1974: Τουρκική εισβολή στην Κύπρο. Μνήμες και σκέψεις

«Κι η Ελλάδα, τελευταίος θάμνος στον γκρεμό»

Του Δρ. Νίκου Ιωάννου
Οι επετειακές δηλώσεις και εκδηλώσεις συνήθως είναι φορτισμένες με το στοιχείο της υπερβολής. Επειδή ακούμε και λέμε συχνά τις λέξεις γιορτή και εορτάζω, θάθελα να μείνω λίγο σ’ αυτές. Και να ψάξουμε να βρούμε κάτι τα τελευταία 50 χρόνια για το οποίο να δικαιούμαστε να γιορτάζουμε.
Μόνο αν πάμε λίγο πιο μακριά θα δούμε την έναρξη του απελευθερωτικού αγώνα της ΕΟΚΑ, την 1η Απριλίου του 1955 και την τετράχρονη πάλη του Κυπριακού Ελληνισμού για Eλευθερία και Ένωση με την Ελλάδα. Γι’ αυτόν τον αγώνα μπορούμε νάμαστε υπερήφανοι. Δεν φτάνουμε όμως στη γιορτή γιατί έληξε άδοξα και αντίθετα με τις προσδοκίες μας.
Τιμούμε λοιπόν τους ήρωες, τους μάρτυρες, τους πεσόντες. Δεν θρηνούμε για τον εκ πρώτης όψεως άδικο χαμό τους. Γονατίζουμε μπροστά στη θυσία τους και ανανεώνουμε το φρόνημά μας και τη διάθεση για νέους αγώνες τιμής-δικαίωσης-ελευθερίας.
Έχουμε σαν χρόνο αναφοράς το 1974. Επειδή όμως τίποτε στη ζωή των ανθρώπων αλλά και στην Ιστορία των Εθνών δεν είναι αυθύπαρκτο και άσχετο με άλλα γεγονότα και καταστάσεις, θα ήθελα να επιχειρήσω μία σύνθεση, με κομβικό σημείο την 20η Ιουλίου του 1974, άλλοτε μεν σαν κατάληξη, άλλοτε δε σαν αφετηρία. Πηγαίνοντας τρεις χιλιάδες χρόνια πίσω βρίσκουμε τις καταβολές των Κυπρίων στους αρχαίους Αρκάδες εποίκους την εποχήν του Τρωικού πολέμου. Η κοινή μοίρα του Ελληνισμού είτε βρίσκεται στην Μητροπολιτική Ελλάδα είτε στην Κύπρο πιστοποιείται και την εποχή των Περσικών πολέμων και στην συνδρομή των Κυπρίων στην εκστρατεία του Μεγάλου Αλεξάνδρου. Πριν προχωρήσω θα κάνω μια αναφορά στον Κίμωνα, υιό του Μαραθωνομάχου Μιλτιάδους, ο οποίος είχε μια λαμπρή πορεία και το 449 π.Χ. επικεφαλής 200 τριήρων ξεκίνησε να απελευθερώσει από τους Πέρσες την Κύπρο.
Έδειξε τότε ότι η Κύπρος δεν είναι μακριά και κατεναυμάχησε τους Πέρσες ανοικτά της Σαλαμίνος. Στη σημερινή Λάρνακα, περίλαμπρη ανάμνηση και αναγνώριση αποτελεί η ύπαρξη της Ακτής Κίμωνος.


Τον Ιούλιο του 1974 ο κυβερνήτης του «Λέσβος» Λευτέρης Χανδρινός, ΑΥΤΟΒΟΥΛΩΣ και με κίνδυνο να υποστεί κυρώσεις απεβίβασε τους άνδρες της ΕΛ.ΔΥ.Κ που επέστρεφαν στην Ελλάδα, εξουδετέρωσε την οχύρωση των Τούρκων στην Πάφο με τα πυροβόλα του και με επιδέξιους χειρισμούς επροκάλεσε σύγχυση στους Τούρκους, με αποτέλεσμα να βομβαρδίσουν οι ίδιοι δύο αντιτορπιλικά τους εκ των οποίων το ένα εβυθίσθει.
