιδιαίτερα όταν οι κινητήριες δυνάμεις είναι εξωτερικές.

Ασφαλώς, το ζήτημα της εθνικής στρατηγικής δεν μπορεί να εξαντληθεί σε ένα σύντομο κείμενο. Προστίθεται όμως ότι εθνομηδενισμός και στρατηγική είναι ασύμβατα και εχθρικά. Στα θεμέλια της στρατηγικής είναι η κοινωνία και η κοινωνία διαθέτει εθνικά κοσμοθεωρητικά θέσφατα, εθνικό πολιτισμό και εθνικές πολιτικές παραδόσεις. Η Ελλάδα ως προς τούτο είναι προνομιούχα γιατί είναι κληρονόμος του παμμέγιστου πολιτικού πολιτισμού της Ελληνικότητας.

Αυτός ο πολιτικός πολιτισμός, αφενός είναι ο διαχρονικός και οικουμενικός άξονας του ανθρωποκεντρικού πολιτικού γίγνεσθαι, αφετέρου ενσαρκώνει τη δημοκρατία, την ελευθερία και την εθνική ανεξαρτησία. Είναι αξιοθαύμαστο το γεγονός ότι παρά τις κακουχίες η ελληνική κοινωνία συνεχίζει να εμφορείται από αυτόν τον πολιτισμό. Οι εκδηλώσεις για το «Μακεδονικό» το καταμαρτύρησαν. Πλήττουν το κράτος και την εθνική στρατηγική όσοι εξυβρίζουν τους πολίτες.

* Ο Παναγιώτης Ήφαιστος είναι καθηγητής Διεθνών και Στρατηγικών Σπουδών  «Εκδόσεις Ποιότητα»


Οι απόψεις του ιστολογίου μπορεί να μην συμπίπτουν με τα περιεχόμενα του άρθρου

Νεότερη ανάρτηση Παλαιότερη Ανάρτηση