Εκκρεμές οι αμερικανοτουρκικές σχέσεις

Γράφει ο Παναγιώτης Ήφαιστος

Πολλά γράφονται για τον Ερντογάν, τις σχέσεις με τις ΗΠΑ, τη Ρωσία και τις περιφερειακές στρατηγικές επιλογές των Τούρκων ηγετών. Εκτός κάποιων εξαιρέσεων γράφονται τόσα πολλά και αντιφατικά, ώστε κανείς να διστάζει να περιγράψει πασίγνωστα και πασίδηλα πράγματα. Θέαση του πασίδηλου, όμως, απαιτεί καλή γνώση της κρατοκεντρικής διεθνούς πολιτικής, του ρόλου του κράτους, των πάγιων προσανατολισμών των στρατηγικών των ηγεμονικών δυνάμεων, ιδιαίτερα των ΗΠΑ. Απαιτείται επίσης να μην κυριαρχούν εσχατολογικά ιδεολογήματα, σύνδρομα ευσεβών πόθων και άλματα εκλογικεύσεων.

Πολύ περισσότερο, βέβαια, απαιτείται αποδυνάμωση κάθε διεθνιστικής παραδοχής και ως εκ τούτου δυνατότητα σωστής αντίληψης του γεγονότος ότι τους επόμενους αιώνες και ίσως παντοτινά αποκλείεται να ενωθεί ο πλανήτης αταξικά, χρησιμοθηρικά, με μεταφυσικές ιδέες ή κατιτί άλλο που αντιβαίνει στην ιστορική δομή και τους προσανατολισμούς του κόσμου κατά την διάρκεια των πέντε περίπου χιλιάδων γνωστής ιστορίας (Robert Gilpin).

Πάντα είχαμε πολλές κοινωνίες και πολλά κράτη, πάντα η ασφάλεια βρισκόταν στην κορυφή των ιεραρχήσεων των κρατών που πάντα διέθεταν και διαθέτουν ένοπλες δυνάμεις. Ποτέ δεν σταμάτησαν οι συγκρούσεις και οι πόλεμοι και παρατηρείται εξαφάνιση ολόκληρων εθνών εάν τα μέλη τους είτε ήταν άτυχα είτε δεν μεριμνούσαν για ισχύ και ασφάλεια είτε ήταν εσωτερικά εθνικά διαφοροποιημένα κράτη και ως εκ τούτου ευάλωτα.

Τι μπορούμε όμως να πούμε για την διεθνή πολιτική; Σίγουρα όχι ότι μας κατέβη στο κεφάλι και όχι προπαγάνδες. Σταθμίσεις και εκτιμήσεις της διεθνούς πολιτικής ασφαλώς και είναι εφικτές. Μετρήσεις, σταθμίσεις και εκτιμήσεις, όμως, απαιτείται να είναι ενταγμένες σε μια προσανατολιστική θεώρηση των πραγμάτων. Για να το πούμε διαφορετικά, είναι πολύ πιο εφικτό από οτιδήποτε άλλο να διαγνωστεί ο προσανατολισμός προς τον οποίο κατευθύνονται τα πράγματα. Εάν οι μετρήσεις, σταθμίσεις και εκτιμήσεις είναι ενταγμένες εντός του σωστού προσανατολισμού χρησιμεύουν στο να φωτίζουν και να ερμηνεύουν τις προϋποθέσεις, τις συμπεριφορές, ή ακόμη και να προβλέπουν κάποιες σημαντικές αποφάσεις.

Όχι ανεξέλεγκτες ηγεσίες

Βέβαια, εάν ένα κράτος δεν διαθέτει επιτυχείς εκτιμήσεις των προσανατολισμών και των προϋποθέσεων, μέσα στις οποίες εξελίσσεται η διεθνής πολιτική και εάν δεν διαθέτει επιτελικούς κρατικούς θεσμούς, λειτουργεί ανορθολογικά και ενίοτε αυτοκτονικά. Πολύ περισσότερο εάν αντί επιτελικών θεσμών, η εκάστοτε εξουσία πλαισιώνεται από ομάδες, κομματικών φίλων, «συμβούλων» και «παρα-συμβούλων» που προέρχονται από «ιδιωτικές δεξαμενές σκέψεις» ποικιλότροπα χρηματοδοτημένων που μειώνουν ή εκμηδενίζουν τον ρόλο των κρατικών λειτουργών.

Δική μας άποψη είναι ότι ο πιο ενδιαφερόμενος, δηλαδή ο πολίτης κάθε κράτους απαιτείται να φροντίζει να γνωρίζει και να ασκεί τον ρόλο του ως εντολέας της εξουσίας, ελέγχοντας και επηρεάζοντας τις αποφάσεις. Ένας τέτοιος ρόλος απαιτεί ο πολίτης να είναι βασανιστικά ενήμερος για τους προσανατολισμούς τόσο ευρύτερα της διεθνούς πολιτικής (όπως διατυπώθηκε μόλις σε αναφορά με τον Robert Gilpin) και να μεριμνά για έγκυρες μη προπαγανδιστικές, αξιόπιστες και υψηλής ερμηνευτικής αξίας αναλύσεις.