Κάνοντας ένα άλμα στο χρόνο που είναι γεμάτος με κοινούς αγώνες φτάνουμε στα χρόνια του μεγάλου ξεσηκωμού για την αποτίναξη του επί 400 χρόνια Τουρκικού ζυγού. Η συμμετοχή των Κυπρίων στη Φιλική Εταιρεία εστοίχισε την μαζική δολοφονία από τους Τούρκους του Αρχιεπισκόπου των Μητροπολιτών, προυχόντων, πνευματικών ανθρώπων, ιερέων και πολλών άλλων την 9η Ιουλίου του 1821. Στους Βαλκανικούς πολέμους η συμμετοχή των Κυπρίων στο γιγάντιο εκείνο εγχείρημα που μεγάλωσε την Ελλάδα ήταν αθρόα.
Στο Δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο εκτός από το πάγιο αίσθημα αγάπης και αλληλεγγύης των Κυπρίων προς την Ελλάδα υπήρξε εξαπάτηση από τους Άγγλους, ότι βοηθώντας τον αγώνα κατά του άξονα θα έφερναν πιο κοντά την Ένωση της Κύπρου με την Ελλάδα.
Αντ’ αυτού απήντησαν με ένα υπεροπτικό «Ουδέποτε» στο αίτημα των Κυπρίων για ΕΝΩΣΗ που εσυνοδεύετο από τις υπογραφές του 96% των κατοίκων τον Ιανουάριο του 1950. Κατόπιν τούτου δεν έμενε άλλη διέξοδος εκτός από τον ένοπλο απελευθερωτικό αγώνα.
Παρά τις μεγαλειώδεις ηθικές και στρατιωτικές νίκες της ΕΟΚΑ η πονηριά των Άγγλων και η είσοδος της Τουρκίας στα γεγονότα οδήγησαν στις θνησιγενείς συμφωνίες Ζυρίχης – Λονδίνου και την δήθεν Ανεξάρτητη Δημοκρατία της Κύπρου.
Τραγική ειρωνεία, την ανεξαρτησία της υπέγραφαν σαν εγγυήτριες δυνάμεις εκτός από τηn Ελλάδα αν είναι δυνατόν η Μεγάλη Βρετανία και η Τουρκία!! Το πρώτο ισχυρό πλήγμα στη νεαρά Κυπριακή Δημοκρατία εδόθη τον Δεκέμβριο του 1963 οπότε ουσιαστικά έπεσε το σπέρμα της διχοτομήσεως με τη δημιουργία των Τουρκικών θυλάκων.
Η Τουρκία έκτοτε προετοιμάζετο και καραδοκούσε. Η αφορμή για το έγκλημα της Τουρκικής εισβολής εδόθη με το πραξικόπημα της 15 Ιουλίου του 1974. Η Ιστορία κάποτε θα αποδώσει ευθύνες σε γνωστούς σήμερα αυτουργούς αλλά ενδεχομένως και σε κάποιους που τώρα κρύβονται στο απυρόβλητο ένεκα ποικίλων λόγων και ισορροπιών.

Μεταξύ πολλών άλλων ελέγχθη ότι η επιδίωξη της Ενώσεως έφερε τους Τούρκους στην Κύπρο. Ουδέν αναληθέστερον. Η αγάπη της Ελλάδος και ο πόθος της Ενώσεως ζέσταινε τις ψυχές των Κυπρίων στους παγωμένους αιώνες της σκλαβιάς. Και μπορεί με αδιάσειστα ιστορικά τεκμήρια, χωρίς καμία αμφιβολία να αποδειχθεί ότι είναι η εγκατάλειψη της Ενώσεως που έφερε και εγκατέστησε τους Τούρκους στην Κύπρο.
