Η νέα τάξη πραγμάτων γύρω από την Κύπρο

• "...η Κύπρος καλείται να προχωρήσει προς μία στρατηγική η οποία να συμπεριλαμβάνει την προώθηση μιας ισχυρής οικονομίας, την ανάκτηση της ηθικής της υπεροχής και τη δημιουργία συμμαχιών με τρόπο που θα ενισχύουν την ελεύθερη Κύπρο και μεταγενέστερα να δημιουργούν προϋποθέσεις ανάκτησης της ακεραιότητας και της ανεξαρτησίας της Μεγαλονήσου..."

Του Ανδρέα Θεοφάνους*
Διαχρονικά το περιφερειακό και ευρύτερο διεθνές περιβάλλον επηρεάζει την πορεία μίας χώρας, ιδιάιτερα μιας μικρής χώρας στον πυρήνα μιας γεωπολιτικά ιδιαίτερα ευαίσθητης περιοχής. Όταν το 1878 οι Βρετανοί ήλθαν στην Κύπρο ως αποτέλεσμα συγκλονιστικών εξελίξεων στα Βαλκάνια γύρω από το Ανατολικό Ζήτημα οι Κύπριοι κοιμήθηκαν το βράδυ της 3ης Ιουνίου ως Οθωμανοί υπήκοοι και ξύπνησαν την επομένη υπήκοοι της βρετανικής αυτοκρατορίας.
Και σήμερα το περιφερειακό και διεθνές περιβάλλον διαφοροποιείται με τρόπο που δεν αφήνει καμία χώρα ανεπηρέαστη. Γι΄ αυτό θα πρέπει να έχουμε επαρκή κατανόηση των δεδομένων καθ’ ότι λανθασμένες αποφάσεις ή/και ανεπαρκείς χειρισμοί συνεπάγονται σοβαρό κόστος.
Πριν 20 περίπου χρόνια έλαβε χώρα μια ριζοσπαστική αλλαγή με το τέλος του ψυχρού πολέμου και την ανάδυση των ΗΠΑ ως της μόνης υπερδύναμης. Μετά την 11η Σεπτεμβρίου 2001 και τα άλλα γεγονότα που ακολούθησαν διαφοροποιήθηκαν και πάλιν τα δεδομένα σε περιφερειακό και διεθνές επίπεδο και αναδείχθηκαν νέες τάσεις. Αρκετοί αναλυτές έχουν τονίσει ότι ο τρόπος που οι ΗΠΑ διαχειρίσθηκαν διάφορα ζητήματα στέρησε από τη χώρα την ευκαιρία να έχει μια μεγάλη περίοδο αδιαμφισβήτητης αμερικανικής ηγεμονίας. Σήμερα, ως αποτέλεσμα διάφορων παραγόντων (όπως για παράδειγμα, η αναβάθμιση της Κίνας, της Ρωσίας και της Ινδίας), αναδεικνύεται ένα νέο πολυπολικό σύστημα και επανέρχεται το υπόδειγμα του ισοζυγίου δυνάμεων.
Η κρίση της Ελλάδος και της ευρωζώνης υποδεικνύει, μεταξύ άλλων, ότι η ΕΕ εξακολουθεί να έχει τεράστιο έλλειμμα αλληλεγγύης. Αυτό δεν συμβάλλει στη σφυρηλάτηση της ευρωπαϊκής ενοποίησης. Στα πλαίσια του νέου διεθνούς περιβάλλοντος θα μειωθεί ουσιαστικά η σχετική επιρροή της ΕΕ εάν η Ένωση δεν προχωρήσει προς την περαιτέρω εμβάθυνσή της. Επιπρόσθετα, η ελλαδική οικονομική κρίση υπενθυμίζει πως οικονομικοί παράγοντες μπορούν να οδηγήσουν στη μείωση του κύρους μιας χώρας με απροσδιόριστες αρνητικές συνέπειες.
Στην παρούσα συγκυρία διαφοροποιείται ο άξονας Τουρκίας – Ισραήλ – ΗΠΑ καθ’ ότι η Τουρκία θεωρεί ότι τα συμφέροντά της εξυπηρετούνται καλύτερα εάν εμφανισθεί ως ηγέτιδα χώρα του μουσουλμανικού κόσμου. Ταυτόχρονα παρατηρούμε στο ευρύτερο διεθνές περιβάλλον μία μετατόπιση του κέντρου βάρους προς ανατολάς και ως εκ τούτου η Τουρκία, η ευρύτερη Μέση Ανατολή και η Κεντρική Ασία θα έχουν αυξημένη γεωστρατηγική, γεωπολιτική και γεωοικονομική σημασία. Η Τουρκία προσπαθεί να αξιοποιήσει τους καρπούς αυτών των αλλαγών. Έτσι δεν πρέπει να μας εκπλήττει ότι και η Κύπρος δέχεται πιέσεις από χώρους όπου παραδοσιακά είχε στήριξη, όπως ο ΟΗΕ ενώ δεν υπάρχει η αναμενόμενη στήριξη από την ίδια την ΕΕ.
