Η πτώση της κομματικής αυτοκρατορίας

• Γράφει ο Σταύρος Καλεντερίδης

Στη σύγχρονη πολιτική πραγματικότητα θεωρείται δεδομένη η ύπαρξη πολιτικών κομμάτων σε ένα πολιτικό σύστημα εκπροσώπησης. Τα πολιτικά κόμματα λειτουργούν διαχρονικά ως πολιτικές οντότητες μέσω των οποίων οι πολίτες μπορούν να οργανωθούν βάσει κοινών πολιτικών ή/και ιδεολογικών πεποιθήσεων και να διεκδικήσουν ή να επηρεάσουν την εξουσία.
Η προσφορά των πολιτικών κομμάτων στην ιστορία της ανθρωπότητας είναι αδιαμφισβήτη, όπως επίσης θεωρείται αδιαμφισβήτητο το γεγονός ότι τα κόμματα είναι αναπόσπαστο κομμάτι του σύγχρονου πολιτικού κόσμου. Αυτό βέβαια μπορεί να είναι αλήθεια στην περίπτωση ενός Ρεπουμπλικάνικου καθεστώτος, αλλά όχι ενός Δημοκρατικού. Στην περίπτωση του πρώτου, οι πολίτες εκλέγουν αντιπρόσωπους οι οποίοι αποφασίζουν για το κοινό συμφέρον. Στην δεύτερη, οι πολίτες αποφασίζουν οι ίδιοι για μείζονα θέματα που τους αφορούν και παίρνουν το μέλλον της ζωής και της χώρας στα χέρια τους. Η δεύτερη αυτή περίπτωση συνιστά το πολίτευμα της Δημοκρατίας, το οποίο συναντάται μερικώς και πολύ σπάνια στην σύγχρονη εποχή.
Η Δημοκρατία δεν είναι τα κόμματα. Η Δημοκρατία γεννήθηκε, άνθισε και επαναπροσδιορίστηκε απελευθερωμένη από κομματικές οργανώσεις. Υπάρχουν διάφορα φωτεινά παραδείγματα των επιτευγμάτων της Δημοκρατίας η οποία λειτούργησε υπεράνω και άνευ κομμάτων.

Στην αρχαία Αθήνα ο Περικλής ήταν από τους σπουδαιότερους ηγέτες της δημοκρατικής πόλης-κράτους. Ο ίδιος, αν και είχε αμέτρητους ακόλουθους καθώς και πολλούς πολιτικούς συμμάχους που χρησιμοποιούσε για να ασκήσει την επιρροή του στην πόλη, δεν ανήκε σε κάποιο πολιτικό κόμμα (οι Δημοκρατικοί αποτελούσαν ιδεολογική ομάδα που υποστήριζε μια συγκεκριμένη μορφή πολιτεύματος και όχι κομματικό μηχανισμό). Αντίθετα, η πολιτική του ισχύς πήγαζε από το ήθος του, από το γεγονός ότι ήταν ιδιαίτερα δημοφιλής και από τα καθήκοντά του ως εκλεγμένος και διακεκριμένος στρατηγός της Αθήνας. Ο Χρυσός Αιώνας που ακολούθησε για την πόλη, αποδεικνύει ότι η παρουσία και λειτουργία πολιτικών κομμάτων δεν είναι υποχρεωτική για την πρόοδο μιας Δημοκρατίας.

Αντίστοιχα, το Κογκρέσο της Φιλαδέλφειας στις Αμερικανικές αποικίες δεν ήταν οργανωμένο βάσει κομματικών πεποιθήσεων ή μηχανισμών. Τα μέλη του περιοριζόντουσαν στο να εκπροσωπούν την θέληση των 13 αποικιών και όχι τις προσωπικές φιλοδοξίες κάποιων κομματικών ηγετών. Ο George Washington κράτησε ένα κράτος ενωμένο απέναντι σε μια εχθρική διεθνή κοινότητα και έναν Αγγλο-Γαλλικό πόλεμο ο οποίος απειλούσε να σύρει τις νεοσυσταθείσες Η.Π.Α. σε πλήρη εμπλοκή. Ο πρώτος πρόεδρος των Η.Π.Α. αντιμετώπισε αυτές τις πιέσεις έναντι αναπτυσσόμενων κομματικών δυνάμεων στο εσωτερικό της χώρας τους. Ως αποτέλεσμα, οι Η.Π.Α. εξήλθαν αλώβητες και ικανές να αντιμετωπίσουν από θέση ισχύος την αποδυναμωμένη Ευρώπη.