Ελάχιστοι μας διαβάζουν,
ελάχιστοι ξέρουν τη γλώσσα μας,
μένουμε αδικαίωτοι κι αχειροκρότητοι,
σ’ αυτήν τη μακρινή γωνιά,
όμως αντισταθμίζει που γράφουμε ελληνικά. (Κ. Μόντης)


Η αναμέτρηση με την Τουρκία ήταν εντελώς άνιση κι έτσι με την ανοχή αν όxι με την υποστήριξη της Μεγάλης Βρετανίας που ήταν εγγυήτρια δύναμη της Κυπριακής Δημοκρατίας υπερίσχυσε το δίκαιο του ισχυρού και η Τουρκία κατέλαβε το 38% του Κυπριακού εδάφους, εξετόπισε τον μισό πληθυσμό, πρόσφυγες στον τόπο τους και γέμισε την Κύπρο με νεκρούς και άφησε εκατοντάδες οικογένειες με την αγωνία της αναζήτησης του αγνοουμένου …

Αλλά στην Κύπρο το καλοκαίρι του ‘74 δεν ενικήθη ο Έλληνας (Κύπριος και Ελλαδίτης) στρατιώτης. Υστέρησεν η ηγεσία και εχρέωσε την ήττα αλλού. Είναι πλέον καιρός να μάθουν όλοι οι Έλληνες ότι δικαιούνται να είναι υπερήφανοι για τους γονείς τα αδέλφια, τα παιδιά τους που πολέμησαν στην Κύπρο. Γιατί πραγματικά πολέμησαν σαν ημίθεοι, σε έναν άνισο απελπισμένο αλλά συνάμα επικό αγώνα.
Η επέλασις της ηρωικής ΕΛΔΥΚ (Ελληνική Δύναμις Κύπρου) στον ακάλυπτο κάμπο της Μεσαορίας χωρίς καμία κάλυψη και υπό τα πυρά υπερτέρων επίγειων αλλά και αεροπορικών δυνάμεων πρέπει να διδάσκεται στα σχολεία.
Υπάρχει μαρτυρία επιζήσαντος μαχητή της ΕΛΔΥΚ ο οποίος ρώτησε τον αξιωματικό του: «τι παριστούμε τώρα εμείς εδώ, τους τριακόσιους του Λεωνίδα;» Και η απάντησις: «ναι, και αν χρειαστεί θα πέσουμε όλοι για να μην αφήσουμε τα άρματα των Τούρκων να περάσουν». Αυτός, έμεινε εκεί, να φυλάει την παράδοση των Θερμοπυλών.
Οι ήρωες της ΕΛΔΥΚ απέδειξαν περίτρανα ότι ο ποιητής Κώστας Μόντης είχε δίκιο όταν έγραψε:
Κι η Ελλάδα, τελευταίος θάμνος στον γκρεμό
Να τον αρπάζει η λευτεριά και να κρατιέται.
Αξίζει τον κόπο να γίνει ευρέως γνωστό ότι χρειάστηκαν πολλά διαβήματα και παραστάσεις για να πειστούν οι πολιτικοί ταγοί να αναγράψουν επιτέλους και το όνομα Κύπρος στο μνημείο του Αγνώστου Στρατιώτου. Και το κώλυμα ήταν ότι δεν εκηρύχθη πόλεμος Ελλάδος-Τουρκίας.
Νιώθω την ανάγκη να αναφέρω κάποιες από τις προσωπικές μου εμπειρίες εκείνων των ημερών. Έφεδρος αξιωματικός με πολλαπλά και σοβαρά τραύματα παρακαλούσε να τον περιδέσουμε πρόχειρα για να μπορεί να επιστρέψει στην μάχη. Ίσως αυτή η εικόνα συνέτεινε στην απόφασή μου να εγκαταλείψω το νοσοκομείο και να πάω στην πρώτη γραμμή.
Εκεί συνάντησα ένα έφεδρο αξιωματικό ο οποίος είχε κάταγμα και εντούτοις παρέμεινε μέχρι τέλους μαχητής με το χέρι στο γύψο ενώ μπορούσε κάλλιστα να πάει στο σπίτι του. Κάποιον άλλο τον θυμάμαι να βάλλει με το τυφέκιο κάθε φορά που περνούσαν τα αεροπλάνα από πάνω μας και να φωνάζει «θάρρος ρε θάρρος». Μ’ αυτό το όνομα έχει καταγραφεί στη μνήμη μου.
