Η μετάβαση σε μια νέα γεωπολιτική τάξη

Ζούμε σε μια ιστορική καμπύλη. Δυο αιώνες δυτικής ηγεμονίας, πλησιάζουν στο τέλος τους. Η ιστορία ξετυλίγεται μέσα από κάποια ξερά οικονομικά στατιστικά στοιχεία. Την επόμενη χρονιά, όπως και φέτος, οι οικονομίες των αναδυόμενων κρατών (Κίνα, Ινδία, Βραζιλία, Τουρκία, Ινδονησία, κλπ) θα σημειώσουν ανάπτυξη 8% και παραπάνω. Τα καταχρεωμένα κράτη της Δύσης, θα παλέψουν για μια ανάπτυξη της τάξης του 2%. Η κατάσταση είναι ήδη διαμορφωμένη. Ο διαχωρισμός του πλανήτη είναι πλέον μεταξύ όσων αναπτύσσονται αργά, και όσων αναπτύσσονται γρήγορα.

Το ίδιο προσαρμόζεται και η γεωπολιτική ισορροπία. Η Κίνα προβάλλει αξιώσεις στην ανατολική Ασία. Η Ινδία κατασκευάζει ναυτικό μακράς εμβέλειας (blue-water). Η Τουρκία και η Βραζιλία, από περιφερειακές δυνάμεις μεταμορφώνονται σε παγκόσμιες. Η Ινδονησία παίζει μεταξύ Ουάσιγκτον και Πεκίνου. Η Ευρώπη αντιμετωπίζει την ασημαντότητα. Και η Αμερική βρίσκεται μεταξύ ενός διογκωμένου ελλείμματος, και ενός πολιτικού αδιέξοδου.

Οι προβλέψεις για το τέλος της αμερικανικής κυριαρχίας είναι ακόμη πρώιμες. Παρά τα προβλήματα που αντιμετωπίζουν, οι ΗΠΑ παραμένουν το μόνο κράτος που μπορεί να επιβάλλει τον εαυτό του σε ολόκληρη την υφήλιο. Μια από τις λιγότερο προβεβλημένες περιπτώσεις του 2010, είναι η επιστροφή της Αμερικής στην Ασία. Χωρίς να πτοηθούν από το Πεκίνο, ή από τη «θανατηφόρα» απρόβλεπτη στάση της Β. Κορέας, οι γείτονες της Κίνας ζητούν τη προστασία της Αμερικής.

Οι διαρροές των διπλωματικών εγγράφων είναι βασικά κολακευτικές για τις ΗΠΑ. Η επιδίωξη των εθνικών συμφερόντων των ΗΠΑ, τις περισσότερες φορές ταυτίζεται με το συμφέρον των υπολοίπων λαών. Από την άλλη, οι διαρροές της WikiLeaks αποδεικνύουν την ανεπάρκεια των ΗΠΑ ως υπερδύναμη. Μας δείχνουν πως η άνευ προηγουμένου ισχύς που διαθέτει, καθιστά την Αμερική ανήμπορη να επιβάλλει τις λύσεις της στα καυτά σημεία του πλανήτη. Πριν λίγες ημέρες είδαμε τον Benjamin Netanyahu να διαλύει κυριολεκτικά τα σχέδια του Ομπάμα για ειρήνευση στη Μ. Ανατολή.

Οι νέες αναδυόμενες δυνάμεις, βρίσκονται σε μια φάση κατά την οποία θέλουν να απολαμβάνουν τα καλά της δύναμής τους, χωρίς να επωμίζονται ευθύνες. Η Κίνα, για παράδειγμα, είναι σαν τον πιτσιρικά που μόλις ανακάλυψε ότι διαθέτει τη σωματική ρώμη ενός ενήλικα. Η Ινδία απαιτεί σεβασμό λόγω της νέας της θέσης, αλλά αρνείται να παραιτηθεί από τον παλιό της ρόλο ως αδέσμευτη. Η Τουρκία κοιτάει προς Δυσμάς και προς Ανατολάς, αλλά ακόμη δεν μπορεί να ισορροπήσει τις νέες φιλοδοξίες της για ηγεσία στον ισλαμικό κόσμο, με τις παλιές της εξαρτήσεις στον ευρωατλαντικό χώρο.

Η Ευρώπη είναι σε άσχημη κατάσταση. Αυτό που ξεκίνησε ως κρίση του ιδιωτικού τραπεζικού συστήματος, κατέληξε σε κρίση δημόσιου χρέους. Η ευρωζώνη πολιορκείται από τις χρηματαγορές. Η απειλή όμως είναι πολιτική. Το σοκ της υποτίμησης της έναντι της ανερχόμενης Ασίας, συνδυάζεται με τον πολιτικό αντίκτυπο που ανέκυψε πριν από 20 χρόνια με τη πτώση του τοίχους.

