Παγιδευμένοι στη "Εuroland"

• Του Takatoshi Ito

TOKIO -- Η ευρωζώνη μερικές φορές αποκαλείται "Euroland" από τους Αμερικανούς και μερικούς Ασιάτες. Και αφού η λέξη ηχεί κάπως σαν την "Disneyland", είναι σίγουρα χαρακτηρισμός μάλλον σατυρικός παρά χρηστικός.
Από τότε που πρωτοέγινε η πρόταση για ένα ενιαίο νόμισμα για την Ευρώπη, οι σκεπτικιστές -- κυρίως Αμερικανοί -και οι υποστηρικτές - κυρίως Ευρωπαίοι- συμμετείχαν σε έντονο δημόσιο διάλογο για τις οικονομικές προϋποθέσεις, τα οφέλη για τα κράτη-μέλη, και την πολιτική σκοπιμότητα του κοινού νομίσματος.
Ασιάτες οικονομολόγοι που τάσσονταν υπέρ της περιφερειακής ολοκλήρωσης στην Ασία παρακολούθησαν τον διάλογο αυτό με έντονο ενδιαφέρον, δεδομένου ότι το ρήγμα μεταξύ των δύο πλευρών δεν προέρχονταν από διαφορές σε επίπεδο οικονομικής φιλοσοφίας, όπως αυτό των "κεϋνσιανιστών εναντίον των νεοκλασσικών" ή των "φιλελεύθερων εναντίον των συντηρητικών," αλλά από διαφορές σε επίπεδο γεωγραφικό και διατλαντικό.
Αμερικανοί οικονομολόγοι, με επικεφαλής τον Martin Feldstein, υποστήριξαν κατά καιρούς ότι οι οικονομίες της ευρωζώνης είναι πολύ ετερόκλητες, με πολλές θεσμικές διαφορές και με υπερβολική "δυσκαμψία" όσον αφορά την αγορά εργασίας για να σχηματίσουν μια ιδανική νομισματική ζώνη.
Επιπλέον, μια κοινή νομισματική πολιτική που συνδυάζεται με μια ανεξάρτητη φορολογική πολιτική είναι καταδικασμένη να αποτύχει: η πρώτη προκαλεί αύξηση του δείκτη ανεργίας στις ασθενέστερες οικονομίες, αφού το επιτόκιο αντικατοπτρίζει τους μέσους δείκτες της ευρωζώνης (με τους υψηλότερους δείκτες να σημειώνονται στη Γερμανία και τη Γαλλία), αλλά διατηρεί το κόστος δανεισμού σε αρκετά χαμηλά επίπεδα, ώστε να είναι σε θέση οι κυβερνήσεις των ασθενέστερων χωρών να πληρώνουν για όποιες φορολογικές ατασθαλίες.
Οι ευρωοραματιστές επιμένουν ότι το ενιαίο νόμισμα είναι πράγματι αποτέλεσμα μιας ισχυρής πολιτικής βούλησης για την εξασφάλιση "αιώνιας ειρήνης" στην Ευρώπη. Αν και η ζώνη του ευρώ δεν πληρούσε τις απαραίτητες οικονομικές προϋποθέσεις σε πρώτη φάση, πίστευαν ότι οι οικονομικές μεταβλητές θα συνέκλιναν αργότερα. Στις χώρες με εργατικό δυναμικό μεσαίου εισοδήματος και χαμηλά ημερομίσθια θα παρατηρούνταν γρηγορότερος ρυθμός ανάπτυξης και υψηλότερο ποσοστό πληθωρισμού. Παράλληλα, το Σύμφωνο Σταθερότητας και Ανάπτυξης θα διασφάλιζε τη δημοσιονομική πειθαρχία.
Η πρώτη δεκαετία της ευρωζώνης χαρακτηρίστηκε από ευημερία και οι ευρωοραματιστές έμοιαζαν να έχουν κερδίσει τη μάχη. Στις χώρες της ευρωζώνης παρατηρήθηκαν σχετικά υψηλοί δείκτες ανάπτυξης, υπήρξε σύγκλιση στο κατά κεφαλήν εισόδημα και στα επίπεδα τιμών και τα spreads των επιτοκίων μειώθηκαν, με μόνο κάποιες μικρές περιστασιακές "αναταράξεις" στις αγορές.