Αρκεί κάποιος να μελετήσει την σημερινή διεθνή σκηνή για να παρατηρήσει αντίστοιχα φαινόμενα. Οι περιπτώσεις όπου κράτη αποτυγχάνουν (πολιτικά ή/και οικονομικά) λόγω του νεποτισμού και της διαφθοράς που αποτελούν αναπόσπαστα δομικά στοιχεία και χαρακτηριστικά των κομμάτων, αυξάνονται συνεχώς. Η προφανής περίπτωση είναι σαφώς αυτή της Ευρώπης. Ολόκληρη η ήπειρος χαρακτηρίζεται από την παντοδυναμία των κομμάτων στην πολιτική ζωή των χωρών και έχει οδηγηθεί σε μικρότερο ή μεγαλύτερο βαθμό, στο παρελθόν ή ακόμα και τώρα, σε πολιτικά αδιέξοδα. Επιπλέον, η απάθεια των πολιτών για τα κόμματα και την πολιτική ζωή είναι μεγαλύτερη σήμερα όσο ποτέ. Για παράδειγμα, στην Ιρλανδία, ως αποτέλεσμα της αποδοκιμασίας του κόσμου λόγω της εξελισσόμενης οικονομικής κρίσης, ο Πρωθυπουργός Brian Cowen πολύ πρόσφατα αναγκάστηκε να παραιτηθεί από ηγέτης του κόμματός του. Ο Ιρλανδικός λαός νοιώθει πλέον παγιδευμένος σε πολιτικο-κομματικές επιλογές οι οποίες δεν τον εκπροσωπούν. Αντίσχοιχα παραδείγματα υπάρχουν σε όλη την ήπειρο γενικότερα, και συγκεκριμένα σε όλη την Ευρωπαϊκή Ένωση. Η Ε.Ε. έχοντας υιοθετήσει τα κομματικά μοντέλα των κυρίαρχων κρατών μελών της, έχει ορίσει τον εαυτό της ως ένα βραδυκίνητο οργανισμό ο οποίος ξεψυχά από την έλλειψη οράματος και συναίνεσης των πολιτών. Το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο είναι ίσως η σημαντικότερη απόδειξη αυτής της νέας τάσης κομματικής απαξίωσης, αφού η συμμετοχή στις ευρωεκλογές του 2009 ήταν πιο μικρή από ποτέ. Αυτό βέβαια δεν θα έπρεπε να αποτελεί έκπληξη, αν αναλογιστεί κανείς το γεγονός ότι οι απλοί πολίτες της Ένωσης δεν γνωρίζουν τον σαφή ρόλο του οργάνου αυτού (όπως επίσης και πολλοί ευρωβουλευτές). Η απαξίωση είναι επίσης αποτέλεσμα της κομματικοκρατούμενης νοοτροπίας που έχει υιοθετηθεί για τη διεξαγωγή ευρωεκλογών, όπου ουσιαστικά οι πολίτες καλούνται από τους τοπικούς αρχηγούς κομμάτων να ψηφίσουν το εθνικό τους κόμμα, χωρίς αυτό βέβαια να έχει κάποια σχέση με την πολιτική πραγματικότητα στο Ευρωκοινοβούλιο (οι εθνικοί τοπικοί άρχοντες δεν έχουν καμμία ουσιαστική εξουσία στο εν λόγω σώμα). Τέλος, αδιαμφισβήτητο παράδειγμα της νέας αυτής τάσης αποτελούν τα διάφορα δημοψηφίσματα των δυτικών ευρωπαϊκών χωρών (Δανία, Φινλανδία, Ιρλανδία, Σουηδία, Γαλλία, Ολλανδία), όπου στην ουσία καταψηφίστηκε ξεκάθαρα το σύνολο των πολιτικών δυνάμεων και κομμάτων στις εν λόγω χώρες, που πήρε θέση υπέρ των Ευρωπαϊκών αυτών δημοψηφισμάτων.

Οι Η.Π.Α. παραμένουν μέχρι σήμερα οι πρωτοπόροι των δυτικών πολιτικών μοντέλων και προτύπων. Στην περίπτωση των Η.Π.Α., η μόδα της «πτώσης» των κομμάτων είναι ήδη πραγματικότητα. Συγκρεκριμένα, τα δύο μεγάλα κόμματα φαίνονται ανίκανα να διαχειριστούν τα πολιτικά κεφάλαια της χώρας και γι’ αυτό το λόγο είτε δημιουργούν, είτε αναγκάζονται να δώσουν χώρο και πολιτική δύναμη σε πολιτικές ομάδες πολιτών. Από τη μία οι Δημοκρατικοί, όντας ανάξιοι να διαχειριστούν την επικράτησή τους στο Κογκρέσο από το 2006, ανάγκασαν τον Barack Obama να προχωρήσει στη δημιουργία προοδευτικού κινήματος εθελοντών πολιτών με την ονομασία Organizing for America (OFA). Είναι γεγονός, ότι ήταν το κίνημα αυτό το οποίο οδήγησε τους Δημοκρατικούς στις μεταρρυθμιστικές τους νίκες (Υγεία, Οικονομία) και όχι το Δημοκρατικό κόμμα. Αντίστοιχα, το Ρεπουμπλικάνικο κόμμα φάνηκε ανίσχυρο να αντιδράσει στο ανερχόμενο Tea Party Express Movement, και παραχώρησε πολιτική ισχύ στο εν λόγω κίνημα. Το Tea Party επέβαλλε πολλούς από τους Ρεπουμπλικάνους υποψηφίους στις εκλογές του 2010, τις περισσότερες φορές ενάντια στη θέληση του Ρεπουμπλικανικού κόμματος (το οποίο κάποιες φορές υποστήριξε ξεχωριστό δικό του υποψήφιο!), και κέρδισε μεγάλες εκλογικές νίκες, εν αντιθέσει με τους «καθαρόαιμους» πολιτικούς υποψηφίους του Ρεπουμπλικάνικου κόμματος.