Ειπώθηκαν πολλά για Έλληνες αξιωματικούς που ήταν ανίκανοι, δειλοί ή λιποτάκτες. Ο Διοικητής που είχα τότε, ο Ιωάννης Μοιραλιώτης από το Αίγιο, στάθηκε ακλόνητος ενώ είχε σοβαρό καρδιακό πρόβλημα. Κι έχει χαραχθεί ανεξίτηλα μέσα μου το απόφθεγμά του «Όταν η διαταγή είναι υποχώρηση, έχει χαλάσει ο ασύρματος».
Ακολούθησαν χρόνια δίσεκτα με πολλές υποχωρήσεις και αναδιπλώσεις αλλά και φωτεινές στιγμές. Η πιο εκωφαντική όμως έκρηξη δικαίου ήταν η μεγαλειώδης άρνηση του Κυπριακού Ελληνισμού να αυτοδιαλυθεί τον Απρίλιο του 2004. Αυτός είναι ένας σταθμός που δικαιούμαστε να γιορτάζουμε. Γιατί είναι μια επιβεβαίωση της ελληνικότητάς μας. Γιατί οι Έλληνες είναι ο μόνος λαός που γιορτάζει την επέτειο εκείνου του ΟΧΙ, που πάγωσε τον φασίστα εισβολέα το 1940. Αλλά ο απόηχός του έρχεται από τις Θερμοπύλες και τον Μαραθώνα, το Μεσολόγγι και το Αρκάδι και φτάνει στον Μαχαιρά και το Δίκωμο.
Όμως οι πρώτοι που όρθωσαν το ανάστημά τους και είπαν ΟΧΙ ήταν ο Προμηθέας και η Αντιγόνηׂ ο πρώτος αψηφώντας την απόλυτη εξουσία της Θεοκρατίας με ενέχυρο το φθαρτό του σώμα, για να φωτιστεί η ΕΛΠΙΔΑ. Η δεύτερη θυσιάζοντας τη ζωή της για να αποδείξει ότι το δίκαιο του ισχυρού δεν αποτελεί κατ’ ανάγκη και ΗΘΙΚΟ δεδομένο.
Τις μέρες μας, περήφανες εκδηλώσεις όπως το ΟΧΙ της Κύπρου στο δημοψήφισμα για το περιβόητο εκείνο κατασκεύασμα συντάραξαν την αλαζονεία της νέας τάξης πραγμάτων και ενέπνευσαν και άλλους λαούς.
Ομολογουμένως η διατήρηση του προβλήματος της Κύπρου εσωτερικά αλλά και διεθνώς στην πρώτη γραμμή της επικαιρότητος για τόσες δεκαετίες, είναι πράγματι αξιοσημείωτη.
Η μεθοδευμένη όμως διοχέτευση επιλεγμένων πληροφοριών και θέσεων, συχνά μας παγιδεύει σε ψευδαισθήσεις ότι έχουμε γίνει συνταγματολόγοι, πολιτειολόγοι και δεν ξέρω τι άλλο. Ανάγκη να οριοθετήσουμε την αποστολή μας και να ξέρουμε μέχρι που μπορούμε να είμαστε χρήσιμοι.
Τον Μάρτιο παρακολούθησα από την τηλεόραση τον ομιλητή στο μνημόσυνο του Γρηγόρη Αυξεντίου να μιλά για την διζωνική Ομοσπονδία και ότι άλλο άσχετο μπορεί να φανταστεί κανείς σε μια τέτοια στιγμή.
Επιτρέψτε μου να μοιραστώ μαζί σας την αντίδρασή μου.
Τότε, τον Μάρτιο του 1957, ήμουν πολύ μικρός˙αρκετά μεγάλος όμως, για να φωλιάσει ανεξίτηλα στο μυαλό μου το γελαστό πρόσωπο του Γρηγόρη (Αυξεντίου) με το μουστακάκι και το πηλίκιο του Έλληνα Ανθυπολοχαγού. Και δεν μπορούσα να καταλάβω γιατί χαμογελούσε ενώ τον έζωναν οι φλόγες ολούθε. Μετά κατάλαβα. Αυτές οι φλόγες τον ανέβαζαν στον ουρανό.
Χθες το βράδυ τον είδα στον ύπνο μου και δεν χαμογελούσε πια. Ήταν σκυθρωπός και μαραζωμένος όταν μίλησε.