Αρκετές χώρες εντάχθηκαν επιτυχώς στην ευρωζώνη μετά από δημοσιονομικές και νομισματικές μεταρρυθμίσεις. Άλλες περιμένουν τη σειρά τους. Το ευρώ έχει καταστεί το δεύτερο σημαντικότερο νόμισμα στον διεθνή χρηματοοικονομικό τομέα. Οι Ασιάτες παρακολούθησαν την ελληνική κρίση του πρώην "εύρωστου" ευρώ με ψυχραιμία και με μια αίσθηση δικαίωσης. Το 1997, πολλοί Ασιάτες θεωρούσαν ότι οι κερδοσκοπικές επιθέσεις που δέχονταν τότε τα ασιατικά νομίσματα ήταν αδικαιολόγητες, με τον πρωθυπουργό της Μαλαισίας Mahathir Mohamad να ηγείται της μάχης εναντίον των κερδοσκόπων.
Αμέσως μετά το ξέσπασμα της κρίσης, οι Ασιάτες αποφάσισαν να ιδρύσουν το Ασιατικό Νομισματικό Ταμείο, το οποίο θα βοηθούσε οποιαδήποτε χώρα που στο μέλλον ίσως να πλήττονταν από μια κρίση, παρέχοντάς της μαζική ενίσχυση ρευστότητας.
Η ίδια η ανακοίνωση της δημιουργίας του ταμείου είχε ως στόχο να αποτρέψει κερδοσκοπικές επιθέσεις. Ωστόσο, το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο και οι Ηνωμένες Πολιτείες απέρριψαν την ιδέα. Τώρα οι Ευρωπαίοι δημιουργούν το Ευρωπαϊκό Νομισματικό Ταμείο -ονομασία που ίσως να προκαλεί δυσφορία στους Ευρωπαίους πολίτες- σε συνεργασία με το ΔΝΤ.
Το 1997, όμως, η ανακοίνωση ενός προγράμματος του ΔΝΤ (με διμερή περιφερειακή στήριξη), δεν στάθηκε αρκετή για να κατευνάσει τις αγορές στη Νότια Κορέα και την Ινδονησία. Τελικά, η Νότια Κορέα σώθηκε με αναγκαστικές συντονισμένες αναχρηματοδοτήσεις των δανείων ξένων τραπεζών -γιατί, αλήθεια, δεν δοκιμάζουν να κάνουν το ίδιο στην Ελλάδα;- ενώ αντίθετα στην Ινδονησία κατέρρευσε το χρηματοπιστωτικό σύστημα, επειδή η χώρα δεν μπόρεσε να τηρήσει ένα μεγάλο μέρος των όρων που είχε θέσει το ΔΝΤ. (Η νέα, πιο ήπια εκδοχή του ΔΝΤ έχει υποσχεθεί να μην θέσει τόσο σκληρούς όρους για την Ελλάδα.) Δύο διαφορές μεταξύ της κρίσης της Ασίας του 1997 και της τωρινής ελληνικής κρίσης ξεχωρίζουν ιδιαίτερα. Η μία αφορά το ποιός ακριβώς χρειάστηκε τον δανεισμό.
Στην Ελλάδα, το πρόβλημα αφορά το δημόσιο έλλειμμα, ένα μεγάλο μέρος του οποίου απέκρυψαν οι αρχές εδώ και χρόνια, ενώ το πρόβλημα στην Ασία ήταν το ανεξέλεγκτο χρέος του ιδιωτικού τομέα.
Η δεύτερη διαφορά αφορά το καθεστώς της συναλλαγματικής ισοτιμίας. Οι ΗΠΑ, το ΔΝΤ και άλλοι είχαν ενθαρρύνει τις χώρες της Ασίας να ενισχύσουν την ευελιξία των συναλλαγματικών ισοτιμιών. Η υποτίμηση που ακολούθησε την κρίση συνέβαλε στην επιτάχυνση την ανάκαμψης με την αύξηση των εξαγωγών. Παρεπιπτόντως, δεδομένου ότι η υποτίμηση είναι ένα βασικό εργαλείο για την επίτευξη γρήγορης οικονομικής ανάκαμψης, γιατί δεν γίνεται πρόταση στην Ελλάδα να αποχωρήσει από την ευρωζώνη; Άλλωστε, με την παραμονή στη ζώνη του ευρώ, η ταχεία ανάκαμψη μέσω μιας αύξησης των εξαγωγών θα ήταν στην περίπτωση της Ελλάδας αδύνατη.