Ποτέ μια κοινωνία δεν πρέπει να αφήνει ανεξέλεγκτες ηγεσίες που αποφασίζουν ερήμην της μεγάλους προσανατολισμούς της χώρας, ιδιαίτερα όταν αυτό σημαίνει μελλοντικές απειλές και όξυνση των αναθεωρητισμών (πρόσφατα περί το «Μακεδονικό» ενώ για το ακόμη πιο κρίσιμο Κυπριακό είναι σχεδόν απαγορευτικό να μιλά κανείς).

Δεν μπορεί για παράδειγμα τα μέλη μιας κοινωνίας να παραμυθιάζονται με προπαγάνδες ή ασυναρτησίες όπως τα ποικίλα ετερόκλητα εσχατολογικά ιδεολογήματα περί επικείμενης ενότητας του πλανήτη και να οδηγούνται έτσι στην υποτίμηση της σημασίας του κράτους για την ευημερία τους και την ασφάλειά τους. Ακόμη χειρότερα εάν υποτιμήσουν ότι ευημερία και ασφάλεια απαιτεί επίγνωση ότι:

• Πρώτον, «το κυριότερο νόμισμα την διεθνή πολιτική είναι η ισχύς» (Kenneth Waltz).
• Δεύτερον, ότι οι αποφάσεις των κρατών δεν λαμβάνονται με όρους κάποιας φανταστικής διεθνούς πολιτικής ηθικής, αλλά με όρους της πολιτικής ηθικής και των συμφερόντων κάθε κράτους.
• Τρίτον, ότι στο διεθνές σύστημα «δίκαιο έχει όποιος έχει ίση δύναμη» (δηλαδή ισορροπία δυνάμεων και επιτυχή εθνική στρατηγική που εφαρμόζει τις πρόνοιες του διεθνούς δικαίου για την εθνική επικράτεια).

Πιο σκληρός ο Ερντογάν

Με όρους της συντρέχουσας συγκυρίας μια έστω και συντομογραφικά διατυπωμένη ανάλυση για την Τουρκία και το πώς εξελίσσεται απαιτείται να αναφερθεί στα κύρια και αξονικά. Δηλαδή στους προσανατολισμούς της στρατηγικής των εμπλεκομένων, στα πάγια διαχρονικά κριτήρια που σχετίζονται με γεωπολιτικά και γεωστρατηγικά δεδομένα και στις τυπολογίες και στα αξιώματα που αφορούν την κρατοκεντρική διεθνή πολιτική.

Υπάρχουν λοιπόν προσανατολισμοί, μεταβλητές λίγο πολύ γνωστές, άλλες μεταβλητές μεγάλης κύμανσης, οι οποίες είναι δύσκολο να σταθμιστούν με ακρίβεια και σταθμίσεις και εκτιμήσεις ή ακόμη και μετρήσεις και προβλέψεις με όρους αντικειμενικών κριτηρίων.

Ένας πρώτος σημαντικός προσανατολισμός που κανείς εύκολα βλέπει είναι ότι το κεμαλικό κράτος μετεξελίχθηκε με τρόπο που ότι και να συμβεί κυριαρχεί πλέον η νέο-οθωμανική κοσμοθεωρία. Αυτό ήταν ήδη ευδιάκριτο στο «Στρατηγικό Βάθος» του Αχμέτ Νταβούτογλου όπου ολοφάνερα αφενός απέβλεπε στην διαιώνιση των ισχυρών κεμαλικών κρατικών δομών. Αφετέρου στον εμπλουτισμό του με ισλαμικές κοσμοθεωρίες που θα καθιστούσαν την Τουρκία το κύριο πλανητικό ισλαμικό κράτος. Ο Ερντογάν ως προς αυτά είναι πιο σκληρός από τον μέντορά του πρώην υπουργό Εξωτερικών και πρώην πρωθυπουργό του.

H αμερικανική στάση

Στο σημείο αυτό και επειδή αφορά τους προσανατολισμούς της αμερικανικής στρατηγικής στην περιφέρειά μας, κάνει λάθος όποιος νομίζει ότι οι ΗΠΑ αποφασίζουν με όρους ψυχοσύνθεσης του εκάστοτε προέδρου. Οι ΗΠΑ διαθέτουν βραχυχρόνια και ελάχιστα ή καθόλου γνωστά μεσοπρόθεσμα και μακροπρόθεσμα στρατηγικά σχέδια (contingency plans).