Μια ενωμένη πλέον, και χωρίς ενοχές εθνικιστική Γερμανία, έχει φέρει τα πάνω κάτω στην ευρωπαϊκή ισορροπία. Η ΕΕ λειτουργούσε όταν την ηγεσία της μοιράζονταν η Γαλλία και η Γερμανία. Τώρα όμως, το Βερολίνο θέλει να ηγείται. Το ευρώ μπορεί να σωθεί, δεν είναι σίγουρο όμως αν υπάρχει γενικός ενθουσιασμός για μια γερμανική Ευρώπη. Όσο για τη Βρετανία, ο φρέσκος πρωθυπουργός της, μάλλον δεν ενδιαφέρεται καθόλου για οτιδήποτε αφορά σε εξωτερική πολιτική.

Η Ιαπωνία είναι παγιδευμένη σε μια διαρκή άρνηση. Προτιμά να βλέπει τους πρωθυπουργούς της να εναλλάσσονται παρά να αρχίσει να διαμορφώνει μια στρατηγική αντίδραση στους νέους κινδύνους της ανατολικής Ασίας.

Η Ρωσία αυτοχαρακτηρίζεται ανερχόμενη δύναμη. Πρόκειται όμως για μια χώρα σε πτώση, παγιδευμένη στο παρελθόν. Για λόγους εσωτερικής κατανάλωσης και δημιουργίας εντυπώσεων στο εξωτερικό, οι Ρώσοι ηγέτες συνεχίζουν να προσποιούνται πως ο εχθρός βρίσκεται στη Δύση. Όπως το βλέπουν, η εθνική τους περηφάνια απαιτεί να στέκονται όρθιοι απέναντι την Ευρώπη και στην Αμερική. Οι ουσιαστικοί κίνδυνοι όμως, έχουν να κάνουν με την εγγενή διαφθορά, τη δημογραφική παρακμή, και μια οικονομία που βασίζεται ακόμη στην εξαντλημένη ενέργεια. Κατά τα άλλα, οι στρατηγικές προκλήσεις προέρχονται από τον ισλαμικό εξτρεμισμό, και το ενδεχόμενο η Κίνα και η Ινδία να επεκτείνουν τα σύνορά τους εις βάρος των αραιοκατοικημένων ανατολικών περιοχών της Ρωσίας. Τα μακροπρόθεσμα συμφέροντα της Ρωσίας απαιτούν περισσότερη συνεργασία με τη Δύση. Ο Dmitry Medvedev το αντιλαμβάνεται, ο Vladimir Putin όχι.

Ο εύκολος τρόπος για να περιγράψουμε το νέο γεωπολιτικό σκηνικό είναι να το δούμε σαν έναν αγώνα μεταξύ Ανατολής και Δύσης. Μεταξύ των δυτικών φιλελεύθερων δημοκρατιών και των ανατολικών αυταρχικών οικονομιών της αγοράς. Αυτή όμως η περιγραφή δεν λαμβάνει υπόψη τη σύνθετη πραγματικότητα. Η Ρωσία και η Κίνα, για παράδειγμα, κάνουν τα πάντα για να μη πετύχει μια μόνιμη θέση στο Συμβούλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ η Ινδία. Και η Ινδία ανησυχεί ιδιαίτερα για τη στρατιωτική ανάπτυξη της Κίνας.

Μια πιο αισιόδοξη θέαση του νέου κόσμου, θέλει την ομάδα G20 να αποτελεί όργανο δημιουργίας μιας ευρύτερης συναίνεσης όσον αφορά στη συνεργασία Ανατολής-Δύσης, και Βορρά- Νότου. Σε αυτόν τον τομέα υπάρχει μια κάποια αισιοδοξία, που όμως δεν υπάρχει όσον αφορά σε ζητήματα ασφάλειας και εξωτερικής πολιτικής.

Τα ανερχόμενα έθνη βάζουν την εθνική τους υπόσταση και ισχύ πάνω από τους διεθνείς κανόνες, και τη αυτοδιάθεση πάνω από τη συνεργασία. Η μετάβαση σε μια νέα τάξη θα χαρακτηρισθεί από μεγαλύτερη ανταγωνιστικότητα παρά συνεργασία. Η αλληλεξάρτηση θα δοκιμαστεί. Οι καιροί θα είναι δύσκολοι. Και είναι κρίμα που το μεγαλύτερο μέρος της Δύσης, το μόνο που κάνει είναι να κρύβεται κάτω από τα παπλώματα.

S.A.-Financial Times

Νεότερη ανάρτηση Παλαιότερη Ανάρτηση