Ο μόνος άλλος τρόπος να επιτευχθεί η απόσβεση με ρεαλιστικούς όρους είναι μέσω μαζικού αποπληθωρισμού των εγχώριων τιμών, σε συνδυασμό με μια σοβαρή ύφεση. Εξάλλου, όλα τα διαρθρωτικά προβλήματα της Ελλάδας -το αναποτελεσματικό φορολογικό σύστημα, ο μεγάλος αριθμός δημοσίων υπαλλήλων που έχουν επιπρόσθετες αποδοχές με τη μορφή επιδομάτων και δώρων, αλλά και γενναιόδωρες συνταξιοδοτικές παροχές- δεν μπορούν να εξακολουθούν να υπάρχουν στα πλαίσια της ευρωζώνης.
Η επίλυσή τους θα είναι εξαιρετικά δύσκολη, αλλά αν δεν επιλυθούν αυτά τα προβλήματα στην Ελλάδα και στα άλλα προβληματικά μέλη της ευρωζώνης, τότε αυτές ακριβώς οι χώρες θα ακολουθήσουν το ίδιο μονοπάτι με την Ελλάδα. Στην περίπτωση αυτή, ακόμη και το Ευρωπαϊκό Νομισματικό Ταμείο ίσως να αποδειχθεί ανίκανο να σώσει την κατάσταση, διότι όσοι τώρα παίζουν το ρόλο του σωστικού συνεργείου θα γίνουν αυτοί που θα χρειάζονται διάσωση.
Οποιαδήποτε οικονομική κρίση μοιάζει με κρίση ρευστότητας για εκείνους που την βιώνουν ή δεν απέχουν πολύ από την εστία της κρίσης. Αντίθετα, η ίδια κρίση μοιάζει με μια κρίση φερεγγυότητας για εκείνους που είναι γεωγραφικά απομακρυσμένοι. Και οι κρίσεις επαναλαμβάνονται σε διάφορες περιοχές, και προκαλούνται, κατά έναν εντυπωσιακό τρόπο, με παρόμοιες οικονομικές και χρηματοδοτικές μεθόδους, αν και διαφέρουν οι λεπτομέρειες.
Όπως έγραψαν η Carmen Reinhart και ο Rogoff Ken, όλοι όσοι επηρεάζονται από μια οικονομική κρίση σκέφτονται: "Αυτή τη φορά τα πράγματα είναι διαφορετικά". Ωστόσο, η τροπή που πήρε η κρίση στην Ελλάδα διαφέρει από την ασιατική κρίση. Οι Ευρωπαίοι έχουν τώρα ένα περιφερειακό Νομισματικό Ταμείο, το οποίο οι Ασιάτες ήθελαν, αλλά δεν τους επέτρεψαν να φτιάξουν.
Η πολιτική βούληση για την προστασία του ευρώ είναι ισχυρή - ίσως αρκετά ισχυρή ώστε να παρακάμψει τους όποιους ανασταλτικούς παράγοντες ψυχολογικής ή ηθικής φύσης. Η διατήρηση της ευρωζώνης, ανεξάρτητα από το κόστος, έγινε η μόνη βιώσιμη λύση για την Ευρώπη μετά την υιοθεσία του ενιαίου νομίσματος.
Έτσι, καθώς η "Euroland" κινδυνεύει να διαμελιστεί λόγω της κρίσης στην Ελλάδα, οι οικονομολόγοι θυμούνται την αινιγματκή τελευταία γραμμή από τους στίχους του ποπ τραγουδιού της δεκαετίας του '70 "Hotel California" από τους Eagles: «Μπορείτε να φύγετε από το ξενοδοχείο οποιαδήποτε στιγμή θέλετε, αλλά δεν μπορείτε ποτέ να φύγετε για πάντα". Αυτός ο στίχος έρχεται στο νου καθώς η Γερμανία και η Ελλάδα αναλογίζονται από κοινού την τύχη τους. Οι ανησυχίες τους θα είναι ένα μάθημα για τους Ασιάτες που σχεδιάζουν μια ακόμη πιο ουσιαστική οικονομική ολοκλήρωση, με τη μορφή ενός κοινού νομίσματος.

*Ο Takatoshi Ito, καθηγητής οικονομικών στο Πανεπιστήμιο του Τόκιο, είναι πρώην αναπληρωτής υφυπουργός οικονομικών της Ιαπωνίας για διεθνή ζητήματα και σύμβουλος στο Τμήμα Ερευνών του ΔΝΤ.

Ευχαριστούμε το http://www.thebenche.com/ για την φωτογραφία

Η μετάφραση του πρωτότυπου κειμένου έγινε από την μεταφραστική ομάδα του ιστολογίου

Νεότερη ανάρτηση Παλαιότερη Ανάρτηση