Εξαρχής, υποδέχθηκαν πολύ θετικά το νέο-οθωμανικό (δήθεν ήπιο) Ισλάμ. Το πρώτο ταξίδι του Ομπάμα στο εξωτερικό ήταν η Τουρκία και η ομιλία του φανερώνει πως εξαρχής έβλεπαν τους νέο-Οθωμανούς (κυρίως ως φιλοδυτικό ισλαμικό κράτος). Τόσο αυτός όσο και όλοι οι επόμενοι πρόεδροι και οι σύμβουλοί τους αδιάλειπτα υπογραμμίζουν τι σημαίνει για τις ΗΠΑ η γεωπολιτική θέση της Τουρκίας. Όπως δήλωσε πρόσφατα Αμερικανός αξιωματούχος, «η Τουρκία να είναι αγκυροβολημένη στις Δυτικές Συμμαχίες».

Όσον δε αφορά τον Τραμπ και τα στρατηγικά επιτελεία του εκτός της «καλής χημείας» που ειπώθηκε ότι έχει στις συναντήσεις του με τον Ερντογάν, είναι ολοφάνερος ο τρόπος με τον οποίο κινείται στην εξωτερική πολιτική: Όπως π.χ. με την Βόρειο Κορέα εφαρμόζει μεθόδους καρότου/ραβδιού, μέχρι να εκτιμήσει ότι πέτυχε το πιο εφικτό οπότε και προχωρεί σε αλλαγή στάσης που υπηρετεί τα υπέρτερα πλανητικά στρατηγικά συμφέροντα.

Ας κάνουμε μια εκτίμηση εντός αυτών των προσανατολισμών της αμερικανικής στρατηγικής: Μετά το αποτυχημένο πραξικόπημα (ποιοι το υποκίνησαν;) οι ΗΠΑ ψάχνουν για modus vivendi με τους νέο-Οθωμανούς. Δύσκολο αναμφίβολα. Ο Ερντογάν, τις ηγετικές ικανότητες του οποίου όποιος υποτιμήσει σφάλλει, επιδίδεται σε ένα στρατηγικό παίγνιο πάνω στους δύο δίσκους των πελατειακών σχέσεων.

Παραμονεύει για συναλλαγές

Δημιουργεί κόστος, όχι όμως, μέχρι στιγμής, δυσβάστακτο. Παραμονεύει, βασικά, για πελατειακές συναλλαγές, από τις οποίες θα αποκομίσει το μέγιστο κέρδος. Μεταξύ άλλων επιδιώκει:

• Πρώτον, διαιώνιση του νέο-οθωμανικού καθεστώτος, κάτι το οποίο ο ίδιος θεωρεί βέβαιο. Οι Αμερικανοί, βέβαια, είναι μάλλον σαφές ότι δεν θα απέκλειαν, εάν μπορούσαν να το επιτύχουν, να αντικατασταθεί ο Ερντογάν από ένα «ηπιότερο» νέο-Οθωμανό κυρίως γιατί γι’ αυτούς είναι πολύ σκληρός και απρόβλεπτος συνομιλητής.
• Δεύτερον, διασφάλιση ισχυρής περιφερειακή θέσης και ρόλου και εκπλήρωση συγκεκριμένων αναθεωρητικών στόχων στο Αιγαίο, στην Κύπρο και στα δυσκολότερα ανατολικά μέτωπα.
• Τρίτον, περιθώρια στρατηγικών ελιγμών με τρόπο που θυμίζει έντονα την ανάλογη αλλά όχι αντίστοιχη στάση του Ντε Γκολ, με την οποία οι Αμερικανοί τελικά, όταν το επέτρεψαν οι διεθνείς περιστάσεις, συμβιβάστηκαν.

Εδώ χρήζει να διατυπωθεί μια ακόμη εκτίμηση κόντρα στο συμβατικό ρεύμα νομικισμού και αντιλήψεων για τις ηγεμονικές πολιτικές που υποδηλώνουν άγνοια. Οι Αμερικανοί ως ηγεμονική δύναμη διαθέτουν βραχυπρόθεσμα, μεσοπρόθεσμα και μακροπρόθεσμα στρατηγικά σχέδια. Εάν για παράδειγμα εμείς αποτύχουμε να εφαρμόσουμε τις πρόνοιες του Διεθνούς Δικαίου της Θάλασσας με σίγουρες αρνητικές για την Ελλάδα προεκτάσεις στον ενεργειακό χάρτη της Μεσογείου, οι ΗΠΑ θα εντάξουν «καταλλήλως» τις δικές μας αποφάσεις στα μεσοπρόθεσμα και μακροπρόθεσμα εναλλακτικά σχέδια.

Το ίδιο και εάν με την Αθήνα απούσα οι Κύπριοι συρθούν σε νέους «ανανισμούς». «Η Κύπρος είναι μακριά», έλεγε η πλειοψηφία εδώ. Και κάποιες διπλωματικές κινήσεις της Αθήνας στο θέμα των εγγυήσεων όλα δείχνουν ότι εξέπνευσαν και ότι ξανάρχεται το «οι Κύπριοι αποφασίζουν οι ίδιοι να αυτοκτονήσουν και η Αθήνα θα συμπαρίσταται»!

SLPress



Οι απόψεις του ιστολογίου μπορεί να μην συμπίπτουν με τα περιεχόμενα του άρθρου

Νεότερη ανάρτηση Παλαιότερη Ανάρτηση