Πρέπει επίσης να αξιολογήσουμε ορισμένα άλλα δεδομένα: μεταξύ άλλων, την αναβίωση των εθνικών επιδιώξεων και την έξαρση του εθνικισμού σε Ρωσία, Τουρκία και Ιράν. Οι εξελίξεις αυτές έχουν σοβαρές προεκτάσεις σε διάφορα επίπεδα. Έτσι, για παράδειγμα, η Γεωργία καλείται να κινηθεί στα πλαίσια του παλιού συστήματος του ισοζυγίου δυνάμεων με σύνεση και προσοχή. Ο έντονος εθνικισμός και μεγαλοϊδεατισμός των διαφόρων δυνάμεων, μεσαίων και μεγάλων, συνεπάγονται αναταράξεις και ανακατατάξεις. Αναπόφευκτα λοιπόν τα μικρά (γειτονικά) κράτη καλούνται να έχουν μία πολιτική και στρατηγική επιβίωσης. Υπάρχει τεράστιο κόστος από τη μη κατανόηση φιλοσοφικών ρευμάτων καθώς και των χαρακτηριστικών του περιφερειακού και διεθνούς περιβάλλοντος.
Η Κύπρος αντιμετωπίζει μείζον υπαρξιακό πρόβλημα επιβίωσης καθώς η Τουρκία δεν αναγνωρίζει δικαίωμα ύπαρξης στην Κυπριακή Δημοκρατία και προβάλλει ηγεμονικές πλέον τάσεις. Η Τουρκία έχει αναδειχθεί σε περιφερειακή δύναμη με παγκόσμιες φιλοδοξίες. Σημειώνεται συναφώς ότι διαμορφωτές πολιτικής της Τουρκίας πιστεύουν ότι ανάμεσα στα κυριότερα προβλήματά τους είναι το Κουρδικό, το θέμα των Αλεβιτών και το Αρμενικό. Η Τουρκία δεν κατατάσσει τα προβλήματα της με Ελλάδα και Κύπρο ανάμεσα στις προτεραιότητές της και αυτό αντικατοπτρίζεται και στο πως αντικρίζει η Άγκυρα την Ελλάδα και την Κύπρο. Με τα σημερινά δεδομένα ούτε οι ΗΠΑ δεν μπορούν να επιβάλουν στην Τουρκία μία συγκεκριμένη πολιτική. Ταυτόχρονα απομακρύνονται οι ευρωπαϊκές φιλοδοξίες της Τουρκίας.
Λαμβάνοντας υπ΄ όψιν όλα τα δεδομένα η Κύπρος καλείται να αξιολογήσει με ιδιαίτερη προσοχή τα τεκταινόμενα και να σταθμίσει τις επιλογές της. Είναι σημαντικό, μεταξύ άλλων, να αξιολογηθεί τι πραγματικά επιδιώκει η ηγεμονική Τουρκία στην Κύπρο και να κατανοηθούν τα αποτελέσματα τυχόν εφαρμογής της διζωνικής δικοινοτικής ομοσπονδίας. Η πολιτική αυτή συγκρούεται με διάφορες έννοιες σε φιλοσοφικό επίπεδο αλλά και με τις πραγματικότητες των υποδειγμάτων της Βοσνίας, της πρώην Τσεχοσλοβακίας, του Λιβάνου και του Βελγίου.
Η Κύπρος βρίσκεται σε μια πολύ επικίνδυνη γειτονιά και ως εκ τούτου απαιτείται τεράστιος αγώνας για επιβίωση. Η Κυπριακή Δημοκρατία αντιμετωπίζει ταυτόχρονα ακόμα τα κλασσικά προβλήματα του 19ου αιώνα (αγώνας απελευθέρωσης και ολοκλήρωσης της ανεξαρτησίας της) μαζί με τις προκλήσεις του 21ου αιώνα (ανάγκη για νέο μοντέλο οικονομικής ανάπτυξης και ποιότητα ζωής, σύγχρονες προκλήσεις της παγκοσμιοποίησης, κλπ). Ως εκ τούτου η Κύπρος καλείται να προχωρήσει προς μία στρατηγική η οποία να συμπεριλαμβάνει την προώθηση μιας ισχυρής οικονομίας, την ανάκτηση της ηθικής της υπεροχής και τη δημιουργία συμμαχιών με τρόπο που θα ενισχύουν την ελεύθερη Κύπρο και μεταγενέστερα να δημιουργούν προϋποθέσεις ανάκτησης της ακεραιότητας και της ανεξαρτησίας της Μεγαλονήσου.

* Ο Ανδρέας Θεοφάνους είναι Καθηγητής Πολιτικής Οικονομίας στο Πανεπιστήμιο Λευκωσίας και Διευθυντής του Κυπριακού Κέντρου Ευρωπαϊκών και Διεθνών Υποθέσεων.

Νεότερη ανάρτηση Παλαιότερη Ανάρτηση