Σημαντικότερη όμως απόδειξη της νέας αυτής «μόδας» έναντι των κομμάτων είναι η επανάσταση των «Υακίνθων» στην Τυνησία, στις αρχές του 2011, η οποία οδήγησε στην παραίτηση του επί 23 χρόνια δικτάτορα Ben Ali και στη διαφυγή του στη Σαουδική Αραβία. Όπως έχουν ήδη αναφέρει τα διεθνή ειδησεογραφικά πρακτορεία, οι διαδηλώσεις που οδήγησαν στις εξελίξεις αυτές δεν καθοδηγήθηκαν από κανένα κόμμα. Αντίθετα, ήταν διαδηλώσεις των πολιτών της Τυνισίας όπου συνειδητοποίησαν ότι το «φτιαχτό» πολιτικό-κομματικό σύστημα του Ben Ali δεν ήταν πλέον χρήσιμο και λειτουργικό γι’ αυτούς και για τη χώρα τους. Στο ίδιο κλίμα, και κατά τη διάρκεια σύνταξης αυτού του άρθρου, έχουν ήδη ξεκινήσει αντίστοιχες διαδηλώσεις σε Ιορδανία και Αίγυπτο. Και στις δύο περιπτώσεις οι δυτικόφιλες πολιτικές ηγεσίες (ένας βασιλιάς και ένας δικτάτορας) έχουν ήδη προβεί σε πολιτικές παραχωρήσεις για την αποφυγή περαιτέρω διαμαρτυριών. Στην περίπτωση της Αιγύπτου, μάλιστα, η οποία διαφαίνεται ως η πιο σοβαρή, διεθνείς ρεπόρτερ και ακαδημαϊκοί επισημαίνουν πως οι τωρινές διαδηλώσεις είναι οι πρώτες στην ιστορία της Αραβικής Δημοκρατίας που δεν υποκινήθηκαν από κάποιο πολιτικό κόμμα.

Παρατηρούμε λοιπόν, ότι ενώ η Βόρειος Αφρική και η Μέση Ανατολή διψούν για την πολιτική τους αναγέννηση, τα κόμματα διαφαίνονται κατώτερα των περιστάσεων και ανίκανα να ανταπεξέλθουν στην θέληση των πολιτών, με αποτέλεσμα οι πολίτες να τα αγνοούν και να οργανώνονται μόνοι τους (μέσω Facebook και λοιπών social media) για να πάρουν την μοίρα και την τύχη στα χέρια τους.

Διακρίνεται συνεπώς, μία πραγματική πολιτική τάση και ανάγκη υπέρβασης και παραγκωνισμού των πολιτικών κομμάτων, έτσι ώστε να μπορέσουν οι πολίτες να επιφέρουν ουσιαστικές και άμεσες αλλαγές στη ζωή και τη χώρα τους. Μία τάση η οποία ξεκίνησε σαφώς από τον δυτικό κόσμο (Η.Π.Α. και Ευρώπη) και φαίνεται τώρα πως αποκτά προεκτάσεις και σε άλλες ηπείρους (Αφρική, Ασία).

Ως συμπέρασμα, μπορούμε να πούμε ότι η νέα τάση αυτή δεν θα έπρεπε να ξαφνιάζει κανέναν. Χρειάζεται μόνο να αναλογιστεί κανείς τη σύγχρονη καταστροφική επιρροή των κομμάτων στις ζωές των πολιτών για να εξηγήσει το φαινόμενο αυτό. Διαφθορά, ανικανότητα, εθνική προδοσία, πολιτική αδαημοσύνη, υποβάθμιση/έλεγχος των Μ.Μ.Ε., υποβάθμιση του κοινωνικού επιπέδου/κουλτούρας, ελεγχος/εκμετάλλευση των νέων και των εργαζομένων (μέσω των συνδικαλιστικών οργανώσεων), είναι μέρος μόνο των αρνητικών επιπτώσεν των κομμάτων.

Τέλος, αναλογιζόμενοι ότι η μονοπώληση της πολιτικής εξουσίας, ζωής και συμμετοχής από τα κόμματα είναι ίσως το σημαντικότερο συστημικό πρόβλημα στην σύχρονη Ελληνική πραγματικότητα, καλούμε τους δημιουργικούς πολίτες της ανερχόμενης Ελληνικής Κοινωνίας των Πολιτών να αποφασίσουν να οργανωθούν –όχι κομματικά ή ιδεολογικά, αλλά παραγωγικά και θεματικά για κοινά προβλήματα και ανάγκες, και να επιφέρουν ουσιαστική και μόνιμη αλλαγή στις ζωές τους και τη χώρα μας.

Νεότερη ανάρτηση Παλαιότερη Ανάρτηση