«Δεν θέλω τέτοια μνημόσυνα. Μου φτάνει ένα πιατάκι με κόλλυβα, χωρίς πολλή ζάχαρη και ασημένιες καραμέλες κι ένα γνήσιο δάκρυ για την Κύπρο που δεν έχει ακόμα λευτερωθεί. Ευτυχώς έζησε ο Ματρόζος (Αυγουστής Ευσταθίου) και το ξέρουν όλοι. Το είπα και το εννοούσα ότι ΕΓΩ ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΠΕΘΑΝΩ. Όταν το έλεγα δεν ήταν γιατί δεν αγαπούσα τη ζωή και κάποιους ανθρώπους πάρα πολύ, ήταν γιατί πίστευα ότι έτσι θάδινα Λευτεριά στην Κύπρο.
Ο Κυριάκος (Μάτσης) πρόλαβε και το φώναξε δυνατά και τον άκουσαν οι δολοφόνοι «αν θα βγω, θα βγω πυροβολώντας».
Και ο Ευαγόρας (Παλληκαρίδης) το έγραψε έγκαιρα πως «θα πάρει μιαν ανηφοριά, θα πάρει μονοπάτια, να βρει τα σκαλοπάτια που παν στη Λευτεριά».
Ο Ανδρέας (Ζάκος) σιγοσφυρίζει ακόμα την Ηρωική του Μπετόβεν μαζί με τον Εθνικό Ύμνο. Επειδή στο τελευταίο του γράμμα έλεγε «μόνο με την εκτέλεση θα μείνω για πάντα νέος και αθάνατος» ονομάσαμε τη διαμονή μας, οδό Αιωνίας Νιότης και Αθανασίας.
Το ξαναλέω λοιπόν και εκ μέρους τους. Δεν θέλουμε τέτοια μνημόσυνα, που δεν είναι ούτε θρησκευτικά ούτε εθνικά. Δεν θέλουμε να βλέπουμε κάποιους γερασμένους συμπολεμιστές μας να χειροκροτούν την Τουρκοποίηση της Κύπρου. Γι’ αυτό, σας παρακαλούμε, ή να μας θυμάστε όπως είμαστε πραγματικά και γιατί αγωνιστήκαμε, ή να μας αφήσετε ήσυχους».
Ξύπνησα λουσμένος στον ιδρώτα και δεν ησύχασα μέχρι που έβαλα στο χαρτί αυτά τα λόγια.
Θα αναφερθώ τώρα σε κάτι πρωτόγνωρο για την Κύπρο αλλά και σε παγκόσμια κλίμακα. Με τη βοήθεια του DNA και της μελέτης γενετικού υλικού, γίνεται ταυτοποίηση νεκρών του 1974. Εδώ νιώθω την ανάγκη να υψώσω φωνή διαμαρτυρίας και αγανάκτησης γιατί αποσιωπάται από τους αρμόδιους ότι όλα αυτά τα θύματα της τουρκικής θηριωδίας εξετελέσθησαν εν ψυχρώ, ευρίσκοντο σε ομαδικούς τάφους και οι απέναντι αρνούνται τόσα χρόνια την ύπαρξή τους.
Και η τελευταία πράξη της τραγωδίας. Την βλέπουμε στις τηλεοράσεις και όπως σερβίρεται μοιάζει με δικαίωση. Εκπρόσωποι της πολιτείας περιφέρουν λογύδρια υποκριτικού σεβασμού και φρούδων υποσχέσεων.
Αλλά εκείνες οι γελαστές φωτογραφίες των νέων του ’74 νιώθω ότι φωνάζουν και απορούν πως γίνεται να τους κηδεύουν τα παιδιά τους που είναι μεγαλύτερα από την ηλικία που είχαν εκείνοι όταν στερήθηκαν την ζωή. Και γιατί τους ξεριζώσαμε από εκεί που έπεσαν και φύλαγαν την εθνική μας κληρονομιά;
Να γίνονται κηδείες, να θάβονται χριστιανικά για να αναπαυτεί η ψυχή τους. Αλλά κάθε ομαδικός τάφος κάθε μεμονωμένος λάκκος που κρατούσαν τόσα χρόνια τους πεσόντες, ας είναι στη συνείδησή μας ένας βωμός, ένα θυσιαστήριο, ένα κομμάτι γης που πρέπει να λευτερωθεί.
Ήταν ωραίο μέρος η Κερύνεια. Συνδύαζε την αρμονία του βουνού και της θάλασσας και εξέθρεψε ανθρώπους που αγαπούσαν τη ζωή, την πατρίδα και την πρόοδο. Παρά τη μικρή της έκταση και τον ολιγάριθμο πληθυσμό, είχε εξαιρετική επίδοση σε όλες τις εκφράσεις της ζωής. Την παιδεία, την τέχνη, τον αθλητισμό και πάνω απ’ όλα τους Εθνικούς αγώνες. Ίσως γι’ αυτό βρέθηκε πρώτη στο στόχαστρο του εισβολέα.
Στα χρόνια της καταχνιάς που ακολούθησαν δεν έλειψαν εκδηλώσεις και αποδείξεις ότι υπάρχει φρόνημα και αγωνιστικότης. Μια ομάδα εφέδρων καταδρομέων επανέλαβε το ταξίδι του Κίμωνα με φουσκωτά και η υποδοχή που τους έγινε στην Κύπρο δεν περιγράφεται. Είδα φωτογραφίες από το επίτευγμα αυτών των λεβεντόπαιδων και πιστέψτε με ένιωσα κάτι περισσότερο από περήφανος. Ήταν στιγμές που τα κύματα σκέπαζαν τα πάντα και δεν φαινόταν σημείο ζωής. Άλλες φορές ξεπρόβαλλε δειλά ένα μέρος από την ελληνική σημαία που είχαν όλα τα σκάφη και άλλες στιγμές ολόκληρο το φουσκωτό με τη γαλανόλευκη να κυματίζει περήφανα, δάμαζε τα κύματα.

Και η πλώρη έδειχνε: πορεία Κύπρος...
Υπήρξε όμως και αντίστοιχη συμβολική και πολυσήμαντη κίνηση από την Κύπρο. Όλοι γνωρίζουν πια το καράβι της Κερύνειας, το ναυάγιο που ευρέθη ανοικτά της πόλης μου και είναι φυλακισμένο στο μεσαιωνικό φρούριο. Τα αντικείμενα φυλακίζονται. Δεν φυλακίζονται όμως οι ιδέες.
Τρανή απόδειξη αυτού είναι το ακριβώς αντίθετο αποτέλεσμα που προέκυψε από την απαράδεκτη κίνηση των Άγγλων να φυλακίσουν τις σωρούς των ηρώων της ΕΟΚΑ. Νόμιζαν ότι έτσι θα απέτρεπαν εκδηλώσεις διαμαρτυρίας κατά την διάρκεια της κηδείας τους. Πέτυχαν αντ’ αυτού να δημιουργηθεί ένα μοναδικό Μνημείο στον κόσμο. Τα Φυλακισμένα Μνήματα όπου γονατίζουμε, προσκυνούμε και ανανεώνουμε την αγωνιστική μας διάθεση.
Ένα πιστό αντίγραφο εκείνου του καραβιού, που έγινε από την αγάπη και την αυταπάρνηση κάποιων ανθρώπων διέπλευσε όλο το Αιγαίο φέρνοντας στη Μητέρα Πατρίδα το μήνυμα ότι η ψυχή δαμάζει και τα κύματα και το χρόνο και την τεχνολογία.
Μου έτυχε η μεγάλη τιμή να υποδεχθώ στον Πειραιά αυτούς του αγγελιαφόρους της μαχόμενης ελληνικής ψυχής της Κύπρου. Μου παρέδωσαν συμβολικά φως από το καντήλι στον Άγιο Γεώργιο της Πάνω Κερύνειας, της ενορίας μου που κρατούσε συνεχώς αναμμένο μια εγκλωβισμένη. Το φυλάω ευλαβικά στο εικονοστάσι του σπιτιού μου και περιμένω καρτερικά αλλά με πίστη πότε θα σημάνουν οι καμπάνες για Δοξολογία εκεί….

Νεότερη ανάρτηση Παλαιότερη Ανάρτηση